Morgunblaðið - 02.02.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 2005 29
UMRÆÐAN
MIG LANGAR að þakka Morg-
unblaðinu umfjöllun þess um
hæstaréttardóminn í máli fyrir-
tækis míns Fjölsmíðar gegn Útfar-
arstofu Íslands. Í seinni greininni
laugardaginn 29. janúar sl. kemur
fram að Kristján Valur hjá Bisk-
upsstofu segir að það sé ekki rétt
hjá mér að „engar reglur séu til um
þessi mál“. Hann bendir á reglu-
gerð nr. 232/1995 um útfararþjón-
ustu. Þá reglugerð hafði ég aldrei
séð eða vitað um fyrr en ég las
þessi orð. Ég fékk fyrst útfarar-
leyfi árið 1997, tveimur árum eftir
setningu reglugerðarinnar, en
dóms- og kirkjumálaráðuneytið,
sem gaf reglugerðina út, benti mér
hvorki á reglugerðina né sendi mér
hana. Ég fékk leyfið endurnýjað
2002 og enn kom ekkert fram um
þetta. Ég hef kynnt mér að fleiri
útfararstofur hafa sömu sögu að
segja. Þar á meðal eru bæði sá út-
fararstjóri sem á lengsta hefð í
þessu starfi og aðili sem fékk leyfi
2004. Í þessari reglugerð, sem ég
hef nú útvegað mér, er sagt að út-
fararstofnanir skuli hafa til hlið-
sjónar siðareglur sem gilda fyrir
útfararstofnanir í Evrópu. Ég hef
nú reynt að fá þær en í ljós er kom-
ið, að þær hafa ekki verið þýddar
ennþá þótt menn hafi átt að hafa
þær til hliðsjónar sl. 9 ár. Mér er
mjög illa við að hægt sé að segja, að
ég sé ekki sannorður. Það sem ég
sagði rangt hlýtur að skrifast á
reikning ónógra upplýsinga frá
ráðuneytinu.
Mér þykir vænt um hitt sem
Kristján Valur segir í greininni, að
koma eigi „nánari reglur um útfarir
og allt sem að þeim lýtur“ og á þar
við siðareglur. Siðareglur eru ein-
mitt það sem ég hafði í huga þegar
ég talaði um skort á reglum. Með
þeim er t.d. hægt að koma í veg fyr-
ir það að einn aðili geri eitthvert
samkomulag við sjúkrastofnun um
að flytja lík þaðan á líkhús og nýti
sér það svo eins og Útfararstofa Ís-
lands hefur gert með því að hringja í
aðstandendur segja þeim að þeir
hafi verið að koma með lík ástvinar í
líkhúsið og spyrja hvort þeir eigi að
halda áfram með málið. Þetta þykir
fæstum smekklegt enda hafa ýmsir
aðstandenda kvartað og snúið sér
annað.
Það er einlæg von mín að þessi
mál komist öll í þann farveg að að-
standendur geti treyst því að heið-
arlega sé að verki staðið – að menn
ræki með tillitssemi, virðingu og
umhyggju þau störf sem þeim eru
falin – eins og segir í heitstaf þeim
sem menn verða að undirrita áður
en þeir fá útfararleyfi.
Hálfdán G. Hálfdánarson
Reglur um
útfararþjónustu
Höfundur er framkvæmdastjóri lík-
kistuvinnustofunnar Fjölsmíðar.
ÍSLENSKU tónlistarverðlaunin
verða afhent í kvöld við hátíðlega at-
höfn í Þjóðleikhúsinu. Verðlaunin
hafa alls verið afhent 10 sinnum og í
kvöld verða þau afhent í 11. sinn, nú
fyrir starfsárið 2004. Samtónn,
heildarsamtök íslenskrar tónlistar,
annast að venju undirbúning og
framkvæmd Íslensku
tónlistarverðlaunanna,
en Sjónvarpið annast
útsendingu til allra
landsmanna.
Með hverju árinu
sem liðið hefur hafa
verðlaunin vaxið að
umfangi og stjórn
verðlaunanna hefur
jafnan reynt að bæta
og efla verðlaunin í
samráði við aðild-
arfélög Samtóns og að
fengnum ábendingum
frá áhugasömum ein-
staklingum í greininni.
Í ár er ekki hægt að ganga til Ís-
lensku tónlistarverðlaunanna án
þess að líta yfir starfsumhverfi ís-
lensks tónlistarfólks og vekja at-
hygli á þeim verulegu umbótum sem
hafa átt sér stað á sl. tveimur árum.
Árið sem undirritaður tók við fram-
kvæmdastjórn verðlaunanna gætti
merkjanlegs titrings og tortryggni
meðal tónlistarmanna í garð stjórn-
valda. Fjöldi áhrifamanna í tónlist-
arlífinu skrifaði greinar og talaði op-
inberlega um skilningsskort og
áhugaleysi stjórnvalda gagnvart
vissum tegundum tónlistar, sumir
töldu m.a. gæta hroka í garð popp-
tónlistar. Undirritaður lét að sjálf-
sögðu ekki sitt eftir liggja í því enda
áhugamaður um bætt starfsum-
hverfi tónlistarfólks.
Árum saman hafði frumvarp um
þróunar- og útflutningssjóð tónlist-
arinnar verið á villuráfandi flakki á
milli menntamálaráðuneytis og iðn-
aðarráðuneytis – þrátt fyrir góðan
vilja í iðnaðarráðuneytinu. Á tímabili
var jafnvel talið að frumvarpið um
sjóðinn væri hreinlega týnt.
Um tónlistarhús rifust menn og
vissu ekki hvað sneri upp eða niður.
Alls staðar virtust málefni tónlistar-
innar eiga undir högg að sækja í
björgum ráðuneytanna. Þrátt fyrir
greinaskrif og kvartanir á tyllidög-
um tónlistarinnar, eins og þessum í
dag þegar við afhendum Íslensku
tónlistarverðlauninn, voru viðbrögð
lítil sem engin.
Í síðustu viku, þegar undirritaður
hóf að undirbúa hin árlegu skrif um
stöðu íslenskrar tónlistar, rann upp
það ljós að á síðasta ári hefur orðið
algjör bylting í þessum málum. Tón-
listarsjóðurinn kominn
á fjárlög og ríki og
borg komin vel áleiðis
með að ljúka undirbún-
ingi að byggingu tón-
listarhúss. Jafnhliða
hefur hinn nýi mennta-
og menningar-
málaráðherra gert sér
far um kynna sér
starfsumhverfi þess og
almennar aðstæður í ís-
lensku tónlistarlífi.
Í þessu samhengi
skal og sérstaklega
þökkuð myndarleg að-
koma ráðherrans að Íslensku tón-
listarverðlaununum í ár.
Með komu Þorgerðar Katrínar
Gunnarsdóttur í ráðuneyti tónlistar
og menningamála hafa orðið vatna-
skil. Haldbærasta skýringin á gjör-
breyttu viðmóti og vinnubrögðum á
þessu sviði er að líkindum einlægur
áhugi og virðing ráðherrans fyrir ís-
lenskri tónlist, ekki bara einni teg-
und hennar, heldur öllum. Íslenskt
tónlistarfólk hlýtur að þakka þessar
miklu og langþráðu viðhorfsbreyt-
ingar í eigin ráðuneyti.
Það er ljóst að Þorgerður Katrín
gerir sér mætavel grein fyrir mik-
ilvægi eflingar stoðkerfis grein-
arinnar sem gagnast jafnt innra
starfi, þróun og uppbyggingu, ekki
síður en því mikilvæga markaðs- og
kynningarstafi sem tengist bæði
hreinum viðskiptahagsmunum en
ekki síður ímynd okkar í víðara sam-
hengi sem áhugaverðrar menning-
arþjóðar sem vert er að sækja heim
og eiga samskipti við. Um þessa
þætti má nánar lesa í afar áhuga-
verðri og nýútkominni samantekt
dr. Ágústs Einarssonar þar sem
hann fjallar um hinar hagrænu
stærðir og áhrif tónlistarinnar.
Á afhendingu síðustu tónlist-
arverðlauna var Þorgerður Katrín í
fyrsta sinn gestur verðlauna sem
menntamálaráðherra. Þá tók hún til
máls og lofaði breytingum á mál-
efnum tónlistarsjóðsins og tónlistar-
hússins. Að fenginni langri reynslu
af misefndum íslenskra ráðamanna
var þessum fyrirheitum ráðherrans
tekið með fyrirvara. Nú, ári síðar,
þegar fyrir liggur að stórátak hefur
verið gert í áðurnefndum málum,
fyllast menn aðdáun og þakklæti.
Það er ljóst að hér fer bæði kraft-
mikill og orðheldinn stjórn-
málamaður.
Úrbætur starfsumhverfis tónlist-
arfólks koma þó víðar að. Tvívegis
hefur undirritaður vakið athygli á
frábæru framtaki Icelandair og
Reykjavíkurborgar í samvinnu við
flytjendur og höfunda undir merkj-
um FÍH og STEF. Sjóðurinn hefur
nú starfað í eitt og hálft ár en hann
gerir tónlistarmönnum, sem fengið
hafa boð um tónleikahald á erlendri
grundu, kleift að mæta til leiks
beggja vegna Atlantsála. Hér var
stigið djarft skref og þarft sem virð-
ist vera að skila góðum árangri.
Á persónulegri nótum vill und-
irritaður nú fá að þakka íslensku
tónlistarfólki og hagsmunafélögum
þess það mikla traust sem auðsýnt
var með framkvæmdastjórnarráðn-
ingu Íslensku tónlistarverð-
launanna. Undirritaður hefur ákveð-
ið að láta þetta verða síðustu
verðlaunin undir sinni fram-
kvæmdastjórn. Það hefur verið afar
dýrmætt að fá að njóta þess trausts
og þeirrar reynslu sem þessu starfi
hefur fylgt. Margréti Bóasdóttur,
formanni stjórnar verðlaunanna,
skal að endingu þakkað ómetanlegt
samstarf en framfarir verðlaunanna
síðan 2001 eru ekki síst miklu og
óeigingjörnu starfi hennar að þakka.
Þorgerður rokkar!
Einar Bárðarson skrifar
vegna afhendingar Íslensku
tónlistarverðlaunanna ’Með komu ÞorgerðarKatrínar Gunnarsdóttur
í ráðuneyti tónlistar- og
menningarmála hafa
orðið vatnaskil.‘
Einar Bárðarson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Íslensku tónlistarverðlaunanna.
MÖNNUM blandast ekki lengur
hugur um að tóbak er skaðræð-
ishlutur. Reykingar eru aðalástæða
veikinda og ótímabærra dauðsfalla
sem hægt er að fyrirbyggja. Helm-
ingur allra reykingamanna deyr fyrir
aldur fram vegna sjúkdóma sem
tengja má reykingum.
Það eru þó ekki bara
þessi tengsl tóbaks við
sjúkdóma og dauða
sem vert er að hafa
áhyggjur af. Tóbaks-
notkun skerðir líka
verulega lífsgæði fólks
vegna ýmissa sjúk-
dóma og kvilla sem hún
hefur í för með sér. Æ
fleiri rannsóknir hafa
til dæmis sýnt fram á
tengsl tóbaksnotkunar
og tannheilsu.
Bandaríkjamenn
hafa gert reglubundn-
ar og viðamiklar
heilsufarsrannsóknir
sem m.a. hafa nýst til
að kanna tengsl tóbaks
og tannheilsu. Þær
hafa t.d. sýnt að reyk-
ingamenn eru fjórum
sinni líklegri til að vera
með tannholdsbólgu en
þeir sem ekki reykja.
Eftir því sem fólk
reykti meira því meiri voru líkurnar,
en hjá þeim sem höfðu hætt að reykja
dró úr líkum á tannholdsbólgu eftir
því sem árin liðu. Helga Ágústsdóttir
og félagar birtu árið 2001 niðurstöður
sem sýndu að þeir sem urðu fyrir
óbeinum reykingum voru í meiri
áhættu á að fá tannholdsbólgu en
aðrir. Einnig hefur verið sýnt fram á
tengsl milli reykinga í umhverfi
barna og hættu á tannskemmdum.
Þess ber að geta að tannskemmdir
eru einn algengasti langvinni sjúk-
dómurinn sem börn eiga við að stríða,
þótt mikið hafi áunnist í baráttunni
gegn honum á undanförnum árum.
Það að draga úr óbeinum reykingum
er ekki eingöngu mikilvægt til að
draga úr líkum á ýmsum sjúkdómum
heldur einnig til að bæta tannheilsu
og lífsgæði fólks.
Hjúkrunarfræðingar eru fjöl-
mennasta heilbrigðisstéttin hér á
landi, þeir vinna víða í heilbrigð-
iskerfinu og eiga samskipti við fólk
frá getnaði til grafar.
Hjúkrunarfræðingar
hafa að mínu mati lyk-
ilhlutverki að gegna við
að koma í veg fyrir að
börn eða fullorðnir
ánetjist tóbaki og einnig
við að hjálpa þeim sem
reykja að hætta því. Í
því sambandi er vert að
benda á að til eru gagn-
reyndar leiðbeiningar
um reykleysismeðferð.
Sá vettvangur sem
hjúkrunarfræðingar
ættu að beina sjónum að
er meðal annars:
Heilsugæslan: hjúkr-
unarfræðingar í mæðra-
vernd, ung- og smá-
barnavernd,
skólaheilsugæslu og
vinnuvernd geta lagt
áherslu á varnir gegn
tóbaksnotkun og ráðlagt
þeim sem vilja hætta.
Sjúkrahús og end-
urhæfingarstofnanir:
Kjörinn vettvangur til að ræða tób-
aksnotkun og aðstoða þá sem vilja
hætta.
Ráðgjafarþjónusta: Sífellt fleiri
hjúkrunarfræðingar starfa við ráð-
gjafarþjónustu á sviði hins opinbera
eða í einkageiranum. Einnig þar á að
ræða tóbaksforvarnir og leiðbeina
þeim sem vilja hætta.
Ég vil að lokum minna á þjónustu
hjúkrunarfræðinga: Reykleysislín-
una, s: 800 6030.
Tóbak og tannheilsa
– gera hjúkrunar-
fræðingar gagn?
Anna Björg Aradóttir skrifar
í tilefni tannverndarviku
Anna Björg Aradóttir
’Reykingar eruaðalástæða
veikinda og
ótímabærra
dauðsfalla sem
hægt er að fyr-
irbyggja.‘
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
hjá Landlæknisembættinu.
FYRIR dyrum er kosning rektors
Háskóla Íslands. Fjórir ágætir pró-
fessorar hafa gefið kost á sér. Allir
hafa þeir nokkuð til síns ágætis, en
einn þó mest, Kristín
Ingólfsdóttir prófessor
í lyfjafræði.
Frá upphafi hefur
verið lögð áhersla á hið
akademíska hlutverk
Háskólans, sjálfstæði
hans og kennaranna til
kennslu, rannsókna og
stjórnar eigin mála, í
samræmi við það sem
tíðkast hefur á meg-
inlandi Evrópu í alda-
raðir. Hluti af þessu
sjálfstæði er fólginn í
jafningjastjórnun, þ.e.
prófessorar og síðar aðrir kennarar
og starfsmenn og loks stúdentar hafa
valið sér stjórnendur, rektor og
deildarforseta, með lýðræðislegum
aðferðum. Þetta hefur gefist vel.
Þrátt fyrir það hafa stjórnmálamenn
eða þeir sem ráða fjárveitingum
seilst til aukinna áhrifa á hið akadem-
íska starf og stjórnun þess. Hið aka-
demíska frelsi er nauðsynlegur
grunnur til þess að frjó hugsun fái
notið sín í þekkingarleitinni og til að
stuðla að samfélagslegum fram-
förum. Það hefur skilað okkur langt á
leið á þeirri tæpu öld sem liðin er frá
stofnun Háskólans.
Á þeim helmingi þessa tíma, sem
ég hef fylgst með og tekið þátt í há-
skólastarfinu, hefur val rektora tekist
mjög vel. Þeir hafa allir haft þekking-
arleitina og miðlun þekkingar að leið-
arljósi, spilað vel úr þeim fjármunum
sem Háskólinn hefur haft til umráða
og barist fyrir vexti og viðgangi skól-
ans án þess að mismuna kennslu-
greinum. Svokölluðum sérfræðingum
í stjórnun skipuðum af
utanaðkomandi aðilum,
hefði varla farið verkið
betur úr hendi.
Konur í Háskóla
Íslands
Liðin eru tæp 36 ár
frá því að fyrsta konan
var skipuð í prófessors-
embætti við Háskólann.
Konum í kennaraliðinu
hefur fjölgað verulega
og eru nú fleiri konur
prófessorar en prófess-
orar voru samtals, þeg-
ar ég kom í Háskólann. Meirihluti
stúdenta eru konur. Ef þær eru sam-
taka og beita sér og áhrifum sínum á
alla sem hafa kosningarétt getur
kona náð rektorskjöri í fyrsta sinn í
sögu Háskólans.
Nú vill svo vel til að einn þeirra
sem gefa kost á sér er kona. Hún er
mjög vel akademískt hæf sem sjá má
af miklum fjölda vísindagreina, sem
hún hefur birt, aðallega í erlendum
vísindaritum. Hún hefur alþjóðlega
menntun. Auk náms við Háskóla Ís-
lands hefur hún stundað nám í
Frakklandi og lokið doktorsgráðu frá
King’s College við University of
London.
Hún hefur skýra sýn á hvað há-
skóli á að vera og hvert skuli vera
hlutverk Háskóla Íslands í nútíma
þjóðfélagi og í framtíðinni. Hún hefur
þegar sýnt mikla og góða stjórn-
unarhæfileika bæði við uppbyggingu
námsins í sinni deild og með setu í
ýmsum ráðum og nefndum, m.a. fjár-
málanefnd Háskólaráðs. Það sem
mest er um vert fyrir hinn akadem-
íska anda og öflun þekkingar er að
Kristín hefur skipulagt og fram-
kvæmt víðtækar rannsóknir, ein og í
samvinnu við fjölda vísindamanna í
eigin grein og í öðrum greinum, hér-
lendis og erlendis beggja vegna Atl-
antshafsins.
Lokaorð
Háskólapólitískt er það kostur að
Kristín er prófessor við eina af
minnstu deildum skólans gagnstætt
hinum frambjóðendum sem allir hafa
mikið til síns ágætis, en eru hver um
sig fulltrúar þriggja stærstu deilda
skólans. Þó að reynslan hafi sýnt að
ekki skipti endilega máli úr hvaða
deild rektor kemur, er auðveldara að
sameinast um mjög vel hæfan fram-
bjóðanda úr lítilli deild. Einkum á
þetta við þegar sá frambjóðandi hef-
ur auk þeirra kosta, sem að framan
eru taldir, mjög góða samskiptahæfi-
leika. Slíkan stjórnanda er ómet-
anlegt fyrir hverja stofnun að fá.
Rektorskjör
Tómas Helgason fjallar
um rektorskjörið í HÍ
’Einkum á þetta viðþegar sá frambjóðandi
hefur auk þeirra kosta,
sem að framan eru tald-
ir, mjög góða sam-
skiptahæfileika.‘
Tómas Helgason
Höfundur er prófessor, dr. med.