Morgunblaðið - 29.01.2004, Blaðsíða 26

LISTIR
26 FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FYRSTA sýningin í Listasafninu á Akureyri
á árinu var opnuð 14. þessa mánaðar og leggja
tveir listamenn undir sig þrjá sali safnsins, þau
Bjarni Sigurbjörnsson og Svava Björnsdóttir.
Sýningarnar eru þó ekki bara hugsaðar sem
tvær aðskildar einkasýningar, heldur velur
Hannes Sigurðsson, forstöðumaður safnsins,
þessa listamenn til að tefla saman tveimur
helstu einkennum abstraktlistarinnar, ab-
strakt expressjónismanum og geometríunni.
Að tefla saman ólíkum stefnum er algengt í
samtímalistum. Er að mörgu leyti uppskrift
hins póstmóderníska viðhorfs, en þó ekki að
sama hætti og var ríkjandi á milli 1980 og 1990,
þegar listamenn leituðu í hefðina, héldu áfram
með hugmyndir eða aðferðir eldri listamanna
og unnu jafnvel beint eftir viðurkenndum lista-
verkum. Nú er frekar verið að tína ýmislegt
ólíkt upp úr „gamla“ grautnum, blanda því
saman og gera með það tilraunir, nokkurskon-
ar „remix“, eða endurblöndun.
Listaverk Ólafs Elíassonar, sem dæmi, bera
merki þessháttar nálgunar. Hann nýtir sér
margt sem hefur verið gert í fortíðinni, s.s. úr
landlist og mínimalisma, og tvinnar það saman.
Er ljóðrænn jafnt sem rökrænn og snertir
náttúru sem vélrænu. Virðist Hannes Sigurðs-
son hafa þennan háttinn á sem safnstjóri að
þessu sinni. Velur listamennina tvo, Bjarna og
Svövu, sem tilraun til að skoða og bera saman
þessi megineinkenni abstraktsjónarinnar og/
eða að finna þeim flöt eða umhverfi þar sem
þau mætast.
Umsnúið vinnuferli
Sýning Bjarna Sigurbjörnssonar nefnist
„Opus“ og er í tveimur sölum listasafnsins.
Vinnuaðferð Bjarna er mjög viðtekin og verkin
minna á margt í abstrakt expressjónisma eft-
irstríðsáranna. En það er meira á bak við verk-
in en bara útlit og aðferð. Bjarni málar á gegn-
sætt plexigler eða plexiskúffur, eins og hann
kýs að kalla það, og vinnur málverkið á þá hlið
sem snýr frá áhorfandanum. Þess vegna er oft
talað um að listamaðurinn sýni okkur bakhlið
málverksins. Drepur Gunnar J. Árnason, list-
heimsspekingur, einmitt á þetta í texta í sýn-
ingarskrá og hefur undirritaður einnig fjallað
um þessa hlið á málverkum Bjarna hér á síðum
Morgunblaðsins. Að þessu sinni er ég þó ekki
reiðubúinn að gangast alveg við þeirri hug-
mynd. Verkin hafa allavega þróast í þá átt að
ég tel ástæðu til að taka málið til endurskoð-
unar. Hugmyndarlega gengur þetta reyndar
upp hjá Bjarna, en ekki sjónrænt. Í einlitum
málverkum sem listamaðurinn sýndi t.d. í
Hafnarborg árið 2001 og í Hafnarhúsinu 2002
er ekkert sem mælir gegn því að bakhliðin sé
til sýnis. En í málverkunum í listasafninu hlað-
ast litir hver ofan á annan og smágerðar strok-
ur eða slettur liggja ofan á flæðandi litum svo
til verður forgrunnur og bakgrunnur. Sjón-
rænt séð bendir ekkert til þess að um bakhlið á
málverki sé að ræða. En útlit bakhliðar á ab-
strakt expressjónísku málverki hlýtur að vera
annars konar en viðtekið útlit framhliðar.
Bjarni snýr aftur á móti vinnuferlinu eða at-
höfninni við. Málar fyrst það sem venjulega er
málað síðast, byrjar á forgrunni og endar á
bakrunni og vinnur málverkið aftan frá.
Sýning Svövu Björnsdóttur er öllu minni.
Hún sýnir þrjá nýja skúlptúra í minnsta saln-
um af þremur. Þetta eru stór verk, stærstu
heilu skúlptúrar sem listakonan hefur gert, en
hún hefur áður gert stærri verk samsett í
mörgum smærri einingum. Sýningin nefnist
„Arcus“ sem þýðir arkir eða örk, sbr. pappírs-
örk, en efniviður listakonunnar er pappamassi
sem hún steypir í mót.
Ég myndi seint skilgreina listaverk Svövu
sem hefðbundna geometríu þótt hún vinni með
grunnformin. Hún sækir í hefð mínimalismans.
Minnir að sumu leyti á verk Jan Schoonhovens
og að öðru á Anish Kapoor. Tveir ólíkir lista-
menn, en þráður þar á milli sem tvímælalaust
nær til Svövu. Svava nálgast skúlptúra sína á
malerískan máta. Tveir skúlptúrarnir eru mál-
aðir, en sá þriðji er í hvítum lit pappírsins og
þar nýtir hún umhverfislýsingu til að skapa
skuggaspil á milli ferningsforma líkt og teikn-
ingu á pappír. Fæst semsagt við myndgerð
jafnt sem skúlptúrform og kemur þar upp ann-
að athyglisvert samspil hjá listamönnunum
tveimur. Þ.e. malerísk nálgun Svövu við
skúlptúrinn og skúlptúrísk nálgun Bjarna við
málverkið.
Rýminu ögrað
Í verkum Bjarna er u.þ.b. 10 sm bil frá yf-
irborði plexiglersins að vegg og því skapast
skuggar á veggnum þegar ljós sker litina sem
virkar líkt og teikning í málverkunum. Bjarni
notar þannig umhverfislýsingu í myndsköpun-
inni líkt og Svava gerir. Verk Bjarna eru einnig
máluð með rýmið í huga. Í miðrýminu gengur
það upp, slétt og fellt, en í öðrum salnum, sem
jafnframt er stærsti salurinn, ögrar hann rým-
inu með stærð málverkanna. Í raun eru mál-
verkin of há fyrir rýmið, andar ekki mikið frá
jaðri málverkanna að gólfi og að lofti. En það
sem vegur upp á móti er að listamaðurinn vinn-
ur þunga og jarðfasta liti neðarlega á mynd-
flötinn en ljósa og loftkennda liti á efri hlutann.
Dregur þannig þyngdina niður á gólf og skapar
það andrúm sem verkin þurfa. Finnst mér
stærri salurinn því betri hjá Bjarna og mun
djarfari.
Hið sama má reyndar segja um Svövu, að
hún ögrar rýminu með stórum skúlptúrum
sem sýnast níðþungir en eru í rauninni fisléttur
pappír. En þrátt fyrir stærðina þá opna þeir
rýmið frekar en að fylla í það. Af þeim sökum
finnst mér einkennilegt að kalla listaverkin
„objekt-skúlptúra“, en hef ekkert betra heiti
yfir fyrirbærin eins og stendur. Skúlptúrarnir
standa ekki sem hlutir á gólfi heldur virðast
sogast að veggnum í hálfgerðu svifi. Formin
ganga svo inn í sjálfan hlutinn og enda í fer-
hyrndu flötu formi. Þess má geta að í litlu her-
bergi inn af sýningarsalnum hefur listakonan
sett upp eitt eldra verk sem hún sýndi á Lista-
safni ASÍ árið 2001. Þetta var besta verkið á
þeirri sýningu en stendur þeim nýju langt að
baki í gæðum.
Það eru semsagt fleiri þættir sem koma
saman hjá listamönnunum en abstrakt ex-
pressjónin og geometrían og því óhætt að segja
að saman skapa þau athyglisverða heildar-
mynd. Hefði vægi Svövu mátt vera meira svo
jafnræði væri á samspilinu, en vissulega
standa listamennirnir fyrir sínu hvort í sínu
lagi. Samspilið gerir sýningarnar bara enn
ánægjulegri en ella.
Endurblandað
Eitt af abstrakt expressjónískum málverkum Bjarna Sigurbjörnssonar á sýningunni Opus.Geometrísk form eru í fyrirrúmi á sýningu
Svövu Björnsdóttur, Arcus.
MYNDLIST
Listasafnið á Akureyri
Opið frá kl. 12–17. Lokað á mánudögum.
Sýningu lýkur 7. mars.
MÁLVERK – BJARNI SIGURBJÖRNSSON
SKÚLPTÚR – SVAVA BJÖRNSDÓTTIR
Jón B.K. Ransu
Fiðlukonsert Beethovens er einstakur í tónlistarsög-unni sama hvernig á það er litið. Hann er drottn-ing fiðlukonsertanna: tignarlegur, ljóðrænn, íhug-ull og syngjandi.“ Þannig kemst Árni Heimir
Ingólfsson að orði í umfjöllun sinni í efnisskrá tónleika Sin-
fóníuhljómsveitar Íslands í kvöld.
Einleikari kvöldsins, finnski fiðluleikarinn Pekka Kuus-
isto, segir að fiðlukonsert Beethovens sé snilldarverk sem
allir fiðluleikarar sem eitthvað kveður að glími við.
„Því miður uppgötva þó ekki allir hvað það er mikill húm-
or í verkinu. Þegar tónlistarmenn tala um fiðlukonsert
Beethovens, tala þeir um hann sem djúpt og alvarlegt verk.
Auðvitað er hann það líka – en hann er líka þrunginn húmor
og gleði, og það er einmitt það sem hefur alltaf heillað mig
við hann.“
Kuusisto segir að í raun og veru sé fiðlukonsertinn einfalt
verk, þar séu hvorki óvenjulegar hljómaraðir né flókinn
strúktúr. Hann sé því nokkuð hefðbundinn, en þó fullur af
lífi undir niðri. En er það ekki tilfellið að almennt sé
Beethoven ekki talinn „glatt og gleðiríkt“ tónskáld, þrátt
fyrir Óðinn til gleðinnar í níundu sinfóníunni? „Jú, en það er
goðsögn. Við vitum að hann var mjög alvarlegur maður og
jafnvel illskeyttur, en þó hlýtur að hafa verið talsverð gleði í
lífi hans, tónlistin ber þess einfaldlega merki. Goðsögnin um
alvarleika Beethovens á sér meðal annars rætur í stefinu
sem allir þekkja – örlagastefinu, úr upphafi fimmtu sinfóní-
unnar. Þetta er eitthvað sem fólk man eftir og tengir mjög
alvarlegu tónskáldi. Þó er mikið ljós í sinfóníum hans, þjóð-
dansar, bjórdrykkja og fleira skemmtilegt.“
Pekka Kuusisto heyrði fiðlunkonsertinn fyrst á plötum
heima hjá sér, en var orðinn átta ára þegar hann heyrði
hann fyrst á tónleikum. „Mér fannst hann langur, og mér
fannst fiðluleikarinn ekkert góður. Ég man ekki einu sinni
lengur hver það var. Sjálfur beið ég lengi með að takast á
við konsertinn. Ég spilaði Tsjaíkovskíj konsertinn fjórtán
ára og Sibelius um svipað leyti. En ég beið með Beethvoen
þar til fyrir rúmum þremur árum, og ég er 27 ára í dag. Það
þykja frekar síðbúin kynni af verkinu. En það var alltaf ver-
ið að segja mér að þetta væri svo alvarlegt verk – það væri
eins og að lesa biblíuna, það væri ekki hægt að taka því létt
og að ég yrði að takast á við það af mikilli alvöru. Ég var
orðinn svolítið smeykur við það. En í dag erum við, ég og
Beethovenkonsertinn, bestu vinir.“
Alltaf pláss fyrir nýja rödd
Kuusisto segist þó ekki hafa fundið fyrir kvíða fyrir því
hve margir þekki verkið og hafi skoðanir á því hvernig það
eigi að vera flutt. Þegar á hólminn kom var glíman við það
auðveld og ánægjuleg. „Ég treysti því að ég hafi eitthvað að
segja, og að fólk heyri að þetta er þessi vinsæli konsert leik-
inn með minni rödd. Það er einmitt eitt af því sem gerir
svona stórkostleg verk svo mögnuð; – hver og einn fiðluleik-
ari hefur sitt lag, sína rödd og túlkunarmöguleikarnir eru
jafn margir og túlkendurnir. Það er alltaf pláss fyrir eina
rödd í viðbót. Það er eitt af því áhugaverða – að eiga þess
kost að heyra svona verk flutt á svo margan, ólíkan máta.“
Pekka Kuusisto hefur ekki komið til Íslands áður og segir
þá upplifun mjög ánægjulega. Hér þekkir hann fjölda tón-
listarmanna og finnskir vinir hans hafa verið hér að spila
djass. „Það er gaman að fá tækifæri til að spila með Sinfón-
íuhljómsveit Íslands, hún spilar afburðavel og styður mig vel
í einleikshlutverkinu. Hljómsveitarstjórann, Rumon Gamba
hef ég þekkt lengur og það er gaman að vinna með honum á
ný.“
Á seinni hluta tónleikanna leikur hljómsveitin 4. sinfóníu
Sjostakovitsj, en eitt metnaðarfyllsta verkefni Sinfón-
íuhljómsveitar Íslands hin síðari ár er sú fyrirætlun að leika
allar sinfóníur Dmítrí Sjostakovitsj, alls fimmtán talsins, á
næstu þremur til fjórum starfsárum. Flutningi á fyrstu 3
sinfóníum er nú lokið og komið að þeirri fjórðu. Verkið gerir
kröfu um gríðarlega stóra hljómsveit og hafa sviðsmenn SÍ
gert sérstakar ráðstafanir og stækkað sviðið til þess að allir
hljóðfæraleikararnir 108 rúmist á sviðinu í Háskólabíói.
Goðsögn að Beethoven
sé ekki glaðlegt tónskáld
Morgunblaðið/Jim Smart
Finnski fiðluleikarinn Pekka Kuusisto æfir gleðiríkan fiðlu-
konsert Beethovens með Sinfóníuhljómsveit Íslands í gær.