Morgunblaðið - 03.07.2003, Blaðsíða 39

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ 2003 39
„SAGAN endurtekur sig“ segir gam-
alt máltæki. Það sannast einmitt
þessa dagana þegar stjórnvöld víkja
sér undan þeirri stjórnarskrár-
bundnu skyldu að ræða herstöðva-
mál í utanríkismálanefnd. Tregða
stjórnvalda til þess að taka málið fyr-
ir í utanríkismálanefnd er einskonar
eftirlíking á afstöðu ráðherra og
meirihluta utanríkismálanefndar ár-
ið 1951 þegar bandarískur her kom
hingað til lands vegna Kóreustríðs
sem þá skall á og skipti heimsbyggð-
inni í andstæðar fylkingar. Finnbogi
Rútur Valdimarsson var í minnihluta
utanríkismálanefndar um þessar
mundir. Í skörulegri ræðu sinni á Al-
þingi staðhæfði Finnbogi Rútur að
það væri stjórnarskrárbrot að kalla
utanríkismálanefnd ekki til fundar í
jafnörlagaríku máli og herseta lands-
ins væri. Rökfastar ræður Finnboga
Rúts má lesa í Alþingistíðindum frá
árinu 1951. Þar kló sá er kunni, má
segja um ræður Finnboga Rúts í
þessu máli. Enda lagði hann stund á
alþjóðarétt í París, Genf, Berlín og
Róm.
Allmörgum árum áður en þessi
her kom til landsins höfðu Banda-
ríkjamenn borið fram kröfu um leigu
á herstöðvum til 99 ára. Finnbogi
Rútur og félagi hans Jón Blöndal
hagfræðingur voru manna fyrstir til
þess að greina frá þeim tíðindum í
tímaritinu „Útsýn“ er þeir gáfu út
árin 1945–1946. Auk þess ritaði Jón
Blöndal allmargar greinar um það
mál í Alþýðublaðið og vikublaðið
Skutul, en Hannibal Valdimarsson,
bróðir Finnboga Rúts, var þá rit-
stjóri þess. Að launum hlaut Jón
Blöndal langvarandi ofsóknir rit-
stjórnar Morgunblaðsins. Ég hefi
margsinnis reynt að fá Jón Baldvin
Hannibalsson til þess að bera hönd
fyrir höfuð fornvinar þeirra bræðra
Finnboga Rúts og Hannibals, en Jón
Baldvin svarar hvorki símskeytum
né blaðagreinum þótt honum beri til
þess embættisskylda.
Þegar herstöðvakrafan kom fram í
öndverðu var því jafnan haldið fram
af íslenskum stjórnvöldum að málið
væri á viðkvæmu stigi, að ekki væri
fullljóst um hvað málið snerist. Af
þeim sökum væri ekki hægt að ræða
málið af neinu viti. Ólafur Thors þá-
verandi forsætisráðherra ræddi við
Dreyfus, sendiherra Bandaríkjanna.
Matthías Johannessen ritstjóri hefur
greint skilmerkilega frá þætti Ólafs í
viðræðum þessum. Matthías segir
m.a.: „Ég sagði Dreyfusi (sendiherra
Bandaríkjanna) ennfremur að í mín-
um flokki hefði engin rödd komið
fram um að of skammt hefði verið
gengið til móts við þá og gæti vel ver-
ið að ef flokkurinn ætti að greiða at-
kvæði um long term (herstöðvar til
langs tíma) myndu flestir þingmenn
vera á móti því.“ Nokkru síðar segir
Ólafur: „Ég sagði honum, til þess að
sýna honum situationina, að Ólafur
Lárusson (lagaprófessor), Sigurður
Nordal (prófessor) og Einar Ólafur
Sveinsson (prófessor) myndu ætla að
skrifa á móti málinu og eins að stúd-
entaráðið eldra, þar voru 4 sjálfstæð-
ismenn af 9 meðlimum, hefði allt ver-
ið sammála um að halda
stúdentafund á móti málinu.“
Dreyfusi sendiherra tókst með að-
stoð Vestur-Íslendinga sem störfuðu
á vegum Bandaríkjahers að koma Ís-
lendingum á kné og leiða þá í hern-
aðarfjötra. Íslendingar ættu að reisa
Dreyfusi sendiherra styttu við hlið
Ólafs Thors. Á styttuna ætti að letra
„Ofjarl Íslendinga. Féll, en hélt
Keflavíkurvelli“, með tilvísun í
Brjánsbardaga Njálu: „Féll en hélt
velli“.
Greinarhöfundur hefur áður fund-
ið að því hve umræða um ákveðið
tímabil í sögu þjóðarinnar er hulin í
reykskýi vanþekkingar og hlut-
drægni. Háskóli Íslands, fjölmiðlar,
sjónvarp, hljóðvarp, dagblöð og
tímarit deila sameiginlegri sekt.
Hvar má t.d. lesa sér til um afstöðu
Vestur-Íslendinga og einnig mis-
munandi skoðanir bandarískra
áhrifamanna um herstöðvar á Ís-
landi. Bandaríska tímaritið „Life“
var eitt víðlesnasta vikublaðið. Það
var myndskreytt og hafði marga
áskrifendur í Evrópu, m.a. á Íslandi.
Hinn 20. maí 1946 birti það grein um
herstöðvar á Íslandi. Vestur-íslenskt
skáld og stjórnmálamaður, Sigurður
Júlíus Jóhannesson, vakti athygli á
greininni og ritaði aðfaraorð. Hann
segir m.a. „Ísland er orðið meira
keppikefli stórþjóðanna en flestir
aðrir blettir hnattarins.“ Víkjum þá
að fyrrnefndri grein í tímaritinu
„Life“: „Í sambandi við þetta mál
þýði ég part úr grein, sem birtist í
tímaritinu „Life“ 20. maí 1946. Hann
hljómar á þessa leið: „Sorgarsaga
frjálstrúarstefnunnar. Frjálslynda
hreyfingin í Bandaríkjunum er í
þeirri hættu stödd að hún er líkleg til
þess að fremja sjálfsmorð. Ástæðan
fyrir þessu er innbyrðis sundrung út
af því hvaða stefnu Bandaríkjaþjóðin
eigi að fylgja í sambandi við heims-
fyrirkomulagið eftir stríðið. Hversu
alvarlegar afleiðingar þessi árekstur
getur haft sézt bezt á því sem á bak
við tjöldin hefir gerzt nýlega í stefnu
utanríkismálanna. Löngu áður en
stríðinu var lokið hafði her-
málastjórn Bandaríkjanna sann-
færzt um það að herstöðvar á fjar-
lægum stöðum í Atlantshafinu væru
lífsnauðsynlegar á meðan öllu er
háttað eins og nú á sér stað í sam-
bandi við hin nýju vopn eyðilegging-
arinnar, að minnsta kosti þangað til
hin fyrirhugaða nýja heimsstjórn
væri orðin þess megnug að tryggja
varanlegan frið. Hvort þessi skoðun
var rétt eða röng kemur þessu máli
ekkert við.
Allra þessara fjarlægu herstöðva
var Ísland sú ákjósanlegasta. Þess
vegna var það að í október-
mánuði 1945 buðum vér
(Bandaríkin) stjórn Íslands
að leigja herstöðvasvæði á
Íslandi í 99 ár með þeim
skilningi á báðar hliðar að
þær skyldu afhentar Þjóða-
bandalaginu þegar vér álit-
um að það væri orðið nógu
öflugt og nógu trútt til þess
að tryggja frið.
Íslendingar eru stolt þjóð
og sjálfstæð. Í lauslegu sam-
tali sem átti sér stað eftir að
vér gerðum þetta tilboð gerði
Bandaríkjafulltrúinn, Lois G.
Dreyfus yngri, margar ár-
angurslausar tilraunir til
þess að sannfæra Ólaf Thors
forsætisráðherra Íslands um
það að leigusamningar þessir
hindruðu að engu leyti sjálf-
stæði eða fullveldi Íslands.
Þess ber þó að gæta að hér
var beitt fullkominni lipurð
og stjórnvizku.
Sem tákn og sönnun vin-
áttu vorrar við Ísland hétum
við því að fylgja Íslendingum
að málum þegar þeir sæktu
um inngöngu í Þjóðabanda-
lagið, og í marzmánuði s.l.
virtist ekkert því verulega til
fyrirstöðu að samningar
tækjust við Ísland.
En þá skeði það seint í
marz, að verzlunarmálaráð-
herrann Henry A. Wallace
álpaðist inn á sjónarsviðið í
þessum litla, en þýðing-
armikla alþjóðaleik. Hann
átti viðtal við blaðamenn og
fordæmdi það harðlega að
Bandaríkin skyldu hafa her á
Íslandi og lýsti því yfir ein-
dregið að Rússar hlytu óhjá-
kvæmilega að skoða það sem
vígbúnað gegn sér ef her-
stöðvar yrðu stofnaðar á Ís-
landi. Sem einn ráðherra í
Trumanstjórninni var auðvit-
að álitið að Wallace talaði hér
samkvæmt upplýsingum frá
stjórninni sjálfri og Wallace
lýsti því yfir að Rússland
hlyti að skoða herstöðvar á
Íslandi sem undirbúning
árásarstríðs á móti sér.“
Síðan lýsir greinarhöf-
undur „Life“ pistilsins því
áliti sínu að umrædd afskipti
Wallace, ráðherra, og Pepper
og Kilgore, þingfulltrúa, hafi
haft þau áhrif á stöðu Íslend-
inga að þeir hafi snúist önd-
verðir og ekki verið til viðtals
um herstöðvar. Í ræðu sem
Claude Pepper frá Flórída
flutti á þingfundi, bergmálaði
hann það sem Wallace hafði sagt.
„Í aprílmánuði síðastliðnum var
haldin ráðstefna í verzlunarráðshöll-
inni til þess að ræða það mál hvernig
vernda mætti friðinn. Þessa ráð-
stefnu sátu leiðandi menn frjáls-
lyndu stefnunnar eins og t.d. Harley
Kilgore úr öldungaráðinu og Helen
Gahagan Douglas úr fulltrúadeild-
inni. Þar var samþykkt yfirlýsing
þess efnis að stefna Bandaríkjanna
viðvíkjandi herstöðvum í útlöndum
væri árásarstefna og fjandsamleg
Rússum og þess var afdráttarlaust
krafist að allur her Bandaríkjanna
væri kallaður heim frá Íslandi.
Svo að segja samstundis og þetta
gerðist lýsti Thors forsætisráðherra
því yfir í Reykjavík að stjórnin á Ís-
landi væri alls ekki lengur að hugsa
um boð Bandaríkjanna víðvíkjandi
herstöðvaleigu á Íslandi á frið-
artímum.
Það er mögulegt að Íslendingar
sjái sig um hönd, en ef þeir halda fast
við stefnu sína og sá tími kemur að
Bandaríkin þurfi á herstöðvum að
halda í Atlantshafinu, er ekki líklegt
að Wallace, Pepper og félagar þeirra
verið sérlega upp með sér yfir því,
sem þeir hafa gert.“
Niðurlagsorð Sigurðar Júlíusar
eru: „Þetta er kaflinn úr greininni,
sem beinlínis snertir Ísland. Hann er
Íslendingum alvarlegt umhugsunar-
efni.“
Greinarhöfundur þakkar banda-
ríska sendiráðinu góðvild og skjóta
fyrirgreiðslu við útvegun ljósmynda.
Sagan endurtekur sig
Jón Blöndal
hagfræðingur
Henry Wallace,
landbúnaðar-
ráðherra
Claude Denson
Pepper
Ólafur Lárusson
lagaprófessor
Ólafur Thors
forsætisráðherra
Sigurður
Nordal
Eftir Pétur
Pétursson
Finnbogi Rútur
Valdimarsson
Harley Martin
Kilgore
Höfundur er þulur.
Dynskógar - Reykjavík
Virkilega glæsilegt einbýlishús á
tveimur hæðum í lokuðum botn-
langa með 5 húsum í. Húsið hefur
verið endurnýjað að öllu leyti
bæði að innan og utan. Húsið
skiptist í 5 svefnherbergi, góða
stofu og borðstofu: Arinn í stofu.
Útgangur á skjólgóða verönd úr
stofu. Glæsilegt eldhús með eyj-
um, amerískur ísskápur fylgir.
Stórglæsilegt baðherbergi með
kari og hlöðnum sturtuklefa. Hús og garður til fyrirmyndar.
Þetta er eign sem vert er að skoða. Verð 34,5 millj.
Flestir fjall-
vegir opnir
Í DAG verða opnaðir flestir þeir fjall-
vegir sem hafa verið lokaðir það sem
af er ári. Aðeins örfáir fjallvegir við
Krákur, austan við Arnarnesheiði,
eru enn lokaðir. Þetta eru fjallaslóðar
sem eru enn of blautir til að þola um-
ferð. Vegagerðin á von á að það svæði
opnist eftir eina til tvær vikur.
Nú hafa Skagafjarðarleið, Eyja-
fjarðarleið, leiðin um Bárðardal,
Þjófadalir og vegurinn við Trölla-
dyngju verið opnaðir fyrir umferð.
Ástand fjallvega er svipað og í með-
alári samkvæmt upplýsingum frá
Vegagerðinni. Vegirnir koma ágæt-
lega undan vetri, eitthvað hefur þurft
að hefla en ekki mikið.
Vegagerðin telur ástæðu til að
minna ferðalanga, ekki síst þá sem
eru óvanir, á að fara varlega í vöð á
fjallvegum. Þau breytast mjög hratt
og þarf að hafa allan vara á þegar þau
eru farin.
21. Landsmót Kiwanis í golfi
verður á Strandarvelli á Hellu
laugardaginn 5. júlí. Mótið er högg-
leikur og er opið öllum Kiw-
anisfélögum og gestum þeirra.
Keppt verður í A- og B-flokki karla
með og án forgjafar og í kvenna-
flokki með og án forgjafar. Gesta-
flokkur sem er öllum opinn er með
og án forgjafar en gestir geta keppt
um nándarverðlaun og fæst pútt,
ásamt Kiwanisfélögum.
Mótsgjald er 2.500 kr. og verður
byrjað að ræsa út um kl. 9; ræst
verður á fyrsta og tíunda teig.
Á NÆSTUNNI
Kvöldgöngur um skáldaslóðir í
Mosfellsdal Bjarki Bjarnason leið-
sögumaður verður með kvöldgöngur
um skáldaslóðir í Mosfellsdal alla
fimmtudaga í júlímánuði. Lagt er af
stað frá Gljúfrasteini kl. 19.30, þátt-
tökugjald er 500 kr. en ókeypis fyrir
börn. Fyrsta gangan um skáldaslóðir
í Mosfellsdal verður í dag, fimmtu-
daginn 3. júlí.
Kvöldganga UMSB í dag, 3. júlí,
verður kl. 20, farið verður frá veiði-
húsinu Lundi sem er í u.þ.b. 20 mín.
fjarlægð frá Borgarnesi. Að þessu
sinni verður Hítará heimsótt og verða
tveir staðir skoðaðir við ána ásamt
veiðihúsinu Lundi en það hefur að
geyma safn uppstoppaðra fugla og
fleiri gamalla gripa. Gangan við Hít-
ará er frekar stutt og auðveld. Frítt
er í gönguna. Leiðsögumaður verður
Sigurður Már Einarsson.
Kvöldganga í þjóðgarðinum á
Þingvöllum. Gísli Sigurðsson, vís-
indamaður á Árnastofnun, fjallar um
lögsögumenn og valdabaráttu þeirra
fimmtudagskvöldgöngu þjóðgarðsins
á Þingvöllum í kvöld kl. 20. Gangan
hefst við útsýnisskífuna á Hakinu og
endar við Flosagjá.
Sumarganga skógræktarfélag-
anna við Fossá í Hvalfirði verður í
kvöld kl. 20.30 og er í umsjá Skóg-
ræktarfélags Kjalarness. Safnast
verður saman á upphafsstað göng-
unnar, sem er á bifreiðastæðum á
jörðinni Fossá í Hvalfirði. Gengið
verður yfir Fossána sjálfa í fylgd leið-
sögumanna, þ. á m. skógfræðings, á
göngubrú, fram dalinn og upp Foss-
árhlíð sem er undir Dagmálafjalli. Á
bakaleiðinni verður áð um stund og
boðið upp á veitingar. Rútuferð verð-
ur að Fossá kl. 19.30, frá stæði Ferða-
félags Íslands við BSÍ (að aust-
anverðu) og til baka frá Fossá um kl.
22.30. Fargjald er 1.000 kr. fyrir full-
orðna. Ókeypis fyrir 14 ára og yngri.
Ann og Brenton Phillis eru gestir
Guðspekisamtakanna þessa viku.
Fimmtudaginn 3. júlí kl. 20 verða þau
með hugleiðslu- og kynningarkvöld
þar sem karmaendurlausn og upps-
tigning er kynnt. Aðgangur er ókeyp-
is. Þá verður á laugardag haldið nám-
skeiðið Karmaendurlausn og
uppstigning kl. 9.30–17 þar sem
kennd eru hagnýt atriði og tækni til
þess að koma á breytingum og stuðla
að karmaendurlausn og uppstign-
ingu. Dagskráin fer fram í Ljós-
heimum, húsnæði Guðspekisamtak-
anna, á Hverfisgötu 105. Verð á
námskeið er 4.500 kr.
Í DAG
Rangar upplýsingar
um hljóðfæraleikara
Í umfjöllun um nýjan hljómdisk
Árna Gunnlaugssonar í blaðinu 28.
júní láðist að geta tveggja hljóðfæra-
leikara, þ.e. Ingunnar Hildar Hauks-
dóttur píanóleikara og Eyjólfs Eyj-
ólfssonar, sem lék á flautu í einu
laganna. Enn fremur vantaði nafn
eins söngvarans, Gísla Magnasonar.
Þá er Hrönn Geirlaugsdóttir rang-
lega nefnd Geirharðsdóttir og Mar-
grét Eir ranglega nefnd Margrét Ír.
Beðist er velvirðingar á þessum
mistökum.
LEIÐRÉTT