Morgunblaðið - 08.03.2003, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 8. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra lýsti „frétt“ Frétta-
blaðsins um að hann hefði rætt um fyrirtækið Nordica
og Jón Gerald Sullenberger við Hrein Loftsson á fundi
þeirra í London staðlausa. Færði hann fyrir því skýr
rök. „Fréttin“ hefur næstum gleymst, eftir að Davíð
sagði frá því, að Hreinn hefði nefnt hugmynd Jóns Ás-
geirs Jóhannessonar, forstjóra Baugs, um að gera
mætti Davíð að vini Baugs með því að greiða honum
300 milljónir króna inn á leynireikning erlendis.
Morgunumferðin mánudaginn 3. mars, þegar morg-
unvakt RÚV hóf göngu sína með viðtali við Davíð,
hægði á sér vegna dramatískra svara Davíðs við spurn-
ingum Óðins Jónssonar fréttamanns um „frétt“ Frétta-
blaðsins. Með öndina í hálsinum hlustuðu ökumenn og
trúðu vart eigin eyrum. Í umræðuþáttum sjónvarps-
stöðvanna um kvöldið ítrekaði Davíð frásögn sína.
Hann dró alveg skýr mörk milli stjórnmála og viðskipta
og talaði tæpitungulaust. Davíð flutti mál sitt beint til
allra hlustenda og skýrði þeim frá einstæðri reynslu af
samskiptum við mann, sem áður hafði verið náinn sam-
starfsmaður, en var gerður út af örkinni sem stjórn-
arformaður Baugs til að viðra ákveðna hugmynd með
hagsmuni fyrirtækisins í huga. Síðan hafa pólitískar
umræður fengið á sig nýjan blæ.
Atburðir daglegs lífs eru oft ótrúlegri en það, sem
sagt er frá í skáldsögum. Er undir hverjum og einum
komið, hvort hann trúir því, sem sagt er. Margir eru í
sporum Tómasar og vilja fá að þreifa á sárinu til að
sannfærast. Öðrum nægir að lesa og heyra það, sem
trúverðugir menn segja. Þeir, sem hafa starfað í ára-
tugi með Davíð Oddssyni, vita, að orðum hans má
treysta.
x x x
Ástæðulaust er að gleyma „frétt“ Fréttablaðsins.
Bestu úttekt á henni gerði Páll Vilhjálmsson hér í
Morgunblaðinu síðastliðinn miðvikudag. Orð
ekki vegin og metin á þeirri forsendu, að han
genginn Davíð Oddssyni með sama hætti og t
ég, sem hef lengi átt með honum samleið í Sjá
isflokknum og verið ráðherra í ríkisstjórn han
hefur látið að sér kveða á vettvangi Samfylkin
Hann segir „frétt“ Fréttablaðsins geta hafa v
aða af almannatengli á launum hjá Baugi. Pál
an:
„Til að flétta Baugsmanna gengi upp þurft
anaðkomandi aðstoð. Ingibjörg Sólrún Gíslad
sætisráðherraefni Samfylkingarinnar, bauð s
sem nytsaman sakleysingja þegar hún í alræm
arnesræðu í febrúar bar blak af þrem nafngr
fyrirtækjum sem tæplega eru fyrirmyndardæ
vinnurekstur, svo ekki sé meira sagt, og ásak
sætisráðherra fyrir að leggja fyrirtækin í ein
þeirra er Baugur og annað Norðurljós/Jón Ó
Páll tekur með þessum orðum undir rök Da
Oddssonar í samtalinu við Óðin, þegar Davíð
„Ég held þetta sé allt saman gert til þess a
ýta undir það sem að talsmaður Samfylkinga
byrjaði svo óheppilega á í Borgarnesi að fjalla
sem hún kallaði orðróm eða gróusögur og byg
sínar á því. Að reyna að sanna það að ég hefð
hafa þekkt þetta nafn á þessum manni og þar
komin einhver sönnun fyrir því að ég hafi und
ar þessar innrásir í öll þessi fyrirtæki.“
x x x
Í ljósi þessa er sérkennilegt að heyra samfy
armenn kveinka sér undan því undanfarna da
stjórnmálaumræður í aðdraganda þingkosnin
ekki um pólitík heldur hafi breyst í einskonar
slag“, svo að endurtekin sé tuggan, sem hver
ur upp eftir öðrum. Í ritstjórnardálki Viðskip
VETTVANGUR
Veiðileyfið frá B
Eftir Björn Bjarnason
JUNICHIRO Koizumi, forsætisráðherra Jap-
ans, hélt því fram vikum saman að hann myndi
tilnefna „einarðan baráttumann gegn verð-
bólgu“ sem bankastjóra Japansbanka. Þess í
stað valdi hann mann sem er gegnsýrður af
íhaldssömum starfsháttum bankans. Kjark-
leysi Koizumis í þessu máli lýsir ekki persónu-
leika hans heldur endurspeglar það ábyrgð-
arleysi stjórnmálakerfisins í Japan sem
stendur efnahagnum fyrir þrifum.
Frá hagfræðilegu sjónarmiði væri einfalt að
binda enda á samdráttinn sem lengi hefur ein-
kennt efnahag landsins. Embættismenn
myndu afskrifa arðlitlar fjárfestingar sem Jap-
anir hafa setið uppi með frá efnahagsloftból-
unni seint á níunda áratugnum og fjarlægja
síðan brakið sem yrði eftir í fjármálakerfinu.
Eins og reynslan af fjármálakreppunni í Suð-
ur-Kóreu og Taílandi sýnir þarf pólitískan vilja
sem hæfir verkefninu.
Þótt afskriftirnar í þessum löndum hafi verið
miklar voru þær ekkert í líkingu við það sem
þarf í Japan. Paul Volcker, fyrrverandi seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna, áætlaði árið 1999
að fjárhagslega endurskipulagningin yrði svo
umfangsmikil að hún myndi jafngilda yfir
100% af vergri þjóðarframleiðslu Japans.
Stjórnmálamenn þurfa að vera hugrakkir til að
geta lagt til að þjóðarframleiðsla heils árs fari í
súginn! Það kemur því ekki á óvart að ráða-
mennirnir í Japan skuli forðast vandamálið
eins og heitan eldinn.
Þessa tilhneigingu til undandráttar má rekja
til pólitíska kerfisins sem komið var á eftir
Meiji-endurreisnina á nítjándu öld og þetta
kerfi lifir enn, þrátt fyrir stjórnarskrána sem
sett var eftir síðari heimsstyrjöldina. Ólíkt
Kína, sem öldum saman var sameinað keis-
aradæmi sem stjórnað var með skrifræði og
valdboðsstefnu, þróaðist í Japan tvöfalt og
stundum þrefalt stjórnarform sem átti engan
sinn líka. Með Taika-umbótunum árið 604 var
komið á stjórnskipulegu einræði þar sem póli-
tíska valdið var í höndum sjogúna (yfirhers-
höfðingja), forsætisráðherra, eða aðalráðgjafa
sem nutu stuðnings hersins. Þetta leiddi til
langs tímabils heilagra og friðhelgra keisara –
en pólitískt valdalausra – sem eru enn miðdep-
ill japanskrar þjóðernishyggju.
Valdhafarnir á Meiji-tímabilinu á 19. öld
höfðu áhuga á vopnabúnaði og kappkostuðu því
að afla sér vestrænnar vísindaþekkingar og
tækni. Búin var til „þjóðarsamsemd“ sem rétt-
lætti valdið með nýjum hætti og gerði valdhöf-
unum kleift að beita nýjum stjórnunar-
aðferðum. Í keisaratilskipun um hermenn og
sjómenn árið 1882 var hugmyndafræðin á bak
ættism
síðari
Band
urinn
kljá d
Rey
þess a
heims
lýsts
og stj
marg
Reyn
og Ma
New
hagvö
ur á á
hæfar
eftir i
stórt
Así
marg
banda
og fjá
áhætt
skuld
efnah
tugnu
Ára
Þeir þ
skipti
baki v
að sto
erfitt
sér. Þ
þjánin
semi o
og Fö
Eftirs
vonir
við „fjölskylduríkið“ sett fram, en hún mótaði
stigskiptu félagslegu tengslin sem fóru eftir
valdi, blóðtengslum og aldri. Megingildi fjöl-
skylduríkisins – hollusta, auðmýkt gagnvart
foreldrum og skyldur gagnvart eldra fólki –
voru breidd út með herkvaðningu og innræt-
ingu í menntakerfinu.
Á sama tíma komu valdhafarnir innan fá-
mennisstjórnarinnar á Meiji-tímabilinu upp
pólitísku kerfi þar sem völdin söfnuðust ekki á
neinn einn stað. Þeir neituðu að setja stjórn-
arskrá sem heimilaði að völdin kæmust í hend-
ur leiðtoga sem keisarinn skipaði. Það hefði
stefnt stöðu nokkurra þeirra í hættu og orðið
til þess að fámennisstjórnin leystist upp. Þess í
stað völdu þeir torskilið valdskiptingarkerfi
þar sem enginn vissi hver bæri ábyrgð á
ákvörðunum valdhafanna. Þetta var í reynd
risavaxið kerfi ábyrgðarleysis, eins og aðdrag-
andi heimsstyrjaldarinnar síðari sýndi.
Valdhafarnir á Meiji-tímabilinu höfðu einnig
í frammi áróður gegn stjórnmálamönnum, sem
gættu þröngra hagsmuna flokka eða ein-
staklinga, og sögðu þá óþjóðrækna. Þess vegna
þurfti að finna annan hóp til að stjórna landinu
og komið var upp embættismannakerfi hæfi-
leikamanna, sem voru flestir fengnir úr laga-
deild háskólans í Tókýó (Todai). Einn valdhaf-
anna innan fámennisstjórnarinnar, Yamagata
Aritomo, gerði embættismannakerfið ónæmt
fyrir pólitískum afskiptum með því að fá per-
sónuleg boð frá keisaranum sem aldrei var
hægt að hnekkja. Ráðgjafahópur keisarans
stóð einnig vörð um vald Aritomos til að gefa út
tilskipanir um próf, stöðuveitingar, refsingar
og brottvikningu embættismanna.
Útkoman var ekki stjórnarfar eins og í
Frakklandi á þessum tíma. Þar sem ekki var til
neinn pólitískur lénsdrottinn til að útkljá deilur
embættismanna var aðeins hægt að taka
ákvarðanir með „almennu samkomulagi“, sem
var oftast veigrunarorð yfir stöðnun og mátt-
leysi. Pólitískt kerfi Meiji-tímabilsins og emb-
Pólitískt svarthol Ja
D
Ka
rá
Japanskur efnahagur hefur verið í mikilli lægð undanf
© The Project Syndicate.
eftir Deepak Lal
LANDSÞING FRJÁLSLYNDRA
Landsþing Frjálslynda flokksins varsett á Hótel Sögu síðdegis í gærog halda fundarstörf áfram í dag.
Í setningarræðu sinni sagði Sverrir Her-
mannsson, alþingismaður og formaður
Frjálslynda flokksins, m.a. um sjávarút-
vegsmálin:
„Það verða aldrei sættir um óbreytt
kerfi af okkar hálfu. Við munum aldrei
gefa eftir í baráttunni fyrir réttlætinu.“
Í framhaldi af þessum orðum lýsti
Sverrir Hermannsson stefnu flokks síns í
sjávarútvegsmálum og sagði að með þeim
væri lagt til að taka upp kerfi fiskveiða,
sem hefði sannað sig með afbrigðum vel í
Færeyjum, þar sem fiskistofnar hefðu
stóreflst. Í stórum dráttum felst stefna
Frjálslynda flokksins í því að skipta fisk-
veiðiflotanum upp í fjóra meginflokka.
Í fyrsta lagi smábáta, þar sem sókn-
ardagakerfi mundi ríkja.
Í öðru lagi dagróðrabáta, þar sem
kvótakerfi yrði einnig afnumið og tekin
upp sóknarstýring. Í þriðja lagi ísfisk-
togara og línuskip, sem mundu fá aðlög-
unartíma til þess að færast yfir í sókn-
ardagakerfi, og í fjórða lagi frystitogara
og veiðiskip uppsjávarfiska. Þessi skip
mundu halda veiðiheimildum sínum en
viðskipti með þær óheimil.
Þessi stefna í sjávarútvegsmálum er
grundvallarþáttur í stefnu Frjálslynda
flokksins enda ljóst að flokkurinn er ekki
sízt stofnaður til þess að berjast gegn
núverandi stjórnkerfi fiskveiða.
Gagnrýni Morgunblaðsins á undan-
förnum árum á fiskveiðistjórnarkerfið
hefur ekki fyrst og fremst byggzt á and-
stöðu við kvótakerfið sem slíkt heldur að
gjald skyldi ekki í upphafi tekið fyrir
nýtingu takmarkaðrar auðlindar, sem
lögum samkvæmt er sameign þjóðarinn-
ar.
Frjálslyndi flokkurinn gerir ekki ráð
fyrir slíkri gjaldtöku í tillögum sínum að
öðru leyti en því, að Sverrir Her-
mannsson sagði í ræðu sinni að öllum
afla flotans ætti að skipa á land og þá
þegar ætti að greiða af honum gjald til
sameiginlegra þarfa sjávarútvegsins og
rannsókna. Að þessu leyti má kannski
segja, að Frjálslyndi flokkurinn taki und-
ir með þeim, sem í umræðum um þessi
mál á undanförnum árum hafa verið til-
búnir til að samþykkja gjald til greiðslu
kostnaðar en ekkert umfram það.
Morgunblaðið hefur hins vegar verið
þeirrar skoðunar, að gjaldtaka eigi að
vera umfram kostnaðargreiðslur, og telja
verður að þau lög, sem koma til fram-
kvæmda um auðlindagjald á næsta ári,
stefni að því marki, þótt lengra hefði
mátt ganga í upphafi.
Frjálslyndi flokkurinn verður ekki
gagnrýndur fyrir það að gagnrýna sjáv-
arútvegsstefnuna án þess að benda á
aðra leið því að stefna flokksins á þessu
sviði er býsna skýr. Hins vegar er margt
sem bendir til að stór hluti þjóðarinnar
sé tilbúinn til að láta reyna á það nýja
kerfi, sem tekið verður upp haustið 2004.
Og það er ekki ástæða til að gera lítið
úr hugmyndum um að taka ákvæðið um
sameign þjóðarinnar á fiskistofnum upp í
stjórnarskrá. Það er grundvallaratriði,
sem á að koma í veg fyrir að sams konar
stórslys verði á nýjan leik í sjávarútvegs-
málum og þjóðin hefur orðið vitni að á
síðasta einum og hálfum áratug. Það
leikur sér enginn að því að afnema
ákvæðið um sameign þjóðarinnar þegar
það er komið í stjórnarskrá.
UPPRÆTUM SKATTASKJÓLIN
Umræður utan dagskrár fóru fram áAlþingi á fimmtudag um skattaskjól
Íslendinga í útlöndum. Málshefjandi var
Ögmundur Jónasson, þingmaður vinstri
grænna, og kallaði hann eftir aðgerðum
íslenskra stjórnvalda, til að koma í veg
fyrir undanskot undan skatti með fjár-
magnsflutningum á milli landa.
Vitnaði hann í skýrslu skattrannsókn-
arstjóra um málefni Jóns Ólafssonar, sem
nýlega var birt í Morgunblaðinu, og
sagði: „Þessi skýrsla veitir heilmikla inn-
sýn inn í þann heim, sem hér hefur verið
skapaður á síðustu árum, í ferli sem kall-
að hefur verið braskvæðing samfélags-
ins.“
Geir H. Haarde fjármálaráðherra
sagði vissulega vakna spurningar um
möguleika manna til að flytja fé út úr ís-
lenskri skattalögsögu til annarra landa
án þess að gefa það upp og greiða eðlileg
opinber gjöld.
Fjármálaráðherra sagði m.a.: „Opnun
okkar hagkerfis á undanförnum árum og
alþjóðavæðing viðskipta- og fjármálalífs-
ins gerir það að verkum að sérstök
ástæða er til að vera á varðbergi gagn-
vart slíku, bæði af hálfu innlendra yfir-
valda en einnig í samstarfi við aðrar þjóð-
ir.“
Síðar í ræðu sinni sagði fjármálaráð-
herra að hið nýja umhverfi ætti ekki að
vera gróðrarstía spillingar og skattaund-
andráttar heldur farvegur fyrir heiðar-
lega starfsemi. Hann bætti við: „Og það
er leitt ef í ljós kemur að einhverjir hafi
misnotað það frelsi og þann trúnað sem
þeim hefur verið sýndur að þessu leyti.
Slíkt framferði er að sjálfsögðu ekki liðið.
Ef breyta þarf lögum til að uppræta slíkt
munum við að sjálfsögðu beita okkur fyr-
ir því. Ef efla þarf rannsóknar- og eft-
irlitsaðila munum við tryggja fjármagn
til þess. Um það ætti að vera góð sátt og
það er að sjálfsögðu réttmæt krafa ís-
lenskra skattgreiðenda.“
Frásögn Morgunblaðsins um skattskil
Jóns Ólafssonar vakti mikla athygli er
hún var birt. Þar kom fram að skattrann-
sóknarstjóri telur að Jón Ólafsson og fé-
lög á hans vegum hafi komið 3,2 millj-
örðum króna undan skatti, m.a. með því
að nota svokölluð „skattaskjól“. Rann-
sókn skattrannsóknarstjóra beinist ekki
að því að Jón Ólafsson hafi nýtt sér glufur
í núverandi kerfi. Það er mat hans að um
sé að ræða brot á gildandi reglum.
Eins og fjármálaráðherra bendir rétti-
lega á búum við nú við nýtt og miklu opn-
ara viðskiptaumhverfi. Það er jákvætt og
mun ýta undir hagsæld þjóðarinnar. Á
næstu árum má búast við að viðskiptaum-
hverfið verði enn opnara gagnvart öðrum
ríkjum. Hins vegar er mikilvægt, einmitt
vegna þessa, að skoða vandlega hvort
nægilega vel sé tryggt í núgildandi
reglum að ekki sé hægt að misnota hið
aukna frelsi. Það er grundvallaratriði og
forsenda hins frjálsa markaðskerfis að
það sé ekki misnotað.
Enginn mælir vonandi með því að höft
verði sett á flutninga fjármuna milli ríkja.
Það er hins vegar eðlileg og sjálfsögð
krafa að menn greiði sína skatta og geti
ekki beitt brögðum til að koma sér hjá
því. Því ber að fagna þeim orðum fjár-
málaráðherra að efbreyta þurfti lögum til
að koma í veg fyrir misnotkum á kerfinu
þá verði það gert.
Í fréttum Morgunblaðsins hefur meðal
annars komið fram að svokölluð CFC-lög-
gjöf hefur ekki verið lögfest hér á landi.
Slík löggjöf fjallar um skattalega með-
ferð erlendra félaga í eigu innlendra að-
ila.
Það var tími til kominn að þetta mál
yrði tekið upp á Alþingi. Þetta er mál sem
mikilvægt er að rætt sé til hlítar á Alþingi
og reynt verði að ná breiðri pólitískri
samstöðu um að gera þær úrbætur sem
nauðsynlegar eru. Það þarf að uppræta
skattaskjólin.