Morgunblaðið - 02.02.2005, Blaðsíða 45

Hildur Ásgeirsdóttir Jónsson sýnir í samtímalistasafni Cleveland, Ohio.
ÍSLENSKA myndlistarkonan Hild-
ur Ásgeirsdóttir sýnir um þessar
mundir í samtímalistasafninu í
Cleveland í Ohio-ríki Bandaríkj-
anna. Sýnir hún þar undir nafninu
Hildur Ásgeirsdóttir Jónsson, enda
búsett í Bandaríkjunum og hefur
verið um margra ára skeið.
Hildur sýnir veflistaverk í
sýningaröðinni PULSE, sem til-
einkuð er listamönnum Ohio-ríkis,
undir heitinu Energy Forms eða
Orkuform. Hefur hún fengið afar já-
kvæða umfjöllun í dagblöðum og á
netmiðlum vestra.
Viðfangsefni verkanna er að
nokkru leyti sótt í íslenska náttúru,
en þar gefur meðal annars að líta
jökultungur, haf og himin sem túlk-
að hefur verið í vefnað. Hildur sýndi
verk með svipuðu sniði á sýningu í
Galleríi Sævars Karls árið 2002.
Íslensk náttúra í Ohio
Morgunblaðið/Ásdís
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 2005 45
MENNING
ÞETTA sjöunda bindi Sögu Íslands
nær yfir 45 ára tímabil, frá því um
1640, þar sem þráðurinn var felldur í
VI. bindi, og fram um 1685. Eru sögu-
lok látin ráðast af viðburðum í stjórn-
sýslu landsins en um 1685 voru þær
breytingar er fylgdu í kjölfar einveld-
istökunnar árið
1662 komnar til
framkvæmda er
stofnuð voru emb-
ætti stiftamt-
manns, amtmanns
og landfógeta. Höf-
undar eru þrír,
Helgi Þorláksson
sem skrifar hina
eiginlegu landssögu, Óskar Hall-
dórsson sem skrifar um bókmenntir á
lærdómsöld og Þóra Kristjánsdóttir,
sem skrifar um myndlist á 17. öld.
Sautjánda öldin hefur löngum hlot-
ið heldur dapurleg eftirmæli í sögu
okkar. Mörgum hefur orðið starsýnt
á harðindaskeiðin í upphafi og við lok
aldarinnar, einokun verslunarinnar,
einveldistökuna 1662, Tyrkjaránið
1627 og fleiri einstaka atburði og talið
til merkis um hnignandi hag þjóð-
arinnar. Eins og Helgi Þorláksson
bendir á í sínum þætti í þessari bók,
var árferði á hinn bóginn heldur gott
lengst af því skeiði sem hér er um
fjallað og mátti fremur kalla góðæri
en harðæri. Virðist og hagur þjóð-
arinnar hafa verið bærilegur lengst af
þessu tímabili.
Það er jafnan vandaverk að skrifa
heildarsögu þjóðar á tilteknu skeiði
og kannski þeim mun vandasamara
sem tímabilið er styttra. Að minni
hyggju tekst Helga Þorlákssyni vel
upp við segja sögu lands og þjóðar á
ofannefndu skeiði og það því fremur
sem ýmsir þættir í sögu tímabilsins –
og reyndar sögu 17. aldar í heild – eru
enn lítt rannsakaðir. Hér gefst ekki
heldur færi eða tilefni til mikilla
frumrannsókna og því byggir Helgi
sögu sína öðru fremur á samantekt
fyrri rannsókna.
Af frásögn Helga fær lesandinn að
mínu viti dágóða heildarmynd af sög-
unni og sums staðar örlar á nýrri
söguskoðun og -skýringu. Þannig
kemur glöggt fram sú skoðun höf-
undar, að 17. öldin hafi hreint ekki
verið það hnignunar- og erfiðleika-
skeið sem stundum hefur verið haldið
fram. Þvert á móti hafi hagur þjóð-
arinnar verið bærilegur, a.m.k. um
miðbik aldarinnar, og víst er, að á 17.
öld voru enn til á Íslandi höfðingjar
sem sópaði að og héldu sig ríkmann-
lega.
Af einstökum köflum í þeim hluta
bókar sem Helgi skrifar þótti mér sá
um verslunina í senn fróðlegastur og
nýstárlegastur. Þátturinn um einok-
unarverslun Dana byggist öðru frem-
ur á riti Jóns J. Aðils, „Einokunar-
verzlun Dana á Íslandi“, sem enn er
undirstöðurit um þessi fræði þótt
komið sé á áttræðisaldur. Í þessum
þætti er að mestu fylgt viðtekinni
söguskoðun en á hinn bóginn eru
kaflarnir um verslun Englendinga og
Hollendinga hér við land nýstárlegir.
Þar kemur fram, að tök Dana á versl-
uninni voru fráleitt jafn traust og al-
gjör og oft hefur verið látið í veðri
vaka og að á stundum var óleyfð
verslun stunduð með vitund yfir-
valda. Margt er þó enn ókannað í
þessari sögu og væri þarft að hún yrði
rannsökuð til nokkurrar hlítar.
Um aðra kafla í þessum bókarhluta
þarf ekki að hafa mörg orð. Þó verður
ekki undan því vikist að nefna, að mér
þótti þátturinn um sjávarbúskap
harla yfirlitskenndur og ekki er ég
sammála því sem segir á bls. 62, að
17. aldar skreið hafi litið út „eins og
saltfiskur í nútíma“. Ekki er ég alveg
viss um hvað átt er við með orðunum
„saltfiskur í nútíma“, en sé átt við þá
vöru sem löngum var kölluð sólþurrk-
aður saltfiskur, verður honum ekki
líkt við skreið (harðfisk). Þessar
framleiðsluvörur áttu fátt annað sam-
eiginlegt en að í báðum tilvikum var
um flattan og þurrkaðan fisk, oftast
þorsk, að ræða.
Þáttur Óskars Halldórssonar um
bókmenntir á lærdómsöld er allur
einkar vel saminn, fróðlegur og bygg-
ir á rækilegri rannsókn. Góður feng-
ur er því að þessum kafla og hann
stendur fyllilega fyrir sínu, þótt
meira en aldarfjórðungur sé liðinn frá
því hann var saminn. Góðir fræði-
menn hafa og lesið yfir texta Óskars
og uppfært ritaskrána, en Óskar
Halldórsson lést um aldur fram árið
1983.
Síðasti og stysti þáttur bókarinnar
er kafli Þóru Kristjánsdóttur um
myndlist á 17. öld. Þetta er fróðlegur
kafli og vel saminn og ríkulegar
myndskreyttur en aðrir hlutar bók-
arinnar eins og vænta mátti.
Þegar þessi bók kom út, skömmu
fyrir næstliðin jól, voru réttir þrír
áratugir liðnir frá því ritröðin Saga
Íslands hóf göngu sína. Oft hefur út-
gáfan gengið brösuglega, en nú er
góður gangur og vonandi verður ekki
langt að bíða VIII. bindis.
Úr sögu 17. aldar
BÆKUR
Sagnfræði
Samin að tilhlutan þjóðhátíðarnefndar
1974. Ritstjóri Sigurður Líndal. Aðstoð-
arritstjórar Magnús Lyngdal Magnússon,
Pétur Hrafn Árnason.
Hið íslenzka bókmenntafélag, Sögufélag,
Reykjavík 2004.
366 bls., myndir.
Höfundar: Helgi Þorláksson, Óskar Hall-
dórsson, Þóra Kristjánsdóttir.
Saga Íslands VII.
Jón Þ. Þór
HAFT hefur verið eftir rússneska dulspek-
ingnum GI Gurdjeff (lærimeistara Gerðar
Helgadóttur) að ef jarðnesk einkenni dýra fel-
ast í aðgerðum þeirra, þá er vinnusemin ein-
kenni maura, trygglyndi einkenni hunda og lyg-
in einkenni manneskjunnar. Kom þessi
yfirlýsing Gurdjeffs mér til hugar þegar ég
skoðaði innsetningu Ásdísar Sifjar Gunn-
arsdóttur í nýju sýningarrými, Gallerí Humar
eða frægð, í hljómplötuverslun Smekkleysu í
Kjörgarði í Reykjavík. Gurdjeff vildi nefnilega
meina að manneskja lifði í stöðugri lygi við sig
sjálfa. Myndbönd Ásdísar sem annars vegar
sýna listakonuna ganga í blindni og hins vegar
leika hlutverk á sviði virka sem myndræn lýsing
á yfirlýsingu Gurdjeffs. Þ.e. að í fyrra mynd-
skeiðinu horfir hún ekki á veruleikann með aug-
um sínum, fálmar áfram á leið til heljar og í því
síðara sýnir hún ekki sitt sanna sjálf, fer með
hlutverk.
Ég efast þó stórlega um að Ásdís sé að feta í
fótspor Gerðar Helgadóttur og velta sér upp úr
kenningum Gurdjeffs. Til þess skortir listaverk-
in formrænu, theóríu og dýpt. En þau hafa með
skynjun þess ósjáanlega að gera og eru tilraunir
til að vísa áhorfendum til þessa. Gurdjeff var
líka sjáandi og hefur myndband Ásdísar, The
third annual aura fashion show (Þriðja árlega
áru tískusýningin), einmitt húmoríska tilvísun í
slíka hæfileika. Minna myndböndin einna helst
á poppvídeó og eiga þar af leiðandi vel heima í
hljómplötuversluninni. Framsetningin er líka
hæfilega „trashy“ í anda „alternitífa“ poppsins
og verkin sýnast sem beint framhald af Smekk-
leysusafninu sem er til sýnis í versluninni.
Ásdís framdi gjörning á opnun. Hann hét
Völvan 2005. Hún las upp setningar fyrir áhorf-
endur, spádóma sem segja að í lok ársins verð-
um við öll sátt við okkur sjálf. Að upplestri lokn-
um lyfti listakonan upp spegli til áhorfenda svo
það færi örugglega ekki framhjá okkur við
hverja hún átti. Þetta var dæmigerður krútt-
gjörningur þar sem gerandinn treystir á barns-
lega einlægni. Nær þessi einlægni þó ekki
lengra en að vera hluti af sýndarmennsku eða
„show“, svo manni finnst gerandinn ekki hafa
forsendur til að segja manni til syndanna. Það
má þó vel vera að allir viðstaddir hafi verið
snortnir nema ég. Fyrir mitt leyti var gjörning-
urinn hjákátlegur og yfirborðslegur.
Þessa gætir reyndar líka í myndbands-
innsetningunni. Setningum eins og Find your
inner self (Finndu þitt innra sjálf) og Open your
heart (Opnaðu hjarta þitt) sem birtast á skján-
um skortir uppistöðu í þessu samhengi. Virka
sem partur af útliti frekar en innihaldi og eru þá
álíka máttlausar og klisjukenndar og þegar þær
heyrast í júróvisjónlögum. Sem betur fer ber
innsetningin þó klisjurnar ofurliði. Rýmiskennd
listakonunnar er í raun það sem stendur upp úr.
Er vafalaust hennar helsti styrkleiki. Maður
verður þátttakandi í orkuríku sjónrænu sam-
spili á milli listaverks og athafnarýmis. Það eitt
og sér getur verið nóg til að opna hjörtu.
Að opna hjörtu
MYNDLIST
Gallerí Humar eða frægð
Opið á verslunartíma á Laugavegi.
Sýningu lýkur 18. febrúar.
Rýmisinnsetning – Ásdís Sif Gunnarsdóttir
Áru tískusýning Ásdísar Sifjar Gunnarsdóttur í Galleríi Humar eða frægð.
Jón B.K. Ransu
TÓNLEIKAR Myrkra músíkdaga í
Borgarleikhúsinu í kvöld eru haldnir
undir þeirri óvenjulegu yfirskrift
Konur og lúðrasveit. Þar verður
Lúðrasveit Reykjavíkur á ferðinni
undr stjórn Lárusar Halldórs Gríms-
sonar, ásamt tveimur kvenkyns ein-
leikurum, Báru Sigurjónsdóttur
saxófónleikara og Berglindi Maríu
Tómasdóttur flautuleikara. Bára er
enn fremur ein af fjórum konum sem
samið hafa tónverk á efnisskrá tón-
leikanna, en Lúðrasveitin mun flytja
verk hennar sem ber heitið Hver tók
ostinn minn? og er byggt á sam-
nefndri sjálfshjálparbók þar sem
hver kafli í verkinu lýsir persónu í
bókinni; músunum Þef og Þeytingi
og mönnunum Loka og Lása.
Hvílir nú í friði
„Það er ekki mikið um kvenhöf-
unda sem skrifa fyrir blásarasveit,
en þær eru þó nokkrar,“ segir Lárus
Halldór Grímsson í samtali við
Morgunblaðið. „Þar á meðal er Bára
Sigurjónsdóttir, en við frumfluttum
verkið hennar fyrir um það bil ári
síðan og þetta er hennar fyrsta verk.
Það verður gaman að leika það aftur,
enda bæði athyglisvert og skemmti-
legt verk.“
Bára Grímsdóttir tónskáld á annað
verk á efnisskránni, Skinnpilsa, sem
frumflutt verður í kvöld. Að sögn
Lárusar er þetta fyrsta verk Báru
sem skrifað er fyrir blásarasveit, en
hún er kunn fyrir kórtónlist sína.
„Það er varla til sá kór á landinu sem
hefur ekki flutt þó nokkuð af hennar
kórtónlist,“ segir hann. Skinnpilsa
vísar til draugs sem sögur segja að
hafi haldið til í Húnavatnssýslu um
skeið, en hvílir nú vonandi í friði, eins
og tónskáldið segir sjálft í tónleika-
skrá. Lárus segir tónsmíðina falla að
vissu leyti að sögunni af draugnum.
„Þetta er dramatísk en samt mel-
ódísk tónlist.“
Gotovsky í fyrsta sinn hérlendis
Hinar konurnar tvær sem eiga
verk á efnisskránni eru kanadíska
tónskáldið Elizabeth Raum og hin
franska Ida Gotovsky, sem talin er
eitt af fremstu tónskáldum samtíð-
arinnar fyrir saxófón, en þetta mun
vera í fyrsta sinn sem verk eftir hana
er flutt hér á landi. Einleiksverkin
tvö sem flutt verða í kvöld eru síðan
Concierto del simún fyrir altósaxó-
fón og blásarasveit eftir Ferrer
Ferran sem Bára Sigurjónsdóttir
leikur einleik í, og Óður II fyrir
flautu og blásarasveit eftir Lárus
sjálfan. Berglind María leikur einleik
í verki Lárusar á tónleikunum nú, en
hún var einnig í því hlutverki í fyrra
þegar verkið var frumflutt. „Þetta er
í raun endurvinnsla á verki sem var
flutt í Hljómskálanum síðasta vor.
Tónleikarnir voru haldnir þar og því
gat ég ekki haft nema fáa hljóðfæra-
leikara, af því það þurfti líka að vera
pláss fyrir áhorfendur. Nú er verkið
hins vegar komið í fullan búning og
búið að breytast dálítið,“ segir tón-
skáldið og stjórnandinn Lárus Hall-
dór Grímsson að lokum.
Tónleikarnir í kvöld verða haldnir
á litla sviði Borgarleikhússins og
hefjast þeir kl. 22.
Tónlist | Konur og lúðrasveit á Myrkum músíkdögum
Berglind María
Tómasdóttir
Lárus Halldór
Grímsson
Bára
Sigurjónsdóttir
Draugur og sjálfshjálparbók