Morgunblaðið - 29.01.2004, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ bar til í Árnagarði í Kaup-
inhafn að frú Metta spurði Jón
Hreggviðsson: ,,Jú meðal annarra
orða, hvur er þessi
hóra af Babýlon sem
komin er frá Íslandi til
Kaupinhafn?“
Jón Hreggviðsson
leit dálítið fánalega út-
undan sér og reyndi að
ráða þessa gátu, en
fann engan stuðning í
því sem á undan var
gengið, og gafst upp.
(Íslandsklukkan bls.
403).
Ef einhver yrði að
því spurður nú hver
væri spámaðurinn af
Babýlon myndi enginn
fara í grafgötur með
það. Allir vita að það er
hin nýja Íslandssól í
embætti utanrík-
isráðherra sem skín
skært meðal stríðs-
herra heims. Spámað-
urinn, sem lofaði strax
Guð þegar sprengjur fundust í Ísrael
og upplýsti fagnandi að þetta hefði
hann alltaf vitað og sagt fyrir um. Sá
um leið í hendi sér að með þessu yrði
honum, Bush og Blair borgið í augum
alheims og réttmæti styrjaldarinnar í
gömlu Mesópótamíu staðfest. Kostar
enn sem komið er aðeins tíu þúsund
mannslíf, sem er eins og keppur í
sláturtíð stórvelda, þegar þau þurfa
að ná undir sig löndum og auðæfum
annarra, að ekki sé minnzt á olíu-
auðæfi í því sambandi.
Þegar á daginn kom að eiturvopna-
fundurinn í Írak var ónýtar smá-
sprengjur, framleiddar á þeim tíma,
sem Bandaríkin studdu Íraka í stríði
við Írana, og sjálfsagt fyrir fjármagn
frá vestræna lýðræðisríkinu eða
vopnaframleiðendum þess – þá var
utanríkisráðherra ekki til viðtals um
þann heimsviðburð. Og brosið frosið.
Hlífiskjöldur formanns Framsókn-
arflokksins, Morgunblaðið, vitnar í
leiðara sínum í dag, mánudaginn 26.
janúar, í ýmsa þá, sem gerst ættu að
þekkja til mála og kveða upp úr ein-
um rómi um að gereyðingarvopn
muni ekki að finna í Írak, þ.á m. fyrr-
verandi yfirmaður vopnaleitar
Bandaríkjastjórnar. ,,Ég tel að þau
hafi ekki verið til staðar,“ sagði yf-
irmaðurinn, David Kay.
Með leyfi að spyrja: Hvað meinar
Morgunblaðið með því að vera að elt-
ast við menn út um öll foldarból, jafn-
vel Colin Powell, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna? Hversvegna leitar
blaðið langt yfir skammt þegar mál-
vinurinn sem veit um
vopnin, er innan seil-
ingar, spámaðurinn af
Babýlon, sjálfur utan-
ríkisráðherra Íslands?
Gamanlaust þá liggur
það opið fyrir allra aug-
um annarra en örfárra
sem tóku þátt í árásinni á
Írak, að hinn gikkfúsi
Bush og nánustu sam-
verkamenn hans beittu
taumlausum blekkingum
til að réttlæta innrásina.
Innrásin var ákveðin fyr-
ir 11. september ógæf-
una. Innrásin var fram-
kvæmd til að leggja
undir sig hinar miklu ol-
íuauðlindir Íraks – og
sjálfsagt einnig til að fá
vopnaframleiðendum
ærinn starfa, enda þarf
mjög á styrk þeirra að
halda í kosningabaráttu,
ekki síður en Framsókn þarf á að
halda íslenzkum sægreifum.
Enda þótt gereyðingarvopn hefðu
fundizt í Írak réttlætti það alls ekki
þau afglöp íslenzku dátanna, Dóra og
Davíðs, að rjúfa einhverja dýrustu
eiða, sem Ísland hefir nokkru sinni
unnið: Að fara aldrei með ófriði á
hendur öðrum þjóðum.
Eins og undirritaður hefir marg-
sinnis getið um er það sannfæring
hans, að núverandi stjórnarherrar á
Íslandi muni hljóta verri umsagnir
sagnfræðinga framtíðar en nokkrir
aðrir forystumenn í stjórnmálum
hérlendis.
Fylgispektin við Bush og hans
menn, og þar með brigð við mikilvæg-
asta undirstöðuatriði í íslenzkri utan-
ríkisstefnu, mun bera þar einna hæst.
Á þessu kvöldi, hinn 26. janúar
2004, komu herrarnir fram í útvarpi
og prísuðu sig sæla yfir að hafa farið í
stríðið, þótt allar lygaforsendurnar
væru fallnar. Ráðlögðu mönnum að
hætta að hugsa um afglöp þeirra í for-
tíðinni. Nú skyldu menn horfa til fram-
tíðar og fara að hlakka til þess að Dav-
íð setti framsóknarmanninn í stól
forsætisráðherra.
Spámaður af
Babýlon
Sverrir Hermannsson skrifar
um ófriðinn í Írak
Sverrir Hermannsson
’Allir vita aðþað er hin nýja
Íslandssól í
embætti utan-
ríkisráðherra
sem skín . . .‘
Höfundur er fv. form.
Frjálslynda flokksins.
ÆVIÁGRIP Hannibals Valdi-
marssonar hefur nú fengist birt í
Andvara, tímariti Hins íslenska þjóð-
vinafélags. Ritgerð þessi er skrifuð af
Sigurði Péturssyni, sagnfræðingi og
menntaskólakennara, af nokkurri al-
úð og þekkingu. Eitt og
annað er samt vert að
tína til, sem gerir það
að verkum, að ritgerðin
um Hannibal er með
öllu óboðleg almennum
lesendum og til notk-
unar í fræðilegri um-
ræðu. Stíll Sigurðar er
á köflum slakur og ein-
staka klisjur eru (sem
ekki er tóm til að hafa í
flimtingum). Til dæmis
er talað um orðið „lang-
tífrá“ á blaðsíðu 56.
Misritunar gætir um
það, að segja Hannibal
vera Valdimarsson, fremur en rang-
nefnið Valdemarsson, sem fyrir kem-
ur í beinum tilvitnunum í textanum. Í
umfjöllun um „stóra verkfallið“ árið
1955 er ekki á það bent að um var að
ræða upphaf samráðskerfisins
(„Corporatism“). Raunar má halda
því fram að þáttur Hannibals í þeim
verkföllum, sem komu eftir desem-
berverkfallið 1952 hafi verið í minna
lagi. En vel tekst Sigurði upp þegar
hann segir eftirfarandi (bls. 73–74):
„Togstreitan hélt áfram innan Al-
þýðubandalagsins og uppgjörið við
hina kommúnísku fortíð og afstöðuna
til Sovétríkjanna sem margir bjugg-
ust við innan Sósíalistaflokksins, varð
aldrei.“ Hér er markverðasti hluti rit-
gerðarinnar saman kominn í umfjöll-
un Sigurðar um upplausnina á vinstri
vængnum í hinu pólitíska litrófi.
Á blaðsíðu 74 er setning sem ekki
verður skilin til hlítar, en hún er
þessi: „Aðstaðan til að nálgast jafn-
aðarmenn í Alþýðuflokknum var ekki
auðveld“! Lengstum hefur verið litið
svo á, að jafnaðarmenn almennt væru
félagar í Alþýðuflokkn-
um, og einn eða fleiri
einstaklingar innan
annarra stjórn-
málaflokka. Í þessu ljósi
verður setningin með
öllu óskiljanleg, en lykt-
ar a.m.k. af því að höf-
undurinn vilji koma dul-
búnum áróðri á
framfæri.
Rangt er sem höf-
undur segir, að rík-
isstjórnir hafi allt frá
kjarasamningunum
1964 verið „þriðji aðili“
að því sem Sigurður kýs
að kalla „heildarsamninga“. Eðlilegt
hefði verið hér að byrja á kjarasamn-
ingum þeim sem náðust í desember
1963 og undanfaranum að þeim. Þann
9. nóvember það ár varð sögulegt
samkomulag á milli Hannibals og for-
ystumanna í verkalýðshreyfingunni,
annars vegar, og hins vegar rík-
isstjórnarinnar, sem leidd var þá af
Ólafi Thors. Það var svo tveimur ár-
um síðar, árið 1965, að til varð sam-
komulag og yfirlýsing af hálfu rík-
isstjórnarinnar, sem lagði grunninn
að uppbyggingu Breiðholtshverfis.
Þessi hluti umfjöllunar Sigurðar er
vægast sagt lélegur. Það stafar ekki
síst af því, að Finnbogi Rútur, bróðir
Hannibals, lék nokkurt lykilhlutverk í
úrlausn mála, það er í samningum
verkalýðshreyfingarinnar, atvinnu-
rekenda og ríkisvalds.
Á blaðsíðu 76 er fjallað um vorið í
Prag árið 1968. Þar fjallar Sigurður
um fyrirbæri, sem hann kallar „lýð-
ræðislegan sósíalisma“, en á ensku
kallast „socialism with a human face“
(ísl. þýð.: sósíalismi með mannlegri
ásjónu). Hér bregst höfundi alvarlega
bogalistin, og hlýtur dómurinn að
vera sá, að ekki sé hér um fræðilega
ritgerð að ræða! Slík er villan. Mærð-
in er slík og þvílík, að ekki sést
minnsti vottur af gagnrýnni hugsun.
Allar tilraunir til að setja atburði árs-
ins 1968 í erlent samhengi verða að
teljast vera í skötulíki!
Í lokin reynir Sigurður að draga
upp samanburð á Hannibal af Kar-
þagó og nafna hans Valdimarssonar.
Hér er ekki um það að ræða, að lífs-
ferill þeirra tveggja sé sambærilegur.
Öðru nær og misheppnast honum það
að reisa Hannibal þann legstein, sem
vissulega er ástæða til og verður von-
andi fyrr eða síðar gert.
Hannibal gerð skil
Kjartan Emil Sigurðsson
fjallar um æviágrip Hannibals
Valdimarssonar sem birt var í
Andvara
’Hér er markverðastihluti ritgerðarinnar
saman kominn í umfjöll-
un Sigurðar um upp-
lausnina á vinstri
vængnum í hinu
pólitíska litrófi.‘
Kjartan Emil
Sigurðsson
Höfundur er stjórnmála-
og þjóðhagfræðingur.
SUNNUDAGINN 4. janúar síð-
astliðinn birtist í Morgunblaðinu
löng grein um hellisgímald í ná-
grenni Reykjavíkur,
Þríhnjúkagíg, þar sem
hellinum er lýst og
reifuð hugmynd um að
gera jarðgöng inn í
hann og koma útsýn-
ispalli og lýsingu fyrir
inni í honum í því
skyni að ferðamenn
gætu skoðað hann.
Daginn eftir, mánu-
daginn 5. janúar, er
rætt við þrjá menn í
sama blaði um þá
framkvæmd. Þeir eru
allir jákvæðir gagn-
vart henni, en einn þeirra segir:
„Þarna virðist kannske helsti gall-
inn vera sá að hún virðist ekki vera
afturkræf. Það er illmögulegt að
steypa aftur í svona gat. Afturkræfi
[svo] er alltaf mikilvægt hugtak,
því að þá getur næsta kynslóð
dregið framkvæmdina til baka.“
Þessi hugmynd um afturkræfni
framkvæmdar er undarleg. Hún
virðist byggjast á þeirri hugsun að
til sé eitthvert stöðugt, varanlegt
ástand sem kalla mætti „fyrra
horf“ sem komandi kynslóðir geti
komið hlutum í ef þær svo kjósa.
En ekkert slíkt varanlegt ástand er
til. Náttúran breytir sér í sífellu.
Er aldrei kyrrstæð. Orðið náttúra
er hér haft í sinni algengustu
merkingu, þ.e. allur hlutveruleikinn
að frátöldum manninum og verkum
hans. Stundum breytir náttúran
sér löturhægt en stundum með
ógnarhraða. Þingvellir eru ekki
þeir sömu í dag og þeir voru þegar
Gunnar á Hlíðarenda hitti Hall-
gerði þar í fyrsta sinn. Þar varð
um þriggja metra landsig 1789 svo
að hluti þurrlendisins á dögum
Gunnars og Hallgerðar er nú undir
vatni. Fyrir nokkrum árum hvarf
steinbogi í Eldgjá án þess að mað-
urinn kæmi þar nærri. Og á einni
nóttu, í janúar 1973, breyttist
Heimaey svo að hún verður aldrei
söm aftur. Einn myndarlegur jarð-
skjálfti á passandi stað kann að
hafa í för með sér að hellirinn í Þrí-
hnjúkagíg hrynji saman hvað sem
jarðgöngum og útsýnispalli líður.
Allt breytist. Það
var kunnugt þegar á
dögum Forn-Grikkja
og líklega fyrr. Fæst-
ar breytingar náttúr-
unnar, aðrar en reglu-
bundnar dægur- og
árstíðasveiflur, fara í
„fyrra horf“, þ.e. eru
afturkræfar. Hví
skyldu þá breytingar
af mannavöldum vera
það?
Við endurheimtum
ekki Þingvelli Gunn-
ars og Hallgerðar.
Ekki heldur steinbogann í Eldgjá
og því síður Heimaey fyrir gos. Við
endurheimtum heldur ekki ásýnd
Seltjarnarnessins eins og það var
1920. Bygging borgar á því nesi
var með öðrum orðum ekki aft-
urkræf framkvæmd. Það er ekki
raunhæf hugmynd að við sem nú
lifum, eða komandi kynslóðir, geti
„dregið þá framkvæmd til baka“.
Fræðilega gætum við að vísu rifið
hús og götur en við endursköpum
ekki ummerki ísaldarjökulsins á
nesinu. Í reynd dettur auðvitað
engum heilvita manni slík aðgerð í
hug.
Almennt er það ekki raunhæf
hugmynd að framkvæmd sé aft-
urkræf. Forsenda þess að í hana sé
ráðist er að hún sé almennt talin
æskileg eða a.m.k. ásættanleg. For-
sendan er ekki að hún sé aft-
urkræf.
Já! Ásættanleg. Maðurinn hefur
undraverða hæfni til að laga sig að
breyttum aðstæðum. Til að sætta
sig við breytingar. Það er hæpið að
tegundin maður væri til í dag án
þeirrar hæfni.
Við sættum okkur við breytta
Þingvelli frá dögum Gunnars og
Hallgerðar. Við Eldgjá án stein-
bogans. Við nýja ásýnd Heima-
eyjar. Við borg á Seltjarnarnesi.
Og við munum áreiðanlega líka
sætta okkur við jarðgöng inn í Þrí-
hnjúkagíg og útsýnispall inni í hon-
um, vitandi að sú framkvæmd
gengur ekki til baka.
Afturkræfni
Jakob Björnsson skrifar
um málnotkun ’Almennt er það ekkiraunhæf hugmynd að
framkvæmd sé
afturkræf.‘
Jakob Björnsson
Höfundur er fv. orkumálastjóri.
NÚ er nýafstaðin hin árlega útgáfa
skattmats af stjórnvöldum þar sem
hlunnindi eru metin til tekna svo taka
megi af þeim skatt. Óþarfi er að rekja
hækkanir þess enda hafa helstu fjöl-
miðlar fjallað um það.
Hlunnindi eru þau
verðmæti sem ein-
staklingar fá frá vinnu-
veitendum sínum,
vegna vinnusambands-
ins í stað beinna launa-
greiðslna og skattskyld
í sama hlutfalli og önn-
ur laun. Hlutur hlunn-
inda í launum ræðst því
af samningum milli
starfsmanns og vinnu-
veitanda. Þetta veldur
vanda við skattlagningu
þessara greiðslna þar
sem ekki er um fasta
krónutölu að ræða. Því
má segja að nauðsyn sé að meta þess-
ar greiðslur til skatta. Þetta er gert í
árlegu skattmati, nú af fjármálaráðu-
neyti, áður af ríkisskattstjóra.
Það verður því varla deilt um nauð-
syn þess að meta hlunnindi til verðs
svo hægt sé að skattleggja þau sam-
kvæmt lögum. Hins vegar er aðferðin
við matið umdeilanleg, þ.e. að stjórn-
völd hafi það með höndum. Alla jafna
ætti ekkert að vera því til fyrirstöðu
að skattyfirvöld meti verðmæti sem
starfsmanni eru fengin með því að
finna hvert gangverð þeirra sé, þar
verður þó að fara varlega. Um slíkt
er ekki að ræða í því skattmati sem
nú er stuðst við enda
ljóst að um huglægt
mat er að ræða sem
leiðir til þess að það
hækkar verulega milli
ára.
Tvö ákvæði stjórn-
arskrárinnar setja
skattlagningarvaldi
nokkuð stífar skorður,
efnislega er þar mælt
fyrir um að skatta-
málum skuli skipað
með lögum. Jafnframt
segir orðrétt í 77. gr.
hennar: „Ekki má fela
stjórnvöldum ákvörðun
um hvort leggja skuli á skatt, breyta
honum eða afnema hann“. Ekki er
efni til þess hér að fara út í nákvæma
skýringu og túlkun ákvæða stjórn-
arskrárinnar. Hins vegar felast í
ákvæðunum tvö grundvallaratriði.
Skattstofn og skatthlutfall skal
ákveða með lögum settum á Alþingi
og óheimilt er að framselja það vald
til stjórnvalda.
Það er því augljóst að lagaákvæði
sem heimilar stjórnvöldum að hækka
skattstofna og þar með skattlagningu
einstaklinga brýtur í bága við stjórn-
arskrá lýðveldisins. Það eru engar
undantekningar frá þessum ákvæð-
um stjórnarskrárinnar. Því ætti það
að vera lag nú á vorþingi að taka regl-
ur skattmatsins upp í lög, sé það vilji
löggjafans að halda þeim, og afnema
gamla og úrelta aðferð sem líklega
brýtur gegn stjórnarskránni og setur
hættulegt fordæmi um framsal skatt-
lagningarvalds til stjórnvalda.
Skattlagning hlunninda
Jón Elvar Guðmundsson
skrifar um skattamál ’Skattstofn og skatt-hlutfall skal ákveða með
lögum settum á Alþingi
og óheimilt er að
framselja það vald til
stjórnvalda.‘
Jón Elvar
Guðmundsson
Höfundur er héraðsdómslögmaður
hjá Taxis Lögmönnum sem sérhæfa
sig í ráðgjöf og réttargæslu á sviði
skattaréttar.