Morgunblaðið - 08.03.2003, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 LAUGARDAGUR 8. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LÝÐRÆÐI – virkni – ábyrgð.
Heyrist rödd þín? er yfirskrift dag-
skrár fundar sem fjölmörg félög og
samtök boða til í fundarsal Miðbæj-
arskólans kl. 14 hinn 8. mars á al-
þjóðlegum baráttudegi kvenna.
Kvennasögusafn Íslands er eitt
þessara samtaka og því er ástæða til
að rifja upp sögu þessa merka dags.
Hugmyndina að sérstökum bar-
áttudegi kvenna átti þýska kvenrétt-
indakonan og sósíalistinn Clara
Zetkin. Clara bar þessa hugmynd
fyrst upp á fundi Alþjóðasamtaka
sósíalískra kvenna sem haldinn var í
Kaupmannahöfn árið 1910, en hann
sóttu 130 konur frá 16 löndum. Ekki
var ákveðin dagsetning fastsett á
þessum fundi og því var hún nokkuð
á reiki framan af. Hann var þó ávallt
haldinn í mars og á sunnudegi því
það var eini frídagur verkakvenna í
þá daga.
Árið 1921 ákvað Alþjóðasamband
kommúnista að samþykkja tillögu
Clöru um að 8. mars yrði þaðan í frá
baráttudagur kvenna, en þann dag
að okkar tímatali fóru konur í Pét-
ursborg í verkfall til að krefjast betri
kjara og friðar. Þótt allir pólitískir
leiðtogar legðust gegn verkfallinu
héldu konurnar sínu striki og flykkt-
ust þúsundum saman út á götur
borgarinnar. Fjórum dögum síðar
sagði keisarinn af sér. Rússneska
byltingin var hafin.
Lengi framan af var mjög misjafnt
eftir löndum hvernig dagsins var
minnst, ef þá nokkuð. Minna fór fyrir
honum þegar leið fram á 20. öldina
en honum var þó haldið á lofti af Al-
þjóðasambandi lýðræðissinnaðra
kvenna sem stofnuð voru í París árið
1945. Þau ákváðu að samtökin
skyldu helga 8. mars baráttunni fyr-
ir friði í heiminum. Á fundinum í
París var ein íslensk kona, Laufey
Valdimarsdóttir, dóttir Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur.
Laufey sótti fundinn í París fyrir
hönd Kvenréttindafélags Íslands.
Kvenfélag sósíalista varð þó fyrst fé-
laga hér heima sem minntist dags-
ins, í fyrsta sinni á árshátíð félagsins
árið 1948. Þar hélt Dýrleif Árnadótt-
ir ræðu um 8. mars og baráttu
kvenna gegn stríði og fasisma og
Petrína Jakobsdóttir flutti erindi um
Alþjóðasamband lýðræðissinnaðra
kvenna og baráttu þess. Ljóð voru
flutt og Guðmunda Elíasdóttir söng
við undirleik Fritz Weisshappels.
Kaffi var drukkið og dans stiginn.
Árið 1951 og 1952 gekkst félagið fyr-
ir almennum kvennafundum í
Reykjavík hinn 8. mars þar sem m.a.
voru samþykktar ályktanir um að Ís-
land gengi úr Atlantshafsbandalag-
inu.
Menningar- og friðarsamtök ís-
lenskra kvenna (MFÍK) voru stofn-
uð árið 1951 og urðu strax deild í Al-
þjóðasamtökum lýðræðissinnaðra
kvenna. Þau stóðu fyrir opnum fundi
í Stjörnubíói 8. mars 1953 og var
fundarefnið kirkjan og friðarmálin.
MFÍK hafa síðan minnst dagsins
með fundi. Á þessum fundum hefur
fjöldi þjóðkunnra manna og kvenna
komið fram og listamenn lagt sitt af
mörkum.
Eins og hér kemur fram voru það
einkum konur á svokölluðum vinstri
kanti stjórnmála sem minntust dags-
ins lengi framan af. Með nýju
kvennahreyfingunni upp úr 1970 óx
hins vegar áhugi ungra kvenna á
þessum baráttudegi og samtök
þeirra hófu að minnast dagsins. Hér
heima ber sennilega hæst árið 1978
að þessu leyti þegar MFÍK, Rauð-
sokkahreyfingin og Kvenfélag sósí-
alista stóðu fyrir fjölsóttri dagskrá
er bar heitið „Kjör verkakvenna fyrr
og nú“. Þessi dagskrá var síðar tekin
saman í fjölritað hefti. Frá 1984 hafa
MFÍK staðið fyrir almennum fundi
8. mars ásamt fjölda annarra sam-
taka og stéttarfélaga.
Sameinuðu þjóðirnar lýstu árið
1975 alþjóðlegt kvennaár og stað-
festu jafnframt að 8. mars skyldi
framvegis vera alþjóðlegur kvenna-
dagur Sameinuðu þjóðanna. Fleiri
samtök tóku að minnast 8. mars á 10.
áratug síðustu aldar hér á landi með
sérstökum hætti. Stígamót voru t.d.
stofnuð 8. mars 1990. Jafnréttis-
nefnd Akureyrar hefur minnst dags-
ins frá 1992 og UNIFEM á Íslandi
hefur einnig verið með sérstakan
fund. Á Kvennasögusafni Íslands er
til mikið efni er tengist 8. mars og er
öllum velkomið að skoða það efni á
afgreiðslutíma safnsins. Einnig vil
ég benda á heimasíðu safnsins þar
sem m.a. er að finna upplýsingar um
8. mars.
Ég vil hvetja alla þá sem minnast
8. mars á einhvern hátt að senda
Kvennasögusafni Íslands upplýsing-
ar þar um. Einnig vil ég hvetja þá
sem eiga í sínum fórum efni er á ein-
hvern hátt tengist 8. mars á Íslandi
að hafa samband við forstöðumann.
Til hamingju með daginn, konur.
Uppruni 8. mars
Eftir Auði
Styrkársdóttur
„Lengi fram-
an af var
mjög mis-
jafnt eftir
löndum
hvernig dagsins var
minnst, ef þá nokkuð.“
Höfundur er forstöðumaður
Kvennasögusafns Íslands.
Á ALÞJÓÐLEGUM baráttudegi
kvenna árið 2003 vekur UNIFEM
athygli á því að vaxandi hópur
kvenna og barna í heiminum býr
við viðvarandi ótta og óöryggi sök-
um fátæktar, átaka og annarra vá-
gesta.
Rík ástæða er til að fagna þeim
áföngum sem náðst hafa í baráttu
alþjóðastofnana, stjórnvalda, ein-
stakra ríkja og frjálsra félagasam-
taka fyrir auknum réttindum
kvenna. Í yfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna (SÞ) sem kennd er við
árþúsundamótin samþykktu leið-
togar 189 landa átta sameiginleg
markmið. Eitt þessara markmiða
var helgað baráttunni fyrir kynja-
jafnrétti um leið og löndin sam-
þykktu að samþætta jafnréttis-
sjónarmið við alla aðra starfsemi
SÞ. Í upphafi árs 2003 voru sjö
konur kosnar í embætti dómara
við Alþjóðastríðsglæpadómstólinn
en þar með eru konur um þriðj-
ungur þeirra sem gegna þessu
mikilvæga embætti. Af ofan-
greindu og fjölmörgum öðrum
dæmum er ljóst að málsvörum
kynjajafnréttis hefur á síðustu ár-
um tekist að fylgja eftir samþykkt-
um alþjóðastofnana um aukin rétt-
indi kvenna og höfum við í dag því
ríka ástæðu til að fagna þessum
árangri.
Þó búum við í heimi þar sem al-
menn mannréttindi eru ekkert
annað en innantómur draumur fyr-
ir milljónir kvenna og manna. Mik-
ilvægt er að horfast í augu við og
viðurkenna þær hindranir sem
vandamál eins og fátækt, ólæsi og
alnæmi skapa í daglegu lífi meiri-
hluta mannkyns með þeim afleið-
ingum að heimsfriði er ógnað. Með
annarri forgangsröðun getum við
dregið úr þessum vandamálum. Í
stað þess að verja sífellt hærri
upphæðum í framleiðslu hergagna
og vopnaviðskipta er nauðsynlegt
að fjárfesta í bættri heilbrigðis-
þjónustu og aukinni menntun í
hinum fátækri ríkjum heims.
Á alþjóðlegum baráttudegi
kvenna, eins og á öllum öðrum
dögum, munu hundruð kvenna um
allan heim missa útlimi sína vegna
jarðsprengna, þúsundum verðum
nauðgað á átakasvæðum og af
stríðssökum munu konur telja um
80% íbúa flóttamannabúða. Sam-
kvæmt Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnuninni (WHO) er talið að
þriðja hver kona í heiminum verði
fyrir líkamlegu eða kynferðislegu
ofbeldi á æviskeiði sínu – af þeirri
ástæðu einni að hún er kona.
Vaxandi skilningur á viðvarandi
ofbeldi gegn konum er grundvöllur
alþjóðasamninga eins og sam-
þykktar öryggisráðs SÞ frá því í
október árið 2000. Samþykktin
byggist á samningum SÞ um af-
nám allrar mismununar og ofbeld-
is gegn konum. Hún kveður á um
verndun kvenna á átakasvæðum
og kallar eftir aukinni þátttöku
þeirra í friðarumleitunum og frið-
argæslu. Jafnframt er lögð áhersla
á að fjármunum verði varið í sér-
stök verkefni sem ætlað er að
styrkja stöðu kvenna í kjölfar
ófriðar.
Samþykkt þessi veitti UNIFEM
umboð til að gera úttekt á stöðu
kvenna á 14 átakasvæðum í heim-
inum á síðasta ári, en fyrir fáein-
um vikum birtust niðurstöður
hennar í skýrslunni Konur, stríð
og friður. Þær sýna að konur og
börn eru í meirihluta þeirra sem í
heiminum í dag verða fyrir grófu
ofbeldi og eyðileggingu af völdum
átaka. Þessir sömu einstaklingar
eiga hins vegar ekki sæti við
samningsborðin þar sem ákvarð-
anir um stríð og frið eru teknar.
Á alþjóðlegum baráttudegi
kvenna árið 2003 munu þúsundir
kvenna um allan heim safnast
saman og minna þjóðir heims á
mikilvægi þess að framfylgja al-
þjóðlegum samþykktum um jafnan
rétt kvenna og karla. Á þessum
degi vottar UNIFEM þeim hundr-
uðum þúsunda kvenna sem vinna
að friði og mannréttindum um
heim allan virðingu sína.
Greinin er byggð á ávarpi fram-
kvæmdastjóra UNIFEM, Noeleen
Heyzer, í tilefni af alþjóðlegum
baráttudegi kvenna.
Frá UNIFEM á Íslandi
á alþjóðlegum
baráttudegi kvenna
Eftir Rósu
Erlingsdóttur
Höfundur er formaður
UNIFEM á Íslandi.
„Vaxandi
skilningur á
viðvarandi
ofbeldi gegn
konum er
grundvöllur alþjóða-
samninga ...“
HIÐ forna kvæði Völuspá hafa
fræðimenn kallað merkast allra
ljóða sem ort hafi verið á Norð-
urlöndum fyrr og síðar. Minna
má það ekki vera; enda sé hún
ómetanleg heimild um norræna
heiðni. Þó er þar sá hængur á, að
enginn veit hvernig kveðskapur
þessi hefur hljóðað í öndverðu, og
þeim mun síður vita menn hversu
skilja ber. Upp úr munnlegri
geymd og bjöguðum handritum
kemur þessi veslingur svo hrak-
lega lemstraður, að flest er þar
vafasamt og margt óskiljanlegt
með öllu.
Í miðju kvæði er getið um dul-
arfullan náunga, sem situr á
haugi galdranornar og leikur á
hörpu, en hani galar yfir honum á
skógargrein. Þar segir svo:
Sat þar á haugi
ok sló hörpu
gýgjar hirðir,
glaðr Eggþér;
gól of hánum
í gaglviði
fagrrauðr hani,
sá er Fjalarr heitir.
Hér hefur ekki sízt orðið „gagl-
viði“ gert mönnum lífið leitt. Ým-
islegt hefur verið reynt til skýr-
ingar, og hafa vangaveltur
fræðimanna einkum snúizt um
það, hvorum megin við l-ið síðara
g-ið eigi að standa. Sumir telja að
þarna merki gagl einungis gæs
eins og venjulega, en öðrum þykir
ósennilegt að gæsir geri sér svo
tíðförult á skóg, að hann verði við
þær kenndur án frekara tilefnis.
Ekki hefur heldur þótt við unandi
að gagl merki hér aðeins fugl,
eins og kannski mætti ætla. Og
svo telja aðrir að gaglviði sé villa
fyrir galgviði (gálgaskógi), sem
enn aðrir kalla meiningarleysu á
þessum stað, þar sem ekki sé vit-
að til að neinn verði eða hafi verið
hengdur. Aðrar tilgátur þykja
þaðan af fjarstæðari.
Hins vegar hefur víst engum
þótt ástæða til að ætla, að þessu
síðara g-i sé hreinlega ofaukið í
handriti fyrir pennaglöp, og lægi
það þó ef til vill beinast við. Þá
væri galviðr skógur þar sem fugl-
ar gala, eða kannski þar sem gal-
inn er galdur; og væri orðið sótt
svo skammt sem verða mætti:
Gól of hánum
í galviði
fagrrauðr hani.
Vel mætti ætla, að hér hafi gal-
viðr eða galviði (hvk) komið í hug
því skáldi, sem vegna bragar
þóttist þurfa að fjölga orðum í því
hlálega sambandi sem upp var
komið.
Trúlega er erindið um hanann í
gaglviði það atriði í kvæðinu sem
einna torræðast má kalla. Og nú
vil ég ekki láta þess ógetið, að í
bókarkorni mínu, Maddömunni
með kýrhausinn, sem nýkomið er
frá Máli og menningu í 2. útgáfu,
þykist ég hafa gert því nokkur
skil, að í vísu þessari sé öllu orð-
inu „gaglviði“ ofaukið, og leitt að
því líkum hvernig það hafi þangað
komizt.
Skyldi þá ekki vera um frekara
torleiði að villast á slóðum Völu-
spár en þennan „gæsaskóg“, eða
hvað það nú er? Hitt væri sönnu
nær, að öll sé Völuspá handrit-
anna sá „gaglviður“ þar sem
óvíða sér til sólar. Og víst mega
íslenzk fræði kallast furðu nægju-
söm að hampa þessu fyrirbæri,
svo sem það er lesið og skilið á
þeim bæ, og meta það sem hið
merkasta af gjörvöllum ljóðskap
á Norðurlöndum fyrr og síðar.
Gaglviður
Helgi Hálfdanarson
BORGARFULLTRÚAR Sjálf-
stæðisflokksins hafa á síðustu dög-
um reynt að gera tortryggileg kaup
skipulagssjóðs Reykjavíkur á fast-
eignunum Laugavegi 86, 86b, 92 og
94 hér í borg. Fasteignir þessar voru
annars vegar eign Jóns Ólafssonar &
Co sf. og hins vegar Stjörnubíós ehf.,
sem er í eigu Norðurljósa samskipta-
félags hf. Af hálfu borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins hefur verið látið
að því liggja að með kaupunum hafi
fyrrverandi borgarstjóri, Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, og R-listinn verið
að gera Jóni Ólafssyni persónulegan
og pólitískan greiða.
Til upplýsingar fyrir allan almenn-
ing og ekki hvað síst fyrir borgarfull-
trúa Sjálfstæðisflokksins er því rétt
að greina frá viðskiptum með áður-
greindar lóðir.
Sala lóðanna fór fram fyrir milli-
göngu Fasteignamarkaðarins ehf.,
Óðinsgötu 4, Reykjavík. Í forsvari
fyrir því fyrirtæki er Jón Guðmunds-
son fasteignasali og átti hann allan
veg og vanda af sölunni, sem fór
þannig fram:
Með símbréfi dagsettu 8. júlí 2002
óskaði Fasteignamarkaðurinn eftir
því að eigendur lóðanna 86, 86b, 92
og 94 við Laugaveg gerðu fasteigna-
sölunni bindandi sölutilboð. Kom
fram í skjali, sem Fasteignamarkað-
urinn sendi lóðareigendum að þetta
væri gert samkvæmt sérstöku um-
boði. Starfsmenn Fasteignamarkað-
arins neituðu hins vegar að upplýsa
hver væri sá aðili, sem óskaði eftir
bindandi sölutilboði.
Eigendur lóðanna urðu sammála
um að rétt væri að bjóða þær allar
ásamt mannvirkjum til sölu á
140.000.000 kr. Sölutilboð þar að lút-
andi var sent Fasteignamarkaðnum
ehf.
Hinn 15. júlí 2002 sendi Fast-
eignamarkaðurinn lóðareigendum
sölutilboðið samþykkt af væntanleg-
um kaupanda. Þá fyrst varð seljend-
um ljóst að viðsemjandi þeirra væri
skipulagssjóður Reykjavíkur.
Sala lóðanna
Laugavegar 86,
86b, 92 og 94
Eftir Sigurð G.
Guðjónsson og
Ragnar Birgisson
„Þá fyrst varð selj-
endum ljóst að
viðsemjandi þeirra væri
skipulagssjóður
Reykjavíkur.“
Höfundar eru forstjóri og
aðstoðarforstjóri Norðurljósa.
Ragnar
Birgisson
Sigurður G.
Guðjónsson