Morgunblaðið - 29.01.2004, Blaðsíða 28

UMRÆÐAN
28 FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSARI spurningu var beint til
undirritaðs. Fyrstu viðbrögð voru að
svara spurningunni neitandi en við
nánari umhugsun vöknuðu efasemd-
ir og fleiri spurningar. Eftir nánari
íhugun verður svar mitt á þessa leið:
Já; hugmyndafræðin
Forveri Samkeppnisstofnunar var
Verðlagseftirlit sem væntanlega laut
Verðlagsráði. Starfsemi Verðlags-
eftirlits var að ákveða
og skammta aðilum á
markaði töxtum og
fylgja því eftir að menn
færu að ákvörðunum
frá nefndinni, frá op-
inberum aðilum. Af-
greiðslutími verslana,
veitingastaða,
skemmtistaða og ann-
arra var ákveðinn af til
þess bærum stjórn-
völdum. Frelsi aðila á
markaði takmarkaðist
við ákvarðanir að ofan
með tilheyrandi
skömmtunum og kvótum, tolla-
vernd, takmörkunum í innflutningi
og gjaldeyrishömlum. Með öðrum
orðum þetta var á tímum ráð-
stjórnar og hugmyndafræðin var
sósíölsk. Verðlagseftirlit var lyk-
ilatriði í sósíölsku kerfi.
M.a. við gildistöku Samkeppn-
islaga nr. 8/1993 verður alger umpól-
un í viðskiptaumhverfi á Íslandi.
Horfið er frá kerfi miðstýringar,
hafta, áætlanagerðar og opinberra
afskipta stjórnvalda með beinum
hætti. Við tekur allt önnur hag-
fræðikenning, markaðshagkerfið.
Markaðshagkerfið er oftast kennt
við Adam Smith, skoskan hagfræð-
ing. Bók hans Auðlegð þjóðanna
(The Wealth of Nations) er und-
irstaða hinnar nýju kennisetningar.
Framboði og eftirspurn er ætlað að
mætast í einhverjum punkti fyrir til-
verknað samkeppni. Það verður eins
og ósýnileg hönd sem stjórnar mark-
aðnum. Frelsi einstaklinga og fyr-
irtækja verður grunnhugsun. Frjáls
álagning og ákvarðanataka stjórn-
enda er í fyrirrúmi. Hlutverk sam-
keppnisyfirvalda verður að fylgjast
með og takmarka einokunar-, fá-
keppnis- og markaðsráðandi tilburði
aðila sem og misnotkun á slíkri
stöðu, auðhringamyndun, skaðleg-
um undirboðum sem og misnotkun á
kaupendastyrk einstakra aðila. Með
fyrrnefndum lögum tekur löggjafar-
valdið þá pólitísku ákvörðun að við-
skiptaumhverfi í Íslandi skuli lúta
hugmyndafræði markaðashagkerfis
þar sem samkeppni er höfð að leiðar-
ljósi.
Nei; samsvörun við pólitískt
landslag á Íslandi
Hinu pólitíska landslagi á Íslandi er
þannig háttað að enginn núverandi
flokka á Alþingi sækir sína hug-
myndafræði til markaðshagkerfisins
(kapítalismans). Vinstriflokkarnir
svokölluðu Samfylk-
ingin og Vinstri grænir
sækja sína hug-
myndafræði að stofni
til í sósíalskar kenni-
setningar sem ekki er
hægt að samrýma
markaðshagkerfinu
eða kapítalismanum.
Framsóknarflokkurinn
vill skilgreina sig sem
miðjuflokk og var á ár-
um áður sagður opinn í
báða enda. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur í
orði kennt sig við
markaðshagkerfið eða kapítalisma
og hægri stefnu.
Á tímum ráðstjórnar og verðlags-
eftirlits voru stærstu kvótar til út-
hlutunar á vegum sjálfstæðis- og
framsóknarmanna. Tvær blokkir
voru þá allsráðandi í viðskiptum á
Íslandi. Á vegum sjálfstæðismanna
var blandaður hópur einstaklinga,
heildsalar og aðrir framkvæmda-
menn. Á vegum framsóknarmanna
var kaupfélagaveldið og Sambandið
„sáluga“. Hlutverk þessara tveggja
flokka í dag virðist felast í því að
vernda eftirstöðvarnar af því veldi
sem byggt var upp á tímum ráð-
stjórnar. Í reynd eru þessir tveir
flokkar ekki reiðubúnir til að leyfa
markaðshagkerfinu að starfa án
hafta og takmarkana. Frjálslyndi
flokkurinn er síðan af flestum talinn
klofningsbrot úr Sjálfstæð-
isflokknum með aðaláherslu á fisk-
veiðistjórnunarkerfið. Hann er í
reynd óskrifað blað í íslenskri pólitík.
Af þessum ástæðum hafa sam-
keppnisyfirvöld í raun engan póli-
tískan bakhjarl, þrátt fyrir ótvíræð-
an vilja löggjafarvaldsins, sem sýnir
sig í Samkeppnislögum.
Já: undirlægjuháttur
við framkvæmdavaldið
Sú pólitíska ákvörðun samkeppn-
isyfirvalda að neita að takast á við
stærstu, mestu og alvarlegustu brot
á Samkeppnislögum sem hægt er að
hugsa sér vekja a.m.k. hjá mér
furðu. Samkeppnisstofnun hefur
ekki tekist að sanna sig. Á meðan
greiðslumiðlun með debet- og kred-
itkortum er ekki stunduð í samræmi
við eðlilega og heiðarlega við-
skiptahætti geta samkeppnisyf-
irvöld ekki risið undir nafni.
Greiðslukortakerfi bankanna starf-
ar í hreinni andstöðu við hug-
myndafræði markaðshagkerfisins
og gegn anda og tilgangi Samkeppn-
islaga. Á meðan núverandi kerfi er
við lýði óbreytt verður hægt að tala
um þetta kerfi sem svikamyllu og
ráðabruggi framkvæmdavaldsins í
þessum efnum má jafna við landráð.
Ég spyr forstjóra Samkeppnisstofn-
unar: Hvers vegna? Eru einhver
málefnaleg rök fyrir þeirri ákvörð-
un? Er þessi ákvörðun tekin vegna
þess að brotin eru fyrst og fremst
framin af opinberum eða hálf-
opinberum aðilum? Er það vegna
þess að kerfið þekkir taktíkina með
asnana sem klyfjaðir eru gulli? Er
það vegna yfirlýsingar við-
skiptaráðherra um að á Íslandi gæti
hugsanlega orðið fyrsta peninga-
lausa hagkerfið í heiminum? Hver
er hin raunverulega skýring? Al-
menningur á Íslandi á heimtingu á
skýringum. Almenningur á Íslandi á
heimtingu á að farið sé að lögum og
að allir séu jafnir fyrir lögum.
Að nota þann fyrirslátt að grein-
arhöfundur hafi ekki beinna og sér-
stakra hagsmuna að gæta vegna
samkeppnishamlandi aðgerða ann-
arra, lýsir fyrst og fremst ein-
hverjum annarlegum sjónarmiðum
forráðamanna Samkeppnisstofn-
unar og varpar stórum skugga á
trúverðugleika samkeppnisyf-
irvalda. Að nota þau rök að kæru-
efnið snerti greinarhöfund ekki með
öðrum og nærtækari hætti en fjöl-
marga aðra, sem búa við þá við-
skiptahætti sem um er fjallað … eru
hrein undanbrögð og fyrirsláttur.
Spurt er. Hver getur þá kært hin
meintu lögbrot? Þau snerta alla Ís-
lendinga, það er brotið gegn öllum
landsmönnum.
Er Samkeppnisstofnun
pólitísk stofnun?
Sigurður Lárusson
fjallar um samkeppni ’Opið bréf til for-stjóra Samkeppn-
isstofnunar.‘
Sigurður Lárusson
Höfundur er kaupmaður.
UMRÆÐA um fræðileg vinnu-
brögð hefur tröllriðið öllum fjöl-
miðlum síðustu vikur, því bók Hann-
esar Hólmsteins Gissurarsonar
Halldór hefur kveikt líf í annars líf-
vana hjörð. Nú telja allir sig vera sér-
fræðinga í gæsalöpp-
um, spuna og fótnótum.
Forsöngvarar gefa tón-
inn og hver etur eftir
öðrum. Svo langt geng-
ur þessi lýðþjónkun að
ámátlegt er uppá að
horfa. Menn eru óspar-
ir að lýsa skoðun sinni á
verki, sem þeir stæra
sig af að hafa ekki lesið.
Það þykir víst ekki
lengur góð latína að
kynna sér málin. En
skoðun verður aldrei
trúverðug, byggist hún
á jafn hæpnum grunni
sem sögusagnir og
pólitískt ofstæki eru.
Ég tek ofan fyrir Gísla
Gunnarssyni, prófess-
or og samfylking-
armanni, sem lýst hef-
ur áliti sínu á bókinni,
kostum hennar og göll-
um, en verður nú að standa af sér
storminn frá pólitískum samherjum.
Nú um helgina var nýjum vinkli
varpað í umræðuna, þegar frændi
minn, Jón Torfason, gerðist gæslu-
maður almannafjár á síðum Morg-
unblaðsins. Leitt þykir mér að agnú-
ast út í þann dreng en stundum
gengur einfaldlega fram af manni.
Það vill gjarnan gerast að þeir sem
ætla að spara fyrir ríkið bendi á aðra,
þó líklegra væri að þeir fyndu óþarf-
ann í eigin ranni. Jón vill að skoðað
verði hvernig farið sé með skattfé hjá
Háskóla Íslands. Afkastageta pró-
fessorsins þykir honum óþarflega
mikil og er hann þá eflaust að miða
við sjálfan sig. Eineltislykt er af
uppástungunni, því ekki minnist
hann orði á nýútkomna bók Gísla
Pálssonar prófessors við sömu stofn-
un og hefur hún þó varla verið skrif-
uð á kvöldin og um helgar. Segja
mætti mér að hún hafi einnig kostað
ferðalög um heiminn, því söguhetja
þeirrar bókar var ekki þekkt fyrir að
sitja á rassinum frekar en nób-
elsskáldið okkar. Treglega trúi ég að
gangi hjá Jóni að fá kennara Háskól-
ans til að upplýsa um afköst sín. Þó
eru trúlega fleiri en Gísli og Hannes
sem fást við skriftir innan veggja Há-
skólans. Jafnvel rektor sjálfur er
ekki saklaus. Verðum við ekki að
gera því skóna að mannfræðingurinn
Gísli Pálsson geti nýtt sér efni bókar
sinnar til kennslu og það sama megi
segja um stjórnmálafræðinginn
Hannes Hólmstein og heimspeking-
inn Pál Skúlason. Hingað til hefur
ekki þótt neitt til að hafa orð á op-
inberlega að nemendum
Háskóla Íslands væri
gert að lesa Pælingar
rektors. Í sjálfu sér á
það að vera plús að
menn nenni að sinna
sínum fræðum þótt
deila megi um hvort
skylda eigi nemendur til
að standa straum af
kostnaði við þann
áhuga. Og geti almenn-
ingur notið góðs af þeim
fræjum sem spretta í
þessum kálgarði, þá tel
ég það bara til bóta.
Það var ekki ætlun
mín að taka þátt í þess-
ari umræðu þar sem
ævisögur eru ekki of-
arlega á áhugamálalist-
anum. En bókin barst
mér í hendur og umræð-
an í þjóðfélaginu skyld-
ar mig til að kynna mér
málið. Ég tel þeim tíma ekki hafa ver-
ið illa varið. Bókin er upplýsandi, hún
er skemmtileg og má jafnvel segja að
hún sé spennandi. Áhugaverðari ævi-
sögu hef ég ekki lesið síðan ævisaga
tónskáldsins Richards Wagners
Wagner as Man and Artist eftir
Ernst Newman varð á vegi mínum.
Sú bók á sameiginlegt með bók
Hannesar að vera byggð á bréfa-
skriftum. Aðferðin gefur lesandanum
kost á að komast í beint samband við
persónu þess sem um er fjallað. Mis-
ræmið milli ímyndarinnar sem haldið
er á lofti og þess sem bréfin opinbera
veldur spennu sem hlýtur á endanum
að vera sá kaupauki sem lesandinn
sækist eftir. Endurtekning á því sem
áður hefur verið sagt er aðeins
tímasóun og eins og menn eru að
uppgötva núna, nennir enginn lengur
að lesa „dýrlingasögur“. Hvergi verð-
ur þó sagt um bók Hannesar að reynt
sé að gera lítið úr skáldinu. Hannes
treystir lesandanum til að meta það
sem fram er reitt. Halldór Hannesar
er af holdi og blóði. Stór í sumu, smár
í öðru en umfram allt flókin og
áhugaverð persóna. Það er miður að
umfjöllun um efnistök bókarinnar
skuli hafa verið kæfð í þessu gjörn-
ingaveðri um gæsalappir. Bókin hef-
ur upp á svo miklu meira að bjóða.
Ég get þó tekið undir með Gísla
Gunnarssyni að staðsetning tilvísana
kom mér stundum á óvart, en ekki
meira en svo að vera alla tíð meðvituð
um hver minningabóka Halldórs
Laxness lá til grundvallar hverju
sinni. Það kom mér hins vegar á
óvart að bókmenntafræðingar sem
um hana fjölluðu skyldu láta undir
höfuð leggjast að lesa eftirmála bók-
arinnar sem þeir þó lögðu á sig að
lúslesa.
Það er miður að frændi minn skuli
hafa tekið undir með þessum smá-
smugulega kór, en það ætlar að reyn-
ast vinstrimönnum erfitt að takast á
við veruleikann af karlmennsku. En
karlmennska er hvorki bundin kyni
né stöðu. Teódóra keisaraynja í
Konstantínópel fékk þá umsögn
sagnfræðingsins Edwards Gibbons,
að hún hefði verið eina karlmenni
borgarinnar þegar hún kaus að tak-
ast á við óvinaher í stað þess að flýja
eins og eiginmaður hennar lagði til.
Þessi gamla saga rifjaðist upp fyrir
mér þegar ég heyrði af innliti Hann-
esar Hólmsteins á blaðamannafund
„hinnar heilögu þrenningar“ í
ReykjavíkurAkademíunni fyrir
stuttu. Það þarf kjark til að takast á
við hælbíta sem hópa sig saman.
Þann kjark hefur Hannes. Hafi hann
þökk.
Karlmenni í
hænsnakofanum
Ragnhildur Kolka fjallar
um ævisöguritun
Ragnhildur Kolka
’Það þarf kjark til að tak-
ast á við hælbíta
sem hópa sig
saman.‘
Höfundur er
bókmenntafræðingur MA.
ÞAÐ VAR ekki undra að fólki
brygði í brún síðastliðinn laugardag
er það las um skrif Magnúsar Þórs
Hafsteinssonar, vara-
formanns Frjálslynda
flokksins, á vefsíðuna
malefnin.com. Hafði
varaformaðurinn látið
gamminn geisa aðfara-
nótt föstudagsins og lét
sér ekki nægja að fara
ljótum orðum um and-
stæðinga sína heldur
lýsti hann þeirri skoð-
un sinni að réttast væri
að sprengja forseta Al-
þingis, dóms- og
kirkjumálaráðherra
þjóðarinnar og Stefán
Friðrik Stefánsson frá Akureyri í loft
upp.
Einstök ummæli
Er það líklegast einsdæmi að þing-
maður hins endurreista Alþingis
skuli tala á þennan hátt, ekki aðeins
gagnvart samstarfsmönnum sínum á
Alþingi heldur einnig gagnvart al-
mennum borgurum þessa lands. Ef-
laust hefur mönnum oft orðið heitt í
hamsi hér á öldum áður en þess ber
að minnast að þjóðskipulag þjóð-
veldis- og Sturlungaaldar er sem bet-
ur fer partur af löngu liðinni sögu
þjóðarinnar sem enginn
heilvita maður vill end-
urreisa.
Dómgreindarleysi
Það er raunar ólíklegt
að Magnús Þór hafi
meint nokkurn skap-
aðan hlut með skrifum
sínum aðfaranótt föstu-
dagsins síðasta, en þeg-
ar alþingismaður og
varaformaður flokks
sem maður hélt að vildi
láta taka sig alvarlega
talar svo hömlulaust líkt
og dæmin sanna hlýtur fólk að efast
um dómgreind þess manns.
Ekki er svo ýkja langt síð-
anMagnús Þór höfðaði meiðyrðamál
gegn Árna M. Mathiesen sjáv-
arútvegsráðherra vegna ummæla
sem hann lét falla á sjónvarpsstöð
einni sem rekin er í Vestmanna-
eyjum. Þar taldi Magnús að ráð-
herrann hefði farið með róg á hendur
sér og má þá spyrja sig þeirrar
spurningar hvernig Magnús hefði
brugðist við ef ráðherrann hefði talað
fyrir því að sprengja hann í loft upp
og það „hálfa leið til andskotans“?
Pólitískur afleikur
Hvað sem ummælunum líður er það
niðurstaða þeirra sem fylgjast með
pólitík að Magnús Þór hafi gert sjálf-
um sér verst með því að rasa út á
malefnin.com, föstudagsnóttina síð-
ustu. Hefði hann kannski betur hald-
ið sig á „kránum í Miðbænum“ eins-
og hann orðaði það sjálfur í árás sinni
á forseta þingsins, ráðherrann og
Stefán Friðrik, vin minn frá Ak-
ureyri.
Það er ólíklegt að menn sem áður
tóku mark á Magnúsi Þór sem kross-
fara gegn kvótakerfinu geti tekið
hann alvarlega aftur. Maður sem tal-
ar á þann hátt sem Magnús hefur
gert hlýtur að finna til vanmáttar í
baráttu sinni fyrst rökin víkja en hót-
anir og óskir um líkamsmeiðingar
fara að lita umræðuna.
„Reiðubúinn að
biðjast afsökunar“
Í samtali við blaðamann Morg-
unblaðsins sagðist Magnús tilbúinn
að biðjast afsökunar á ummælum sín-
um. Raunar ætti Magnús að biðjast
afsökunar á ummælum sínum skil-
yrðislaust og hefðu eflaust einhverjir
stjórnmálamenn í hinum vestræna
heimi sagt af sér fyrir ummæli sem
þessi. Þær varnir sem Magnús Þór
hefur haft uppi vegna skrifa sinna
eru hjákátlegar og barnalegar og
lýsa eflaust best hversu mikið mark
er á honum takandi. Talar hann um
að ummæli sín hafi verið „grín“ og
„sögð í hálfkæringi“. Er eflaust rétt-
ast að benda Magnúsi Þór á að um-
mæli hans eru hvorki fyndin né til
þess gerð að vekja kátínu manna.
Fordæmalaus skrif alþingismanns
Stefán Einar Stefánsson
gagnrýnir Magnús Þór
Hafsteinsson ’Er það líklegast einsdæmi að þingmaður
hins endurreista Al-
þingis skuli tala á
þennan hátt.‘
Stefán Einar Stefánsson
Höfundur er guðfræðinemi.