Morgunblaðið - 08.03.2003, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. MARS 2003 37
FÁTT hefur vakið meiri athygli í
þjóðmálaumræðunni en ásakanir
forsætisráðherra um að honum
hafi verið boðnar mútur á einka-
fundi fyrir þrettán mánuðum.
Morgunblaðið dregur þá ályktun
í umfjöllun sinni um málið að
þörf sé að setja viðskiptalífinu
skýrar leikreglur. „Það er tíma-
bært að Alþingi Íslendinga taki
rækilega til hendi og setji við-
skiptalífinu það stífan starfs-
ramma, að atburðir af þessu tagi
geti ekki gerzt.“
Nefnir blaðið herta skattalög-
gjöf og strangari reglur um
reikningsskil og má taka undir
hvort tveggja. Ásakanir og um-
ræður undanfarinna daga kalla
þó ekki síður og raunar miklu
frekar á að rækilega verði tekið
til hendi í löggjöf um starfsemi
stjórnmálaflokka sem setur sam-
skiptum stjórnmálamanna og
viðskiptalífsins „stífan ramma“.
Afburða rannsóknarblaða-
mennska Agnesar Bragadóttur,
sem enginn hefur borið brigður
á, veitti landsmönnum innsýn í
samspil stjórnmála og viðskipta-
lífs á Íslandi. Rannsóknarblaða-
mennska Morgunblaðsins sýndi
svo ekki verður um villst að
gömlu vinnubrögðin, íhlutun
stjórnmálamanna og úreltur
hugsunarháttur, hefur ekki verið
upprættur í íslensku viðskiptalífi
þótt lagaumhverfi Evrópusam-
bandsins hafi góðu heilli verið
þýtt úr ensku vegna samningsins
um Evrópska efnahagssvæðið.
Af lestri greina Agnesar er
ljóst að áhrif og afskipti forsætis-
ráðherra takmarkast ekki við að
hann nýti sér málfrelsi til að
gagnrýna fyrirtæki í einka-
rekstri þegar hann telur þau
víkja frá leikreglum markaðar-
ins. Þrátt fyrir allar leikreglur
virðist það skipta verulegu máli
að vita af velþóknun forsætisráð-
herra þegar eignir skipta um
hendur á Íslandi. Gengið virðist
út frá því einsog grundvall-
arstaðreynd að það skipti miklu
máli að vera í liði forsætisráð-
herra og að því fylgi fórnir og
kostnaður að vera það ekki.
Þekktir bandamenn hans eru
aufúsugestir í viðskiptabandalög
jafnvel þótt þeir hafi ekki til þess
fjárhagslega burði. Spurningin
er ekki aðeins hver eignast hvað,
heldur miklu frekar hver má
eignast hvað.
Mér dettur ekki í hug að þetta
takmarkist við persónu forsætis-
ráðherra þótt hlutur hans sé
best rannsakaður. Öllum ætti þó
að vera augljóst hversu óheil-
brigt þetta umhverfi er. Ekki að-
eins fyrir viðskiptalífið, stjórn-
málin ekki síður.
Fyrirtækjarekendur vilja upp til
hópa vera metnir óhlutdrægt og
óháð flokkum á grundvelli al-
mennra leikreglna og jafnræðis.
Hert skattalöggjöf og skýrar
reglur um reikningsskil væru
framfaraspor að þessu leyti því
þau auka gagnsæi og auðvelda
eftirlit yfirvalda, fjölmiðla, hlut-
hafa og almennings með við-
skiptalífinu.
Heiðarlegir stjórnmálamenn
vilja heldur ekki liggja undir
dylgjum og ámæli um ómálefna-
legar afgreiðslur eða fyr-
irgreiðslu. Verkefnið sem snýr
að samspili stjórnmála og fyr-
irtækja felst ekki í að loka leið-
um þeirra á milli heldur treysta
leikreglurnar þannig að van-
traust spilli ekki fyrir nánu sam-
starfi stjórnvalda og atvinnulífs.
Greiður aðgangur fyrirtækja að
forsætisráðherra, borgarstjóra
og öðrum forystumönnum í
stjórnmálum er nefnilega ótví-
rætt til góðs ef hægt er að
tryggja að aðgangur og hugs-
anleg hagsmunatengsl leiði ekki
til samkeppnisforskots og
skekkju á markaði. Það er þetta
sem knýr á um að setja stjórn-
málastarfi landsins almennar
leikreglur, gagnsæjar og skýrar.
Stjórnmálaflokkar fá á þessu
ári um 240 milljónir króna af op-
inberu fé. Þessi framlög er auð-
velt að rökstyðja. Einsdæmi er
hins vegar að svo miklir fjár-
munir séu veittir án þess að virkt
eftirlit sé með hvernig þeim sé
varið. Þjóðkirkjan og Háskólinn
eru undir virku eftirliti ríkisend-
urskoðunar, stjórnmálaflokkar
ekki. Fyrirtæki og einstaklingar
láta jafnframt af hendi rakna
umtalsverðar fjárhæðir til
stjórnmálastarfs einsog nauð-
synlegt er vegna síaukins kostn-
aðar við kosningabaráttu og
kynningarstarf flokka fyrir
kosningar. Það er þó algerlega
óásættanlegt að þessi framlög
séu veitt undir hulu leyndar.
Raunar er ráðgáta hvernig það
getur liðist þar sem skattaaf-
sláttur er veittur vegna þessara
framlaga. Ísland er nánast eina
land Evrópu sem situr eftir í
þessum efnum. Að dæmi ann-
arra þjóða á jafnframt að inn-
leiða þá reglu að þeir sem fara
með opinbert vald haldi eigin
fjárhag aðskildum frá stuðningi
sem þeir fá vegna stjórnmála-
starfs til að mæta síaukn-
um kostnaði við prófkjör.
Slík framlög eiga að vera
opinber. Full ástæða er
einnig til þess að kjörnir
fulltrúar og æðstu embætt-
ismenn geri reglulega grein
fyrir öllum tekjum sem þeir
afla sér utan opinberra
starfa og öðrum hagsmuna-
tengslum, s.s. stjórnarsetum og
hlutabréfaeign.
Ábyrgð Alþingis til úrbóta er
ótvíræð. En hvernig? Stjórn-
sýslulögin skilgreina ófrávíkj-
anlega rannsóknarreglu sem
gildir um allar stjórnvalds-
ákvarðanir. Þær þurfa að byggj-
ast á rökum eftir vandaða skoð-
un á gögnum máls. Lögin ná ekki
til Alþingis. Til að atburðir und-
anfarinna daga leiði af sér um-
bætur þarf hins vegar að upp-
lýsa þá til fullnustu. Hvernig má
það vera að ekki sé lagaskylda að
stjórnmálamaður tilkynni að
honum hafi verið boðnar fémút-
ur telji hann svo vera? Gildir það
sama um aðra opinberra starfs-
menn? Hver á að meta hvort
rannsóknar sé þörf í slíkum til-
vikum: stjórnmálamenn, lög-
regla eða saksóknari? Hver er
frumkvæðisskylda saksóknara
þegar slíkar upplýsingar koma
fram í almennri umræðu? Eiga
aðilar málsins, stjórnmálamenn
og fyrirtæki, að ráða því hvort
ásakanir af þessu tagi komi til
frekari rannsóknar?
Að umræðunni genginni
stendur ábyrgð löggjafans eftir:
gagnvart eftirliti með fram-
kvæmdavaldinu annars vegar og
þeim gloppum sem augljóslega
eru í lagaumhverfinu hins vegar.
Í Evrópu myndu víða vera settar
á stofn sjálfstæðar rannsóknar-
nefndir á vegum þjóðþinga af
minna tilefni, einsog raunar var
gert hér á landi í Hafskipsmálinu
með umdeilanlegum árangri. Í
Bandaríkjunum myndu nefndir
þingsins láta til sín taka og kalla
eiðsvarin vitni til fyrir opnum
tjöldum. Engin fordæmi eru fyr-
ir slíku hér. Markmiðin og
ábyrgð Alþingis skipta þó meira
máli en hvaða leið er valin: að
upplýsa, greina og draga álykt-
anir af staðfestum gögnum sem í
kjölfarið leiði af sér umbætur og
almennar leikreglur.
Krafan um breytt-
ar leikreglur
Eftir Dag B. Eggertsson
’ Það þarf ekki síðurlöggjöf sem setur sam-
skiptum stjórnmála-
manna og viðskipta-
lífsins „stífan
ramma“. ‘
Höfundur er læknir og borg-
arfulltrúi /dagur@reykjavik.is
Páls verða
n sé hand-
til dæmis
álfstæð-
ns. Páll
ngarinnar.
verið skrif-
ll segir síð-
ti ut-
dóttir, for-
sig fram
mdri Borg-
eindum
æmi um at-
kaði for-
elti. Eitt
lafsson.“
avíðs
sagði:
að reyna að
rinnar
a um það
ggja ræður
i hlotið að
r með sé
dirbúið all-
fylking-
aga, að
nga snúist
r „leðju-
þeirra ét-
ptablaðsins
síðastliðinn miðvikudag mátti meðal annars lesa þetta:
„Raunin er sú að Ingibjörgu stafar mest ógn af sjálfri
sér og sínum ráðgjöfum. Og þessi hætta er mjög raun-
veruleg. Svo má heita að Ingibjörg hafi gert ein mistök
á viku hverri frá áramótum. Fyrir þremur vikum lýsti
hún nánast yfir stuðningi við Jón Ólafsson á fundinum
fræga í Borgarnesi, degi áður en skattamál Jóns voru
lögð fyrir þjóðina ... Og nú í þessari viku lét Ingibjörg
það eftir sér að lýsa yfir óbeinum stuðningi við þá
Baugsfeðga í mútumáli þeirra og Davíðs ...“
Þeir, sem taka upp hanskann fyrir Ingibjörgu Sól-
rúnu, vegna hinnar dæmalausu ræðu í Borgarnesi,
segja, að hún hafi verið að boða nýjar leikreglur. Þegar
ræðan er lesin er erfitt að finna því stað, en hún talar
hins vegar mikið um nauðsyn þess að fara eftir gegn-
sæjum leikreglum og gefur síðan til kynna í hálf-
kveðnum vísum að á það skorti hjá Sjálfstæðisflokknum
undir forystu Davíðs Oddssonar. Ingibjörg Sólrún
sagði:
„Stjórnmálamennirnir bera ábyrgð á leikreglunum
en leikendur bera ábyrgð á því að fara eftir þeim. Það
má leiða að því rök að afskiptasemi stjórnmálamanna af
fyrirtækjum landsins sé ein aðalmeinsemd íslensks
efnahags- og atvinnulífs. Þannig má segja að það sé
orðstír fyrirtækja jafnskaðlegt að lenda undir vernd-
arvæng Davíðs Oddssonar eins og það er að verða að
skotspæni hans. Ég vil þannig leyfa mér að halda því
fram að það hafi skaðað faglega umfjöllun um Íslenska
erfðagreiningu, bæði hérlendis og erlendis, að sú skoð-
un er útbreidd að fyrirtækið njóti sérstaks dálætis hjá
forsætisráðherranum. Það vekur upp umræðu og tor-
tryggni um að gagnagrunnur fyrirtækisins og ríkis-
ábyrgðin byggist á málefnalegum og faglegum for-
sendum en ekki flokkspólitískum. Sama má segja um
Baug, Norðurljós og Kaupþing. Byggist gagnrýni og
eftir atvikum rannsókn á þessum fyrirtækjum á mál-
efnalegum og faglegum forsendum eða flokks-
pólitískum? Ertu í liði forsætisráðherrans eða ekki –
þarna er efinn og hann verður ekki upprættur nema
hinum pólitísku afskiptum linni og hinar almennu gegn-
sæju leikreglur lýðræðisins taki við.“
x x x
Þegar leitað var skýringa á þessum orðum hjá Ingi-
björgu Sólrúnu, vitnaði hún meðal annars í orð Björg-
ólfs Thors Björgólfssonar. Hann baðst hins vegar und-
an því í Morgunblaðsviðtali 16. febrúar, að orð sín væru
mistúlkuð á þann hátt af Ingibjörgu Sólrúnu. „Mér
finnst frekar að fyrirtækin séu að troða sér inn í pólitík-
ina og halda því fram að þau séu skotspónn eða fórn-
arlömb stjórnvalda. ... Ég er ekki fyrir svona samsær-
iskenningar,“ sagði hann í viðtalinu.
Viðskiptablaðið leitaði í vikunni svara Steinþórs
Ólafssonar, forstjóra Sæplasts, Björgólfs Jóhanns-
sonar, forstjóra Síldarvinnslunnar, Gunnars Svav-
arssonar, forstjóra SH, og Steinþórs Skúlasonar, for-
stjóra Sláturfélagsins, á því hvort afskipti
stjórnmálamanna af viðskiptalífinu væru of mikil. Er
það samdóma álit þeirra allra, að svo sé ekki. Steinþór
tekur á hinn bóginn í sama streng og Björgólfur Thor,
þegar hann segir:
„Þvert á móti hef ég oft orðið var við að hags-
munaaðilar og aðilar innan viðskiptalífsins reyna að
nýta sér ítök innan stjórnmálanna sjálfum sér og sínum
hagsmunum til framdráttar. Í því felst að þeir eru að
leitast við að nota stjórnmálamenn til að fá einhverja
niðurstöðu sem er þeim þóknanleg ...“
Þetta skyldu ekki vera einu kynni Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur af viðskiptalífinu? Þetta skyldi ekki
ráða því, hvernig hún dró fyrirtæki í dilka í Borgarnesi?
Borgarnesi
bjorn@centrum.is
Í HVAÐA landi býr Guðjón, spyr
Einar Már Sigurðarson, þingmaður
Samfylkingarinnar hér í Morg-
unblaðinu sl. fimmtudag, og er þar að
svara grein minni í sama blaði tveim-
ur dögum áður, en þar nefndi ég
mörg dæmi um þær skattalækkanir
sem komið hafa til framkvæmda í tíð
þriggja ríkisstjórna Davíðs Odds-
sonar.
Einar segist ekki geta leiðrétt allar
þær rangfærslur sem birtust í skrif-
um mínum í stuttri grein. Þarna
sjáum við enn hinn nýja stíl Samfylk-
ingarinnar, orðrómsstílinn; gerum
andstæðinginn tortryggilegan, látum
liggja að ýmsu en forðumst mál-
efnalega umræðu. Eitt dæmi nefnir
hann þó, tekjuskatt einstaklinga, og
spyr hvort einhver kannist við að
borga 25,75% í staðgreiðslu opinberra
gjalda eins og ég láti í veðri vaka!
Þarna fer þingmaðurinn vísvitandi
rangt með. Ég lét alls ekki í veðri
vaka að staðgreiðsla opinberra gjalda
væri 25,75%. Það vita allir að stað-
greiðslan samanstendur af tekjuskatti
sem er 25,75% og rennur til rík-
issjóðs og svo útsvari til sveitarfélaga
sem er afgangurinn af þeim 38,55%
sem staðgreiðslan er í dag. Ég minni
á að tekjuskattur einstaklinga var
lækkaður um 4 prósentustig í 3
áföngum og að formaður Samfylking-
arinnar skammaði okkur stjórnarliða
í ræðu og riti mánuð eftir mánuð fyr-
ir þessar skattalækkanir og sagði að
það ætti ekki að lækka skatta í góð-
æri.
Það er athyglisvert að Einar nefnir
ekki einu orði aðrar þær skattalækk-
anir sem ég nefndi í grein minni:
helmings lækkun eignarskatts, nið-
urfellingu aðstöðugjalds, iðgjöld líf-
eyrissjóða gerð skattfrjáls, Þjóð-
arbókhlöðuskattur aflagður,
tekjuskattur fyrirtækja stórlækk-
aður, virðisaukaskattur á matvæli
lækkaður úr 24,5% í 10% og persónu-
afsláttur hjóna að fullu millifær-
anlegur. Þessar aðgerðir eiga stóran
þátt í því að lífskjör landsmanna hafa
stórbatnað og kaupmáttur hefur auk-
ist um þriðjung á 8 árum.
Einar segir það vandræðalegt hjá
mér að reyna að sýnast einhvers kon-
ar talsmaður fjölskyldufólksins í
landinu. Heldur hann virkilega að
framangreindar skattalækkanir hafi
ekki gagnast fjölskyldufólki? Veit
hann ekki að skattbyrði heimila hér á
landi er með því lægsta sem gerist
innan OECD-ríkjanna.
Í hvaða landi býr Guðjón, spyr
Einar Már. Svarið er einfalt: Ég bý á
Íslandi þar sem skattar hafa verið
lækkaðir aftur og aftur á und-
anförnum árum og kaupmáttur hefur
aukist meira en í nokkru öðru landi.
Ég bý á
Íslandi
Einar Már
Eftir Guðjón
Guðmundsson „Formaður
Samfylking-
arinnar
skammaði
okkur stjórn-
arliða í ræðu og riti
mánuð eftir mánuð
fyrir þessar skatta-
lækkanir.“
Höfundur er alþingismaður.
mannakerfið lifðu af hreinsanirnar eftir
i heimsstyrjöldina og stjórnarskrána sem
daríkin settu. Afleiðingin er sú að skort-
n á öflugri pólitískri valdamiðstöð til að út-
deilur stendur enn Japan fyrir þrifum.
yndar benda áhrif Meiji-hefðarinnar til
að „efnahagsundrið“ í Japan eftir síðari
sstyrjöldina hafi ekki orðið vegna upp-
dirigisme (efnahagslegrar skipulagningar
jórnunar ríkis) í framfaralandi, eins og
gir vestrænir fréttaskýrendur telja.
ndin er sú að þetta var ekkert undur. Eins
aurice Scott sýndi fram á í bók sinni A
View of Growth er hægt að rekja 9,2%
öxt í Japan þegar uppgangurinn var mest-
árunum 1960–73 til mikilla fjárfestinga,
ra vinnuafls og þess að landið var langt á
iðnvæddustu ríkjunum og gat því tekið
stökk.
íska fyrirmyndin í efnahagsþróun, sem
gir hömpuðu, var ekkert annað en óheilagt
alag opinberra stofnana, stórfyrirtækja
ármálakerfisins. Iðnrekendur réðust í
tusöm verkefni, offjárfestu og vanskila-
dirnar hrönnuðust upp í bönkunum. Þegar
hagsloftbólan sprakk seint á níunda ára-
um kom þetta þeim í koll.
atug síðar eru Japanir enn að gjalda þess.
þurfa að taka á þessu fjármálaklúðri í eitt
i fyrir öll. Mikilvægast er þó að þeir snúi
við kerfinu sem olli óreiðunni. Í ljósi þess
ofnanir pólitíska kerfisins eru lamaðar er
að sjá hver geti tekið þetta verkefni að
Þess vegna er líklegt að ekkert lát verði á
ngum venjulegra Japana, sem með spar-
og dugnaði sáu til þess að landið reis eins
önix upp úr rústunum eftir stríðsbálið.
stríðskynslóðin dugmikla sér nú fram á að
hennar – og sparifé – verði að engu.
apans
eepak Lal er prófessor í alþjóðaþróun við
Kaliforníu-háskóla í Los Angeles og hefur verið
áðgjafi margra ríkisstjórna.
Reuters
farin ár.