Morgunblaðið - 25.03.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 ÞRIÐJUDAGUR 25. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
D
ÆMI um neikvæða þró-
un er aukin syk-
urneysla og neysla gos-
drykkja er gífurleg,
einkum meðal ungra
stráka. Drekka strákarnir að með-
altali tæpan lítra af gosdrykkjum á
dag.
Sykurneysla stráka er jafnframt
óheyrilega mikil eða 143 grömm af
viðbættum sykri á dag.
Stúlkur drekka hálfan lítra af gos-
drykkjum á dag. Þær drekka meira
af vatni og sódavatni. Mjólkurneysla
þeirra er hins vegar lítil og fisk-
neyslan hverfandi og næringarefni í
fæðu bera þess merki. Segir í nið-
urstöðum könnunarinnar að kalk,
D-vítamín og joð séu dæmi um nauð-
synleg efni sem eru undir ráðlegg-
ingum í fæði stúlkna.
Annað sem vekur athygli er að
fiskneysla hefur minnkað um 45% frá
1990 og er nú litlu meiri en gerist og
gengur í flestum nágrannalöndum.
Pitsuneysla ungra stráka er líka
eftirtektarverð því hún er 120 grömm
á dag að meðaltali, sem jafngildir
stórri sneið á degi hverjum. Laufey
Steingrímsdóttir, forstöðumaður
Manneldisráðs, segir að það sé
greinilegt að pitsan hafi leyst fiskinn
af hólmi sem þjóðarréttur ungra Ís-
lendinga, en ungt fólk borðar þrisvar
sinnum minna af fiski en þeir elstu.
En fiskur, pasta, franskar, gos og
pitsa eru dæmi um fæðutegundir sem
eru mjög aldurstengdar. Ungt fólk
borðar sex sinnum meira af pasta en
þeir elstu, tólf sinnum meira af
frönskum kartöflum, tuttugu sinnum
meira af pitsu og drekka tíu sinnum
meira af gosi.
Þá er einnig eftirtektarvert að fólk
á höfuðborgarsvæðinu borðar fitu-
minna fæði og er grennra en fólk í
þéttbýlisstöðum eða dreifbýli.
Vatn algengasti drykkur
Íslendinga
Lítum nánar á niðurstöðurnar. Þar
segir að mataræði Íslendinga hafi að
mörgu leyti gjörbreyst frá árinu 1990
og segja megi að sterkustu einkenni
íslensks mataræðis frá árum áður séu
óðum að hverfa. Ef litið sé á einstök
matvæli eða matvælaflokka felist
mestu breytingarnar í minni mjólk-
ur-, fisk- og kartöfluneyslu en meiri
neyslu gosdrykkja, vatns, grænmetis,
ávaxta, brauða, morgunkorns og
pasta. Heildarmagn kjöts hafi hins
vegar lítið breyst þótt nú sé meira
borðað af kjúklingum og svínakjöti en
minna af lambakjöti.
Mjólkurneyslan hefur hrapað úr
589 g í 388 g á mann á dag, þar af hef-
ur drykkjarmjólk minnkað mest eða
um 43%. Þess í stað hafa gosdrykkir
aukist um 37% og vatn- og sódavatns-
drykkja nánast þrefaldast. Vatn er
núna algengasti drykkur Íslendinga
en var fjórði í röðinni árið 1990, á eftir
kaffi, mjólk og gosdrykkjum. Kaffi-
drykkja hefur einnig minnkað þar
sem gosdrykkir og vatn hafa að ein-
hverju leyti komið í staðinn fyrir
kaffisopann.
Grænmetisneyslan hefur aukist
um 39% frá árinu 1990 og er nú 99
grömm á dag að meðaltali. Segir í
niðurstöðunum að það verði þó að
teljast lítil neysla hvort sem viðmið-
unin er aðrar þjóðir eða manneld-
ismarkmið, sem hljóða upp á 200
grömm á dag. Neysla ávaxta hefur
aukist minna, eða um 15%, úr 67 í 77
grömm á dag. Segir í skýrslunni að
enn sé því langt í land að markmiðið
um 500 grömm eða 5 skammta á dag
af grænmeti, ávöxtum og kartöflum
sé í höfn.
Áhyggjur af minnkandi
fiskneyslu
Sú breyting sem veldur hvað mest-
um áhyggjum varðar fiskneysluna, að
sögn Laufeyjar. „Mikil fiskneysla
hefur verið eitt megineinkenni á mat-
aræði Íslendinga fram til þessa. Árið
1990 mældist hún 73 grömm á dag að
jafnaði eða hærri en í nokkru öðru
Evrópulandi. Nú er svo komið að
fiskneyslan er aðeins 40 grömm á dag
sem er 45% minnkun frá 1990.“
Samkvæmt könnuninni er mjólk-
urneyslan nokkuð svipuð í öllum ald-
ursflokkum, sem er breyting frá því
sem var árið 1990, en þá drakk ungt
fólk mun meira af mjólk en þeir eldri.
Samdráttur í mjólkurneyslu hefur
því orðið enn meiri meðal ungs fólks
en eldra, einkum ungra stúlkna, og er
nú svo komið að stúlkur ná ekki ráð-
lögðum dagskammti af kalki að með-
altali, en mjólkurmatur er langmik-
ilvægasti kalkgjafinn í fæðunni.
Meðalneysla stúlkna á öllum mjólk-
urvörum samtals samsvarar einu og
hálfu glasi af mjólk og 17% þeirra
borða mjólkurvörur sjaldnar en einu
sinni á dag.
Munur á mataræði fólks
eftir búsetu minnkar
Segir í niðurstöðum könnunar-
innar að það hafi vakið athygli árið
1990 hversu ólíkt mataræði Íslend-
inga var eftir búsetu, þar skáru sveit-
ir sig úr á mjög afgerandi hátt. Nú
bregði svo við að minni munur sé á
mataræði fólks eftir búsetu enda þótt
dreifbýlið hafi enn sína sérstöðu með
meiri neyslu hefðbundinna landbún-
aðarvara, mjólkur og mjólkurvara,
kjöts og kartaflna og meiri fituneyslu.
Minnst sé fituneyslan á höfuðborg-
arsvæðinu og þar sé fólk einnig al-
mennt grennst. Hins vegar séu það
nú helst ungir karlar í þétt-
býlisstöðum á landsbyggðinni sem
skeri sig úr að því leyti að þeir borða
enn meira af snakki og sælgæti en
jafnaldrar á höfuðborgarsvæðinu eða
í sveitum. Gosdrykkjaneysla ungs
fólks er hins vegar langminnst í sveit-
um.
Heildarfita nálgast
æskileg mörk
Það kemur fram í könnuninni að
þær breytingar sem hafa orðið á
fæðuvali endurspeglist í breyttu nær-
ingargildi fæðunnar. Fituneysla hef-
ur t.d. tekið stakkaskiptum frá árinu
1990, en þá var óhóflegt fitumagn tví-
mælalaust helsti ókostur á fæðuvenj-
um alls þorra Íslendinga. Nú hefur
fitan minnkað úr 41% í 35% orkunnar
að meðaltali og er heildarfita nú að
nálgast æskileg mörk samkvæmt
manneldismarkmiðum, en þau hljóða
upp á 25–35% orku úr fitu. Fólk utan
höfuðborgarsvæðis borðar þó enn
feitara fæði, einkum karlar í dreifbýli,
en ungt fólk velur fituminnsta fæðið,
eða á bilinu 30–32% orkunnar. Strák-
ar í dreifbýli skera sig þó úr hópi jafn-
aldra og borða álíka feitt fæði og eldri
karlar, eða 37% orkunnar.
Holdafar endurspeglar þennan
mun á fituneyslu: Á höfuðborg-
arsvæði eru færri of feitir eða of
þungir heldur en í þéttbýlisstöðum
eða í dreifbýli, þar sem fituneyslan er
mest.
„Þótt heildarfita nálgist nú mann-
eldismarkmið verður ekki sama sagt
um samsetningu fitunnar,“ segir
Laufey. „Enn þá er hörð fita allt of
stór hluti fitunnar borið saman við
manneldismarkmið.“
Niðurstöðurnar sýna að prótein í
fæði Íslendinga er almennt mjög ríf-
legt, eða um 18% orkunnar, en sam-
kvæmt manneldismarkmiðum er
æskilegt að prótein sé yfir 10% af
orku.
Flest vítamín og steinefni eru líka í
nægu magni í fæði fólks. Mikilvæg
undantekning er D-vítamín. Þar er
meðalneyslan hjá ungu fólki aðeins
um einn fimmti af ráðlagðri neyslu.
Að sögn Laufeyjar er D-vítamín í
mjög fáum fæðutegundum, þá helst í
lýsi, eggjum, síld og öðrum feitum
fiski, sem ungt fólk borðar lítið af.
„Það er því umhugsunarefni hvort
ekki þurfi að D-vítamínbæta alla
mjólk eins og víða er gert til dæmis í
nágrannalöndunum og Bandaríkj-
unum.“
Segir hún ennfremur að minni
mjólkurneysla komi niður á kalkinu.
Samkvæmt könnuninni fái ungar
stúlkur nú að jafnaði aðeins 84% af
ráðlögðum dagskammti af kalki.
Segir hún annað efni vekja til um-
hugsunar en það er joð. Það komi
fram í niðurstöðum í könnuninni frá
1990 að joðneysla Íslendinga hafi ver-
ið með því mesta í heiminum, enda sé
fiskur sá matvælaflokkur sem inni-
heldur mest joð. Nú bregði svo við að
ungar stúlkur fái aðeins tvo þriðju
hluta af ráðlögðum dagskammti af
joði að meðaltali, enda fiskneysla
þeirra með afbrigðum lítil. „Er hér
um algjörlega nýja stöðu mála að
ræða,“ segir Laufey, „en fram til
þessa hefur t.d. ekki verið mælt með
joðbætingu salts eða matvæla á Ís-
landi eins og víðast hvar annars stað-
ar er gert til að koma í veg fyrir joð-
skort.“
Fjölskyldumáltíðir
ekki á undanhaldi
Meirihluti fólks, eða 64%, tekur
einhver bætiefni af og til og eru lýs-
ispillur, fjölvítamín og C-vítamín al-
gengustu bætiefnin, segir í niðurstöð-
unum. Þeir sem taka bætiefni
nokkurn veginn daglega eru þó í
minnihluta.
Því hefur verið haldið fram að fjöl-
skyldumáltíðir væru á undanhaldi á
íslenskum heimilum, en samkvæmt
könnuninni borða um 80% fólks aðal-
máltíð dagsins með fjölskyldunni
fimm daga vikunnar eða oftar. Ungt
fólk borðar að vísu sjaldnar heima og
um 18% ungra karla segjast aðeins
borða með fjölskyldunni tvisvar í viku
eða jafnvel sjaldnar. Unga fólkið
borðar líka mun oftar á veit-
ingastöðum og skyndibitastöðum en
þeir eldri. Ungir karlar eiga þar
metið en rúmur þriðjungur þeirra
borðar úti oftar en einu sinni í viku en
aðeins 4% kvenna á miðjum aldri
borða oftar á veitinga- og skyndibita-
stað.„Þetta endurspeglast einmitt í
því sem unga fólkið er að borða,“ seg-
ir Laufey, sem stóð að framkvæmd
og undirbúningi könnunarinnar
ásamt Hólmfríði Þorgeirsdóttur og
Önnu Sigríði Ólafsdóttur, en þær eru
allar næringarfræðingar og starfa
hjá Manneldisráði. Könnunin var
gerð í samvinnu við Félagsvís-
indastofnun HÍ. Alls tóku 1.366
manns þátt í könnuninni og var svar-
hlutfall 70,6%.
Manneldisráð kynnir umfangsmikla landskönnun sem framkvæmd var í fyrra
Mataræði Ís-
lendinga hefur
gjörbreyst
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Á blaðamannafundi í gær voru birtar helstu niðurstöður landskönnunar Manneldisráðs á mataræði okkar.

 


   


  






 

 





















 









 


 

  


 
  
 !

 
 



"!# 
!# 







 


















$
 !
%
!# 





& 
# 







  




 
' ( 

   

 





)%


 
%*

+%)

,%-

  







.


    
 '
"  
 '
' 
'

!"# 
$# 
+/
% &#

' #
 +/
()"*"+ ,- )

$#

. ' #
 
!"# 
$# 
*)/
% &#
' #
 +)/
()"*"+ ,- )
 !"# 
/ ,- ) 0 Mataræði Íslendinga er að færast nær manneldis-
markmiðum. Fitan í fæðunni hefur minnkað og neysla
grænmetis og ávaxta er að aukast ef borið er saman
við síðustu könnun Manneldisráðs árið 1990.
Þá kom einnig fram í könnuninni að mataræði ungs
fólks og eldra er að mörgu leyti gjörólíkt, en þeir sem
tóku þátt í könnuninni voru á aldrinum 15–80 ára.