Morgunblaðið - 11.02.2005, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2005 33
Á ÞRIÐJUDAG í síðustu
viku urðu snarpar umræður á
Alþingi um þingsályktun-
artillögu, sem felur það í sér að
fjárhagslegur að-
skilnaður verði milli
útgerðar og fisk-
vinnslu og að allur
fiskur verði að fara
á markað. Flutn-
ingsmenn eru Guð-
jón A. Kristjánsson
og Jóhann Ársæls-
son fyrir hönd
flokka sinna, en
fram kom hjá Merði
Árnasyni að hann
myndi ekki betur en
hér væri Jóhann Ár-
sælsson að fylgja
eftir landsfund-
arsamþykkt flokks
síns, Samfylking-
arinnar. Það er
fróðlegt í ljósi þess,
hvernig menn eins
og Kristján L. Möll-
er og Einar Már
Sigurðarson hafa
talað í kjördæmum
sínum.
Með þessari til-
lögugerð er vegið að
undirstöðum sjáv-
arútvegsins eins og
hann hefur verið
rekinn frá öndverðu
hér á landi. Fisk-
verkendur stórir og smáir hafa
ávallt sóst eftir því að tryggja
sér hráefni, annaðhvort með
eigin útgerð eða samningum
um að bátar leggi upp hjá sér.
Þetta er auðskilið.
Ekki er hægt að standa und-
ir því til lengdar að hafa fjölda
manns í vinnu aðgerðarlausan.
Og sá tími er liðinn, að fisk-
verkafólk uni því að vera sent
heim ef það gerir brælu eða
fisk vantar á fiskmarkaðnum.
Á síðustu árum hafa erlendir
markaðir tekið miklum breyt-
ingum. Þannig var sóst eftir
fiski frá frystitogurunum á 9.
áratugnum og allra síðustu ár
hafur eftirspurn eftir ferskum
fiski vaxið jafnt og þétt eins og
eftir öðrum ferskum matvörum.
Við þessu hafa sjávarútvegsfyr-
irtækin brugðist. Hingað til
hefur mest verið flutt út flug-
leiðis, en verið er að þreifa fyr-
ir sér um útflutning á ferskum,
unnum sjávarafurðum í gám-
um.
Markaðsmálin eru snar þátt-
ur í rekstri sjávarútvegsfyr-
irtækja og skiptir sköpum um
afkomuna. Þess vegna er t.d.
veiðunum á skipum Samherja
stjórnað úr landi frá frystihús-
inu á Dalvík. Áhersla er lögð á
gæði fisksins en ekki magn og
að aflinn sé í samræmi við þarf-
ir markaðarins hverju sinni.
Kaupendur fá upplýsingar
um, hvar fiskurinn er veiddur,
á hvaða dýpi og hver sjávarhit-
inn er.
Fiskverkandinn verður að
vera við því búinn, að fulltrúar
kaupanda komi fyrirvaralaust í
heimsókn til að ganga úr
skugga um, að rétt sé að
vinnslunni staðið og að heil-
brigðis- og hollustukröfum sé
fullnægt.
Hæsta verð á markaðnum
næst ekki nema samið sé til
langs tíma um magn og reglu-
legar afskipanir á fyrirfram
ákveðnum dögum ár fram í
tímann.
Með fullum aðskilnaði veiða
og vinnslu versnaði samnings-
staða sjávarútvegsins, þetta
væri ekki hægt, verð lækkaði
og við því að búast, að útflutn-
ingur á óunnum fiski færi vax-
andi.
Við færum inn á leið sem
hefur gefist öðr-
um illa. Þannig
stendur fisk-
vinnslan höllum
fæti í Noregi og
þess vegna er
verið að tala um
það þar að
tengja betur
veiðar og
vinnslu, sem
auðvitað hefur
þann kost að þá
dreifist hráefnið
til fleiri staða.
Sömu sögu er að
segja frá Alaska.
Þá er þess að
geta, að fisk-
vinnslan hefur
getað sótt fram á
erlendum mörk-
uðum og staðist
samkeppni við
ódýrt erlent
vinnuafl með því
að leggja í mikla
fjárfestingu og
ná þannig fram
nauðsynlegri
framleiðni. En
það getur auðvit-
að ekki orðið
nema hráefnið sé
tryggt, þannig að kostnaðurinn
verði minni á hverja einingu.
Þetta sjáum við m.a. í þeim
frystihúsum, sem fullkomnust
eru eins og hjá Samherja á
Dalvík, Brim á Akureyri og hjá
HB Granda á Akranesi og í
Reykjavík. Sömuleiðis af frysti-
húsi Síldarvinnslunnar í Nes-
kaupstað, sem frystir allt að
350 tonn af loðnu á sólarhring.
Öll þessi uppbygging yrði
óhugsandi með aðskilnaði veiða
og vinnslu.
Ef horft er til hinna smærri
fiskvinnslufyrirtækja í litlum
sjávarplássum úti á landi blasir
hið sama við. Þau geta ekki sótt
allan vinnslufiskinn á markað,
heldur hljóta að keppa að því
að fá honum landað hjá sér.
Hátt gengi krónunnar kemur
illa við fyrirtæki í sjávarútvegi
og hafa sum þeirra ekki staðist
áraunina og lokað.
Það kemur hins vegar ekki á
óvart, að þau fyrirtæki, sem
standa sig best, eru fjárhags-
lega sterk og öflug, þau eru í
margvíslegum rekstri og
áhættan þess vegna dreifð, svo
að þau standa vel að vígi. Samt
sem áður hafa þau orðið að
grípa til varnaraðgerða. Þær
hafa m.a. falist í því að skera
niður ákveðna starfsemi og
færa framleiðsluna á færri
staði.
Þannig hefur veltuhraðinn
orðið meiri og kostnaður á
hverja einingu minni.
Ógjörningur var að fá til-
lögumenn þess að aðskilja veið-
ar og vinnslu til að ræða þá
stöðu sem upp kæmi, ef allur
fiskur yrði settur á markað. Jó-
hann Ársælsson sagði þó, að
hann væri sannfærður um, „að
það yrði gríðarleg sprenging í
sjávarútveginum ef allur fiskur
færi um markaði“. En lengra
náði sú hugsun ekki, sem varla
var von.
Það yrði gríð-
arleg spreng-
ing í sjávarút-
veginum…
Halldór Blöndal fjallar
um aðskilnað milli útgerðar
og fiskvinnslu
Halldór
Blöndal
’Ógjörningurvar að fá til-
lögumenn þess
að aðskilja veið-
ar og vinnslu til
að ræða þá
stöðu sem upp
kæmi, ef allur
fiskur yrði sett-
ur á markað. ‘
Höfundur er 2. þingmaður
Norðausturkjördæmis.
umsmíð. Það
hvers vegna
m Toscu upp
farík saga um
g rakið tæki-
dramatíska
agískan dauð-
daga fyrir ástina, en í þeirri list stóð
enginn Verdi á sporði – nema kannski
Puccini.
Í ársbyrjun 1898 var óperutextinn
tilbúinn og Puccini hófst handa. Í júní
lagði hann leið sína til Parísar til að
heimsækja höfund sögunnar, Sardou.
Skáldið lagði blessun sína yfir óperu-
textann, – þeir Puccini urðu mestu
mátar og þáði tónskáldið mörg góð
ráð um uppfærslu á Toscu frá Sardou.
Puccini taldi reyndar að óperutextinn
væri betri en leikrit Sardous, en þá
skoðun hefur hann tæpast kunnað við
að viðra við skáldið.
Hver syngur á
barmi örvæntingar?
Puccini lauk við tónsmíðarnar í
október árið 1899, en endaspretturinn
var langt frá því að vera átakalaus. Á
tveimur stöðum í verkinu vildi hann
breyta texta þeirra Giacosa og Illica
og allt fór í bál og brand. Á endanum
hafði Puccini þó betur. Verri var þó
rimman milli hans og útgefandans,
Ricordis, sem vildi fyrir allan mun
hafa ástardúett í lokaþætti óperunn-
ar. Puccini hafði ekki gert ráð fyrir
slíku atriði og stóð fast á þeirri skoð-
un sinni, að kona sem í örvæntingu
væri að leita allra ráða og hlaupa milli
manna til að freista þess að bjarga lífi
elskhuga síns, hefði engan tíma til að
staldra við og sóa dýrmætum augna-
blikum í hangs við ástarhjal. Líf Cav-
aradossis lá við, og hún ein gat komið
honum til bjargar. Ricordi var ákveð-
inn í því að fá sínu framgengt og taldi
það óperunni til framdráttar að hafa
ástardúett í lokaþættinum, auk þess
sem hann myndi verða dramatískur
hápunktur verksins. Á endanum var
það enn Puccini sem fékk sínum vilja
framgengt og hans dramatíska
innsæi reyndist rétt og eðlilegt fyrir
framvinduna undir lok verksins.
Sagan af Toscu gerist í Róm, og því
fannst Ricordi viðeigandi að frum-
flutningurinn yrði þar. Adolfo Hohen-
stein, leikmyndasmiður Scala-
óperunnar í Mílanó, var fenginn til að
hanna sviðsmynd, og sonur Ricordis,
Tito Ricordi, var leikstjóri. Hljóm-
sveitarstjóri var Leopoldo Mugnone.
Í titilhlutverkinu var Hariclea Darcl-
ée. Hún var rúmensk að uppruna, en
naut mikilla vinsælda á Ítalíu, þar
sem hún starfaði bróðurpart ævinnar.
Hún var draumasöngkona Puccinis í
hlutverk Toscu, og ástkona hans þess
utan, en fleiri tónskáld ásældust hana
í frumuppfærslur verka sinna. Catal-
ani samdi hlutverk La Wally fyrir
hana í samnefndri óperu sinni, og
sömu sögu er að segja um Mascagni
og óperu hans, Írisi. Það var enginn
annar en Enrico Caruso sem upphaf-
lega átti að syngja hlutverk Cavara-
dossis, en svo fór að Emilio De
Marchi hreppti það, – vegna þess að
hann var einnig elskhugi Haricleu
Darclée og hún mun hafa fengið því
framgengt að Caruso viki fyrir hon-
um.
Það var talsverður óróleiki í Cost-
anze-leikhúsinu í Róm, frumsýning-
arkvöldið 14. janúar árið 1900, því
sögusagnir voru á kreiki um að reyna
ætti að ráða Margréti drottingu af
dögum í sprengjuárás, og óperuhús-
inu hafði borist sprengjuhótun. Fjöldi
manns komst ekk inn úr forsal leik-
hússins – sýningin var hafin, en vegna
látanna sló stjórnandinn Mugnone
tónlistina af, og beið þar til ró komst á
og byrjaði þá upp á nýtt á Toscu. Ótt-
inn við sprengjuáras á frumsýning-
unni á Toscu virðist hafa verið raun-
verulegur, og fólki var enn í fersku
minni er sprengju var varpað inn í óp-
eruhúsið í Pisa nokkrum misserum
áður í miðjum flutningi á Ótelló – en
þar var að verki söngvari sem hafði
ekki hlotið náð fyrir augum stjórn-
andans þar, Arturos Toscanini, sem
var þá að stíga sín fyrstu spor á
stjórnandapallinum.
Var Puccini að
eggja til uppreisnar?
Gagnrýnendur tóku Toscu misvel.
Krassandi söguþráður óperunnar,
pólitísk uppreisn, ástir, svik og morð
þótti vissulega brútal, og andstæðing-
ar Puccinis létu í það skína að með
verkinu væri hann að eggja landa sína
til uppreisnar gegn yfirvöldum. Tosca
var sýnd 20 sinnum í Róm í kjölfar
frumsýningarinnar. Almenningur var
hins vegar hrifinn, og tveimur mán-
uðum síðar var Tosca komin á fjalir
Scalaóperunnar í Mílanó undir stjórn
Toscaninis, með þau Haricleu Darcl-
ée og Emilio De Marchi enn í aðal-
hlutverkum. Hróður verksins fór víða
og Toscu-æði greip um sig. Fyrsta
frumsýning erlendis var í Buenos Air-
es í júní sama ár, og Konunglega
óperan í Covent Garden fylgdi í kjöl-
farið. Tosca var fyrst sýnd í Metropol-
itanóperunni í New York ári síðar, og
vinsældir verksins hafa verið ómæld-
ar í þá rúmu öld sem liðið hafa frá
frumsýningunni í Róm.
Margar frábærar söngkonur hafa
spreytt sig á hlutverki Toscu, og
margar skarað framúr – meðal ann-
arra Geraldine Farrar, Maria Can-
iglia og Maria Jeritza sem söng ar-
íuna frægu Vissi d’arte liggjandi
endilöng á sviðinu – sem þótti talsvert
afrek. Ekkert nafn hefur þó tengst
hlutverki Toscu jafn sterkum bönd-
um og nafn Mariu Callas, sem þótti
bera af öðrum í hlutverkinu og hafa
allt til að bera til að gæða hlutverkið
bæði dramatískri dýpt og ljóðrænni
fegurð. Þegar Callas hafði Tito Gobbi
með sér á sviði í hlutverki ómennisins
Scarpia, þótti gneista af samleik
þeirra og samsöng – þau þóttu stór-
kostlegt dúó í þessum hlutverkum.
Callas og Gobbi sungu oft saman í
Toscu á árunum upp úr 1960, meðal
annars í frægri uppfærslu Francos
Zeffirellis sem fór víða. Zeffirelli var
enn leikstjóri þegar haldið var upp á
aldarafmæli Toscu í Róm árið 2000.
Þar var venesúelska söngkonan Ines
Salazar í titilhlutverkinu, en sýningin
var jafnframt stórviðburður fyrir það
að hljómsveitarstjórinn, sem var
Placido Domingo, stjórnaði þá í fyrsta
sinn sýningu þar sem kollegi hans og
söngfélagi Luciano Pavarotti söng, –
og auðvitað í hlutverki Cavaradossis,
en í hlutverki Scarpia var hinn marg-
reyndi stórsöngvari Juan Pons. Með-
al gesta í salnum voru barnabarn tón-
skáldsins, Simonetta Puccini, og
Maria Antonelli, langafabarn librett-
istans Giacosa.
ugga sprengjuhótunar
gri uppfærslu Zeffirellis á Toscu í Covent Garden 1963.
ir tveir flýta
kórdrengj-
verið sigr-
upp veislu í
ögn slær á
ur að leita
ta elskhuga
amerki At-
apellunni.
því að hefna
til Angelott-
.
ákafri löng-
arinn Spol-
ur í hans stað
með Cavaradossi sem er yfirheyrður. Tosca kemur inn
rétt í þann mund sem elskhugi hennar er færður inn í
næsta herbergi þar sem á að pynta hann til sagna. Hún
bugast við yfirheyslur Scarpias og sársaukaópin í Mario
og kemur upp um felustað Angelottis. Mario er borinn inn,
gerir sér grein fyrir hvað hefur gerst og áfellist Toscu.
Cavaradossi er færður í fangelsi. Scarpia býður Toscu að
gefa sig honum á vald í skiptum fyrir líf elskhugans. Hún
reynir í mikilli örvvæntingu að komast undan faðmlögum
hans og atlotum. Scarpia gerist enn ágengari en Spoletta
truflar þau og skýrir frá því að Angelotti hafi svipt sig lífi
þegar hann sá fram á að nást. Tosca fellst á tilboð Scarpias
til þess eins að bjarga elskhuga sínum. Scarpia þykist
skipa fyrir um sýndaraftöku Cavaradossis sem eigi síðan
að láta lausan. Scarpia er ekki fyrr búinn að skrifa lausn-
arskjal fyrir elskendurna en Tosca grípur hníf af borðinu,
drepur hann, og laumast svo út.
Þriðji þáttur
Mario Cavaradossi bíður aftöku. Hann mútar fanga-
verði til að koma kveðjubréfi til Toscu. Minningin um ást
þeirra streymir fram meðan hann skrifar og hann fyllist
örvæntingu. Tosca kemur þjótandi inn og Mario gælir við
hendurnar sem myrtu hans vegna. Þau fagna framtíðinni
saman. Þegar aftökusveitin kemur á vettvang leiðbeinir
Tosca honum hvernig hann geti leikið dauða sinn á sann-
færandi hátt. Hermennirnir hleypa af skotum. Tosca hvet-
ur Mario til að flýta sér en þegar hann bærir ekki á sér átt-
ar hún sig á svikum Scarpias sem náð hafa út yfir gröf og
dauða. Þegar Spoletta kemur til að handtaka Toscu fyrir
morðið á Scarpia, hrópar hún á Scarpia að mæta sér
frammi fyrir Guði og varpar sér síðan í opinn dauðann.
begga@mbl.is
tvær eigum því margt sameiginlegt. Hún nýtur
s að vera til og vera innan um fólk, og hún vill öll-
vel. En þegar á hana er ráðist rís hún upp. Þegar
rpia ætlar að faðma hana er hún búin að uppgötva
finn sem hún grípur til og notar til að drepa hann.
g hef ekki séð margar Toscur á sviði, en mínar
áhalds Toscur eru Renata Tebaldi og Raina Kab-
anska sem var afskaplega falleg Tosca. Maria Call-
r svo alveg sér á báti. Litrófið í rödd hennar hefur
af heillað mig. Ég hef gaman af því þegar hægt er
grípa utan um tónanana án þess að það sé alltaf
fallegt. Það gefur söngnum karakter. Það þarf
i allt að vera slétt og fellt. Það er þetta sem Callas
fræg fyrir – rosalegt skap og allt litrófið í rödd-
, brjósttónana og hörkuna og svo þessa fínu eig-
ika sem hún tefldi fram á móti. Hún hefur verið
stök Tosca og ég hefði gefið mikið fyrir að fá að
hana á sviði,“ segir Elín Ósk Óskarsdóttir.
ljón
eftir Giacomo Puccini
Libretto: Giacosa og Illica
Tosca: Elín Ósk Óskarsdóttir
Cavaradossi: Jóhann Friðgeir
Valdimarsson
Scarpia: Ólafur Kjartan Sig-
urðarson
Angelotti: Bergþór Pálsson,
Spoletta: Snorri Wium
Kirkjuvörður: Davíð Ólafsson.
Kór Íslensku óperunnar
Hljómsveitarstjóri: Kurt
Kopecky
Leikmynd: Will Bowen
Búningar: Þórunn María Jóns-
dóttir
Lýsing: Björn Bergsteinn Guð-
mundsson.
Leikstjóri: Jamie Hayes
Tosca