Morgunblaðið - 11.02.2005, Side 28

28 FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ALVEG frá því að Slysavarna-
félag Íslands hóf afskipti af neyð-
arsímsvörun á Íslandi fyrir nokkur
svæði úti á landi sem
ekki höfðu neina sóla-
hringsvakt hafa þessi
félagasamtök áttað sig
á nauðsyn þess að
móttaka neyðarbeiðna
sé með sem einföld-
ustum hætti fyrir
borgarana til þess að
tryggja öryggi þeirra
og velferð.
Þess vegna var því
fagnað af okkar hálfu
þegar ljóst var að á
Íslandi yrði aðeins eitt
neyðarnúmer, 112. Fé-
lagið lýsti jafnvel vilja
til þess að taka verkefnið að sér, en
raunin varð sú að setja saman alla
þá aðila sem lýstu áhuga á því að
koma að málinu. Verðum við að
segja að það samstarf hafi ávallt
gengið ákaflega vel og það hefur
skilað ánægjulegri þróun í björg-
unarstarfi á Íslandi.
Lög um neyðarsímsvörun eru
orðin úrelt. Þau þarf að laga þann-
ig að gert verði ráð fyrir að neyð-
arlínan 112 geri allt sem hún er að
gera í dag af miklum gæðum. Þessi
atriði eru meðal annars að boða
björgunarsveitir og alla aðra þá að-
ila sem vettlingi geta valdið þegar
þörf er á. Í þessu eiga hagsmunir
borgaranna að vera ráðandi en ekki
hagsmunir stofnana, embætta eða
fyrirtækja.
Í upphafi var þó nokkur mótþrói
við innkomu neyðarlínunnar í
vinnuferli útkalla og neyðarbeiðna.
Hann byggðist að miklu leyti á
þeim misskilningi að verið væri að
taka af einstaka viðbragðsaðilum
völd eða áhrif á sínu svæði. Svo var
ekki en hins vegar mynduðust
tækifæri til skipulagsbreytinga og
til að nýta fjármuni betur hjá þeim
embættum og stofnunum sem fóru
að þiggja meiri þjónustu af neyð-
arlínunni en þurfti
samkvæmt lögum.
Að frumkvæði neyð-
arlínunnar var einnig
á sínum tíma ákveðið
að fara í að sinna því
hlutverki að setja inn í
tölvukerfi hennar að
boða alla viðbragðs-
aðila samkvæmt þeim
viðbragðsáætlunum
sem í gildi voru hjá
Almannavörnum,
Flugmálastjórn og
fleiri aðilum. Í fram-
haldi af því var einnig
ákveðið að setja inn
nýjar. Þetta er í raun og veru það
sem við höfum kallað okkar á milli
„samræmdur gagnagrunnur við-
bragðsaðila“ og hefur frjó hugsun
og vilji til að ná enn betri árangri
verið allsráðandi í þessari vinnu.
Innlendir aðilar hafa unnið stór-
virki í gerð og þróun hugbún-
aðarkerfis 112 og hefur það vakið
athygli víða um heim.
Eitt land – eitt stjórnkerfi
Slysavarnafélagið Landsbjörg
varð til 1999 við sameiningu Slysa-
varnafélags Íslands og Lands-
bjargar. Lagði félagið í upphafi
áherslu á það við alla aðila að sam-
eining stjórnkerfa leitar og björg-
unar yrði eitt af aðalverkefnum
þessa nýja félags. Slagorð fyrstu
ráðstefnu samtakana var „eitt land
eitt stjórnkerfi“ og í framhaldi af
því ein stjórnstöð til að samræma
aðgerðir allra viðbragðsaðila og
stofnana sem að þessum málum
koma.
Þetta hafði mikil áhrif á að
björgunarmiðstöðin sem nú er
komin í Reykjavík varð til. 112,
vaktstöð siglinga og fjarskipta-
miðstöð ríkislögreglustjóra standa
þar vaktina allan sólarhringinn og
geta með örskömmum fyrirvara
tekist á við hin margvíslegu verk-
efni sem upp kunna að koma og
kalla þá til þá aðila sem besta að-
stoð geta veitt í hverju tilfelli fyrir
sig.
Sú grundvallarhugsun sem höfð
er að leiðarljósi í allri þessari vinnu
er að „þeir sem lenda í vá eiga rétt
á því að njóta vafans og allrar
þeirra þjónustu sem völ er á sem
allra fyrst“. Það hefur bjargað
mörgum mannslífum undanfarin ár
og mun gera það áfram um ókomin
ár þjóðinni til heilla.
112 – allt landið, eitt númer
Kristbjörn Óli Guðmundsson
fjallar um ávinninginn af því
að hafa eitt samræmt neyðar-
númer fyrir allt landið
’112, vaktstöð siglingaog fjarskiptamiðstöð
ríkislögreglustjóra
standa þar vaktina allan
sólarhringinn og geta
með örskömmum
fyrirvara tekist á við hin
margvíslegu verkefni
sem upp kunna að koma
og kalla þá til þá aðila
sem besta aðstoð geta
veitt í hverju tilfelli
fyrir sig.‘Kristbjörn Óli
Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Slysavarnafélagsins Landsbjargar.
BJÖRGVIN Guðmundsson skrif-
ar viðhorfsgrein í Morgunblaðið 8.
þ.m. undir fyrirsögninni „Kvótar og
eignarréttur“ . Viðhorf hans grund-
vallast á eftirfarandi fullyrðingu:
„Heppilegast er að kvótarnir verði í
framtíðinni fullar eignir einstaklinga
og fyrirtækja. Aflahlutdeildir verða
að hafa alla þá þætti
sem aðrar sannar eign-
ir hafa.“
Skilgreining
eignarréttar
Við lestur grein-
arinar leitaði ég grannt
að rökum fyrir þessum
niðurstöðum Björg-
vins.
Í upphafi grein-
arinnar segir að það
hafi verið sýnt fram á
að velferð þjóða haldist
í hendur við vel skil-
greindan eignarrétt.
Ég deili ekki um það að nauðsynlegt
sé að eignarréttur sé vel skil-
greindur í markaðssamfélagi en í
lögunum um stjórn fiskveiða hafa
stjórnvöld brugðist hvað þetta varð-
ar. Þar segir í fyrstu grein að nytja-
stofnar á Íslandsmiðum séu íslensku
þjóðarinnar. Þetta er skír skilgrein-
ing á eignarrétti og rökrétt fram-
hald af þeirri skilgreiningu er auð-
vitað að stjórnvöld fyrir hönd
þjóðarinnar gegni eigendahlutverk-
inu.
Það er í þessu máli einungis ein
leið möguleg til þess. Þjóðin sem er
eigandi ætlar ekki að gera út sjálf og
verður þess vegna að fela það þeim
sem vilja stunda útgerð. Þjóðareign
er það ekki í alvöru nema að arð-
urinn af henni renni til þjóðarinnar
og þess vegna verður að leigja út-
gerðarmönnum veiðiréttinn. Í mark-
aðsþjóðfélagi fæst rétt verð einungis
á markaði þar sem einstaklingar og
fyrirtæki hafa jafnræði til sam-
keppni. Reglur á leigumarkaði með
veiðirétt yrðu auðvitað að taka mið
af langtímahagsmunum þjóðarinnar
hvað nýtingu auðlindarinnar varðar
og jafnframt vera hugsaðar sem
þjónusta við útgerðina í landinu.
Þessa leið völdu stjórnvöld ekki
heldur þá að setja aðrar greinar í
lögin um stjórn fiskveiða sem leyfa
útgerðarmönnum að kaupa og selja
þjóðareignina að sinni
vild og þar með fauk
hin skýra skilgreining
á eignarrétti sem er í
fyrstu greininni út í
veður og vind.
Af lestri greinar
Björgvins má ráða að
honum finnist eign-
arrétturinn ekki skýrt
skilgreindur nema að
hann sé á höndum ein-
staklinga eða fyr-
irtækja en gríðarleg
verðmæti hafa verið og
munu verða áfram í op-
inberri eigu í þessu
landi. Þjóðareignir á auðlindum
verða meðal þeirra um ókomna tíð
og eignarrétt þjóðarinnar á slíkum
auðlindum þarf að skilgreina skýrt.
Lögin um stjórn fiskveiða og fram-
kvæmd þeirra ættu að vera víti til
varnaðar. Ég býst við að Björgvin sé
mér sammála um það þótt við séum
ósammála um hver eigandinn eigi að
vera.
Haldlaus rök
Á öðrum stað leggur Björgvin
áherslu á að fullur eignarréttur
verði að myndast á veiðirétti og seg-
ir að ástæður þess að eignarréttur í
stað afnota- eða leiguréttar verði að
myndast sé að finna í hvatninga- og
umboðsvandanum. Hætt sé við að
skynsamir einstaklingar líti ekki á
fiskistofnana og veiðarnar sem
framtíðarhagsmuni sína og að þeim
hætti þá til að taka ákvarðanir eða
haga sér eins og um skamm-
tímaávinning væri að ræða.
Þessar röksemdir halda ekki af
tveim ástæðum. Sú sem fyrst skal
talin er að útgerðarmenn geta aldrei
átt skilgreinda eign í fiskistofni. Um
yrði að ræða sameign útgerða á
fiskistofninum og umgengni viðkom-
andi og ákvarðanir um nýting-
araðferðir gætu því aldrei kallað
fram beina hagsmuni hvers útgerð-
armanns fyrir sig. Hin er sú að full-
um eignarrétti fylgir fullur ráðstöf-
unarréttur og þar með yrði opnað
fyrir fjárfestingar í veiðirétti án út-
gerða sem leiðir til þess að kvótinn
safnast á fá stór fyrirtæki sem selja
aðgang að auðlindinni. Það yrðu því
aðrir í útgerð en eigendur kvóta. Ég
er því ekki sammála Björgvini um að
einhver hvatningar- og umboðs-
vandi leysist við það að gera út-
gerðamenn að eigendum fiskistofn-
anna.
Ég tel að í nefndri grein hafi
Björgvin Guðmundsson engin góð
rök fært fram fyrir því að þjóðin eigi
að afhenda einkaaðilum fiskana á Ís-
landsmiðum til eignar. Þvert á móti
ættu haldlaus rök sem hann færir
fram að sannfæra þá sem bera
ábyrgð á stjórn þessara mála um að
þeir eigi að fara að sinna því eig-
endahlutverki sem þeir bera ábyrgð
á fyrir hönd þjóðarinnar.
Fiskarnir í sjónum
Jóhann Ársælsson gerir at-
hugasemdir við viðhorfsgrein ’Ég tel að í nefndrigrein hafi Björgvin
Guðmundsson engin
góð rök fært fram fyrir
því að þjóðin eigi að
afhenda einkaaðilum
fiskana á Íslandsmiðum
til eignar.‘
Jóhann
Ársælsson
Höfundur er alþingismaður.
ÞAÐ var með
seinni heimsstyrjöld-
inni sem sú þróun
hófst í skipulags-
málum höfuðborg-
arinnar sem við súp-
um seyðið af í dag.
Samhliða hernámi
landsins var Vatns-
mýrin og nágrenni
hennar tekin með
valdi og lögð undir
flugvöll gegn mót-
mælum borgarstjóra
og nokkurra fjöl-
skyldna sem voru
fluttar nauðugar
brott. Um 180 hekt-
ara svæði í hjarta
borgarlandsins var
gert óbyggilegt og
girt fyrir þann
möguleika að
Reykjavík gæti hald-
ið áfram að byggjast
með náttúrulegum
hætti milli stranda.
Þetta er 60 ára sorg-
arsaga og líklega
einn mesti stríðs-
skaði sem Ísland
varð fyrir. Stríðið stöðvaði þróun
Reykjavíkur í átt til evrópskrar
borgar með þéttri byggð og götu-
lífi sem hafin var á fyrri hluta 20.
aldar. Eftir stríð var stefnan sett
á bílaborg að bandarískri fyr-
irmynd. Þar með var búið í hag-
inn fyrir offituna sem við neyð-
umst nú til að horfast í augu við
sem eitt stærsta heilbrigðisvanda-
mál þjóðarinnar á sama hátt og
Bandaríkjamenn. Um 60% banda-
rísku þjóðarinnar munu þjást
vegna offitu og afleiddra sjúk-
dóma.
Ofát og hreyfingarleysi
Það er ljóst að Bandaríkja-
mönnum sjálfum er farin að ógna
sú framtíðarsýn að þeir muni
kafna í eigin spiki. Miklar rann-
sóknir hafa verið gerðar á lifn-
aðarháttum þjóðarinnar og nið-
urstöðurnar eru þær að tvennt
valdi offitu, annars vegar ofát og
hins vegar hreyfingarleysi.
Ábyrgð á ofátinu er m.a talin
liggja hjá skyndibitaframleið-
endum á borð við McDonalds og
Kentucky Fried Chicken. [Í heim-
ildamyndinni „Supersize me“ sást
hvernig unnið var markvisst að
því í félagi við Pepsi og Coke að
gera fólk að matarfíklum með of-
urgróða og heimsyfirráð á sínu
sviði fyrir augum]. Ábyrgð á
hreyfingarleysinu bera síðan
skipuleggjendur bílaborga í félagi
við bílaiðnaðinn. Það eru sem sagt
hvorki drepsóttir né styrjaldir
sem ógna lífi Bandaríkjamanna
heldur þeirra eigin best lukkuðu
framleiðsluvörur á frjálsum mark-
aði. Fyrir þessum dásemdum
liggur mannskepnan kylliflöt. Og
þeim fjölgar sem sagt ört sem
verða afvelta.
Skipulag og offita
Sú þekking sem orðin er til á
rótum offituvandans leiðir í ljós
að fólk sem býr í borgum þar sem
það getur komist leiðar sinnar
gangandi og með almenningsfar-
artækjum er heilsuhraustara en
það sem býr í bílaborgum, eða út-
hverfum þar sem gangan hefur
verið skipulögð burt úr daglegu
lífi. Það stuðlar að offitu að skipu-
leggja hverfi þannig að börnum
þurfi að aka til og frá skóla, að
sækja þurfi varning
til heimilshaldsins um
langan veg sem og
flesta þjónustu, fé-
lagslíf og skemmtanir.
Og í sjálfu uppruna-
landi bílsins og bíla-
borgarinnar eru hafn-
ar tilraunir til þess að
hverfa aftur til frum-
gerðar borgarsam-
félagsins með rót-
tækri þéttingu
byggðarinnar og sam-
tvinnun atvinnu-,
verslunar- afþrey-
ingar- og heima-
umhverfis í stað
þeirrar aðgreiningar
sem ráðið hefur ríkj-
um frá stríðslokum.
Þétt byggð –
betri lífshættir
Þétting byggðar er
á stefnuskrá núver-
andi borgarstjórnar
Reykjavíkur sem hef-
ur gert sér grein fyrir
þeim ógöngum sem
bílaborgin hefur leitt
okkur í. Almenningssamgöngur
hafa nánast liðið undir lok og of-
fituvandinn er ógnvekjandi. Við
þessu ætlar borgin að bregðast.
En viðsnúningurinn er afar hæg-
ur í reynd. Það mun heldur ekki
takast að framfylgja þessari
stefnu nema unnt verði að end-
urheimta þá 180 ha lands sem
teknir voru herskildi undir flug-
völl í Vatnsmýrinni í stríðinu. Þar
eru nokkur ljón á veginum. Þau
sem urra hæst eru stórnotendur
innanlandsflugsins, fáeinir alþing-
ismenn stórra landsbyggð-
arkjördæma, sveitarstjórn-
armenn, framámenn fyrirtækja og
fleiri sem þurfa oft að skjótast á
fund og njóta þeirra forréttinda
að fá farseðilinn greiddan úr ann-
arra vasa. Almenningur sem sjálf-
ur greiðir far sitt notar flugið
sjaldan. Innanlandsflugið er ekki
almenningsflug í þeim skilningi
að það sé mikið notað af almenn-
ingi eins og lestir í útlöndum. Það
er því gróf fölsun að líkja Reykja-
víkurflugvelli við aðaljárnbraut-
arstöðvar í erlendum stórborgum.
Reykjavíkurflugvöllur tekur upp
gríðarlegt landflæmi sem klippir
sundur austur og vesturborgina,
Hovedbanegården í Kaupmanna-
höfn rúmast á um einum hektara
og hverfur að flestu leyti inn í
borgarmyndina.
Fyrir fáum árum greiddu
Reykvíkingar atkvæði um fram-
tíðarnýtingu flugvallarsvæðisins.
Meirihluti fékkst fyrir því að þar
yrði þróuð miðborgarbyggð.
Stjórnmálamönnum ber að virða
þá niðurstöðu. Að auki ber þeim
skylda til að afla sér þekkingar á
samhengi borgarskipulags og
heilsufars. Það er sameiginlegt
verkefni stjórnmálamanna, heil-
brigðisstétta, matvælaframleið-
enda og skipuleggjenda bæja og
borga að vinna gegn þeirri vá
sem offitan er. Reykjavík-
urflugvöllur kemur þar mjög við
sögu. Aðrir staðir í nágrenni höf-
uðborgarinnar geta tekið við því
mikilvægasta af hlutverki hans.
Reykjavíkur-
flugvöllur og
rætur offitunnar
Steinunn Jóhannesdóttir
fjallar um Reykjavíkurflugvöll
og áhrif hans
Steinunn
Jóhannesdóttir
’Það er því gróffölsun að líkja
Reykjavík-
urflugvelli við
aðaljárnbraut-
arstöðvar í er-
lendum stór-
borgum.‘
Höfundur er rithöfundur.
smáauglýsingar mbl.is