Morgunblaðið - 08.03.2003, Blaðsíða 16

Ágætu félagar, heiðraða samkoma.
að er mér bæði ánægja og nýnæmi í að sitja
fund hjá svo virðulegri stofnun. Ég hef verið
þátttakandi í skipulögðu pólitísku starfi í meira en
20 ár, en hef aldrei komist á fund hjá flokksstjórn
fyrr. En það megið þið vita að það vefst ekkert fyrir
mér, ég er hvorki uppveðruð né óttaslegin. Ég gleðst
bara yfir því að fá að taka þátt í því með góðu fólki
að búa til nýjan, stóran, frjálslyndan stjórnmálaflokk
sem sameinar innan sinna vébanda það fólk og þau
málefni sem hafa sett svip sinn á baráttuna fyrir
jöfnuði og jafnrétti á Íslandi sl. aldarfjórðung. Ég
gleðst yfir því að fá að vera í forsvari fyrir flokk sem
í stefnu og starfsháttum ætlar að taka mið af þörfum
og aðstæðum fólks á nýrri öld.
n ég finn líka til mikillar ábyrgðar því ég veit
að væntingarnar eru miklar bæði til mín og
Samfylkingarinnar. Það er gott og við ætlum að
standa undir þeim, en við verðum engu að síður að
gæta þess að við lyftum þeim ekki í slíkar hæðir að
veruleikinn gefi okkur aldrei kost á að mæta þeim.
egar ég stend hér fyrir framan flokksstjórnina
sem nýbakaður frambjóðandi og það sem meira
er – forsætisráðherrakandidat – búast sjálfsagt flestir
við því að ég tali um kosningabaráttuna og það sem
þar bíður okkar. Formaður flokksins hefur þegar gert
þeim málum ágæt skil og ég ætla því að geyma
mér frekari umfjöllun um þau mál til betri tíma. Ég
ætla núna að tala um þau tækifæri sem við stöndum
andspænis, tala um það sem liggur í loftinu – reyna
að höndla það af því að ég held að það skipti máli.
tundum leynir það sér ekki að það liggur
eitthvað í loftinu – þá er eins og við skynjum
að það sé að verða til þögul en víðtæk sátt um
eitthvað nýtt. Þessi sátt, þessi nýja sýn, hefur kannski
verið að myndast á löngum tíma en svo verður
eitthvað til að kalla hana fram, til að gefa henni
form og inntak. Stundum eru þetta eins og
vorleysingar eftir miklar frosthörkur og vatnið brýst
fram eftir þeim farvegum sem það finnur sér –
gömlum og nýjum og enginn ræður við eitt eða
neitt.
g hef tvisvar orðið þess sterklega áskynja í
pólitík að eitthvað lægi í loftinu. Fyrst þegar
við stofnuðum Kvennaframboðið og Kvennalistann
1982-´83. Þá skynjuðu flokkarnir ekki sinn vitjunartíma
og höfðu ekki áttað sig á þeirri þungu undiröldu
sem var meðal kvenna. Þegar hún skall svo á gátu
þeir ekki lengur virkjað hana og hún fann sér farveg
í nýrri pólitískri hreyfingu. Veturinn 1993-´94 lá líka
eitthvað í loftinu. Það var almenn krafa um breytt
gildismat við stjórn borgarinnar, öðruvísi stjórnarhætti,
annað viðmót og betri þjónustu þar sem þarfir fólks
væru í fyrirrúmi en ekki minnisvarðaárátta stjórn-
málamanna. Þeir stjórnmálaflokkar sem þá voru í
minnihluta í borgarstjórn báru sem betur fer gæfu
til að verða við þessum kröfum og veita þeim farveg
í Reykjavíkurlistanum.
g núna liggur eitthvað í loftinu og það er okkar
verkefni í Samfylkingunni að breyta því úr
óræðum væntingum í orð og athafnir.
En hvað er það sem liggur í loftinu? Er það valdþreytan
í ríkisstjórninni? Hefur fólk fengið sig fullsatt á sjálf-
miðuðu stjórnlyndi Davíðs Oddssonar og félaga?
Mislíkar fólki hvernig gæðum og embættum ríkisins
er úthlutað til flokksfélaga og gæðinga? Finnst því
nóg komið af afskiptum stjórnarráðsins af fyrirtækjum
og fjármálastofnunum landsmanna?
llum þessum spurningum má hiklaust svara
játandi en þó er ekki nema hálf sagan sögð.
Það væri mikil einföldun að halda því fram að þetta
sé allt og sumt. Veruleikinn er talsvert flóknari. Það
sem liggur í loftinu er krafan um að gefa stjórn-
málunum og stjórnmálaflokkunum nýtt inntak og
nýja ímynd. Þessi krafa er ekki ný af nálinni – hún
hefur kraumað undir yfirborðinu sl. tvo áratugi og
m.a. valdið talsverðum umbrotum á hinum svokallaða
vinstri væng stjórnmálanna. En svo skall á
frostaveturinn mikli með fyrstu ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar árið 1991 og þessi krafa um endurnýjun
í stjórnmálum varð hálft í hvoru úti. Ef frá eru taldar
breytingar í efnahags- og atvinnulífi sem urðu vegna
EES-samningsins, undir forystu Jóns Baldvins og
Jóns Sigurðssonar, og einkavæðing ríkisbanka hefur
harla lítið nýtt borið til tíðinda í íslenskum stjórnmálum
á áratug Davíðs Oddssonar. En núna eru vorleysingar
og það getur allt gerst.
n hvert er þá þetta nýja inntak stjórnmálanna
og stjórnmálaflokkanna? Að hvaða leyti verða
stjórnmál 21. aldarinnar frábrugðin stjórnmálum
liðinnar aldar? Ég leyfi mér að halda því fram að þar
sé margt frábrugðið. Hið pólitíska samfélag 20.
aldarinnar byggðist á sterku ríkisvaldi sem bjó yfir
þróuðu skrifræði, öguðum stjórnmálaflokkum sem
lutu pólitískri goggunarröð, miðstýrðum verkalýðs-
félögum sem höfðu vald á sínum félagsmönnum og
sömdu um félagslegar úrbætur, tiltölulega fáum
öflugum iðn-, eða í okkar tilviki, sjávarútvegs-
fyrirtækjum sem voru máttarstólpar hvert á sínu
sviði eða í sínu plássi og framleiðslukerfi sem byggði
á færibandi fjöldaframleiðslunnar.
tjórnmálin snerust um vinstri og hægri stefnu
en það sem réð úrslitum um hvorum megin
flokkar lentu var afstaða þeirra til hlutverks og
stærðar ríkiskerfisins og hver afskipti ríkisins ættu
að vera af efnahags- og atvinnulífi. Í dag virðast
skilin milli vinstri og hægristefnu markast af afstöðunni
til einkavæðingar – og þá fyrst og fremst hversu
langt eigi að ganga í þeim efnum. Að öðru leyti hafa
þessi hugtök mjög takmarkaða þýðingu – þau lýsa
ekki veruleika og viðfangsefnum dagsins í dag. Þau
eru erfðagóss úr fortíðinni sem er ágætt að skoða
og skemmta sér við á tyllidögum en hafa takmarkað
notagildi í nútímanum. Á þetta bentum við raunar
þegar í Kvennalistanum 1982-´83. Þá töluðum við
um þriðju víddina sem Blair ,,stal” og staðfærði og
kallaði þriðju leiðina.
ið verðum að horfast í augu við að ekkert er
í dag eins og það áður var.
Hægt og hægt
fjúka fjöllin burt
í fangi vindanna
streyma fjöllin burt
í örmum vatnanna.
Hægt og hægt
ber heim þinn úr stað.
Þannig orti Hannes Pétursson í ljóðabókinni Stund
og staðir.
eimsmyndin hefur breyst. Heim okkar hefur
borið úr stað. Það hefur dregið verulega úr
trausti á öllum helstu stofnunum samfélagsins –
ríkisstjórn, ráðherrum, alþingi, stjórnmálamönnum,
stjórnmálaflokkum, lögreglu, kirkju, fjölmiðlum og
menntastofnunum. Það kveður raunar svo rammt
að þessu að sjálft þjóðríkið nýtur ekki lengur trausts
og þeim fjölgar sem draga í efa getu þess til að
ráða flóknum verkefnum og vandamálum til lykta
á farsælan hátt.
f hverju er þessi skortur á trausti? Er hann
vegna þess að þeir sem stjórna þessum
stofnunum eru miklu verr af Guði gerðir en þeir sem
stjórnuðu þeim á árum áður? Eða er hann vegna
þess að almenningur er orðinn svo heimtufrekur –
kann ekki gott að meta? Ég held að svarið liggi ekki
í þessu tvennu heldur hinu að þessar stofnanir hafa
ekki enn náð að þróast í takt við breytta tíma. Þær
urðu til við aðrar aðstæður og bera þess enn merki.
Þær hafa ekki náð að raungera það sem liggur í
loftinu.
essi skortur á trausti hefur ákveðnar hættur í
för með sér en líka tækifæri. Tækifæri til að
þróa þessar stofnanir samfélagsins í takt við kröfur
tímans, tækifæri til að þróa lýðræðið í samfélaginu
og auka hlutdeild og ábyrgð almennings á þeim
ákvörðunum sem máli skipta. Tækifæri til að breyta
átakastjórnmálum í samráðsstjórnmál. Í þeim efnum
held ég að Samfylkingin sé á réttri leið með
póstkosningu sinni um Evrópusambandið og
Reykjavíkurlistinn með allsherjarkosningunni um
Reykjavíkurflugvöll. Og þess vegna held ég að
Sjálfstæðisflokkurinn sé fastur í viðjum fortíðar –
sem einu sinni var og aldrei kemur aftur – þegar
hann hafnar öllum leikreglum í lýðræði sem ekki
fela í sér fulltrúalýðræði í einhverri mynd. Honum
finnst merkilegra að fá niðurstöðu um Evrópu-
sambandið á 1300 manna landsfundi en í 3000
manna almennri kosningu. Hann er flokkur hins
stjórnlynda lýðræðis andspænis frjálslyndu lýðræði
Samfylkingarinnar.
n hvað er átt við með frjálslyndu lýðræði? Jú,
í hinu frjálslynda lýðræði er hinum frjálsa
einstaklingi skipað hærra en stofnunum samfélagsins
eða eins og einhvern tímann var sagt – frjáls þróun
einstaklingsins er forsenda frjálsrar þróunar heildar-
innar og öfugt. Merkilegt að það skuli þurfa að
kenna sjálfstæðismönnum þessi grundvallaratriði
einstaklingshyggjunnar! Í hinu frjálslynda lýðræði
tekur einstaklingurinn að sér að verja ákveðin
grundvallarréttindi mannsins, þ.e. rétt hvers og eins
til þess að skapa sjálfan sig, vera til á eigin forsendum,
hafa sérstöðu og njóta viðurkenningar sem slíkur.
Í hinu fjrálslynda lýðræði virðum við rétt fólks til
skoðana, þar byggjum við á samskiptum og
samræðum milli stjórnvalda og samfélags óbreyttra
borgara. Samfélag óbreyttra borgara er sífellt að
verða sterkara og um leið gerir vart við sig sú
tilhneiging flokkanna – ekki síst Sjálfstæðisflokksins
Ræða Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur, sem flutt var í Borgarnesi á flokksstjórnarfundi Samfylkingar-
innar 9. febrúar sl. hefur vakið mikla athygli. Að gefnu tilefni og vegna fjölda áskorana er hún
birt í heild sinni í þessari auglýsingu.
„Stjórnmál sátta og rökræðu
en ekki átaka og kappræðu“