Morgunblaðið - 11.02.2005, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 11. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Það var löngunin til að skapanýja tegund af drama á óp-erusviðinu sem vakti áhugaGiacomo Puccinis á leikriti
Victoriens Sardou um Toscu. Í því sá
hann nýja möguleika sem gætu hent-
að honum í óperu. „Þetta verk krefst
hvorki yfirgengilegrar sviðsmyndar
og ofvaxinna sjónrænna tilþrifa, og
það er heldur ekki þess eðlis að það
krefjist einhverrar ofgnóttar af tón-
list,“ sagði tónskáldið frá Lucca í bréfi
til til útgefanda síns, Ricordis, árið
1889, þegar hann bað um að Ricordi
reyndi að útvega honum réttinn til að
breyta leikritinu í óperu. Ástæða þess
að Puccini var svo lítillátur í orðum
sínum var sú að á Ítalíu hafði svoköll-
uð grand opera notið gríðarlegra vin-
sælda allt frá því um 1870, miklar
skrautsýningar, þar sem ofuráhersla
var á mikið sjónarspil, sviðsmyndir,
búninga og íburðarmikla tónlist.
Þannig vildi Puccini ekki hafa Toscu.
Áhugi hans lá í hinu leikræna drama
sem ákjósanlegu verkfæri fyrir bein-
skeytta og áhrifamikla tónlist.
Árin liðu, Puccini sinnti öðrum
verkefnum, þar á meðal smíði La bo-
hème, og rétturinn að því að yfirfæra
leikritið í óperubúning lenti í höndum
annars útgefanda, Albertos Franch-
etti, og óperutextasmiðsins Luigis Il-
lica, og til stóð að Verdi semdi óperu
byggða á sögunni.
Árið 1895 sá Puccini leikrit Sard-
ous á sviði í Flórens og þar var engin
önnur í aðalhlutverki en sú nafntog-
aða stjarna Sarah Bernhardt, en
Sardou samdi hlutverk Toscu fyrir
hana. Puccini var gagntekinn og
ítrekaði ósk sína við Ricordi um að fá
tækifæri til að spreyta sig á Toscu.
Það kom á daginn að áhugi Verdis á
verkinu var ekki meiri en svo að auð-
velt reyndist fyrir Ricordi að fá rétt-
inn að sýningunni til sín. Librettistinn
Illica lagði honum lið við það. Annar
librettisti, Giuseppe Giacosa, var beð-
inn um að vinna að endanlegri gerð
óperutextans ásamt Illica, en þeir
voru höfndar textans að La bohème.
Giacosa leist ekkert á að Tosca gæti
nokkurn tíma orðið sannfærandi sem
ópera; plottið væri allt of flókið, og allt
of lítið svigrúm fyrir þau ljóðrænu til-
þrif sem hann taldi að ópera krefðist.
Hann lagðist gegn hugmyndinni um
að umbreyta Toscu í óperu, lét þó að
endingu til leiðast, en hótaði stöðugt
að draga sig út úr samvinnunni við
Puccini og Illica vegna þess hve illa
honum leist á verkefnið.
Hvað ef …?
Það má velta því fyrir sér hverjum
tökum Verdi hefði tekið Toscu, og
hvernig óperusagan hefði orðið, hefðu
þessir tveir höfuðsnillingar ítölsku
óperunnar báðir samið óperu eftir
leikritinu. Það er ekki svo óalgengt að
tvær óperur séu til um sömu sögu.
Margar óperur hafa til dæmis verið
samdar um söguna af Orfeifi og Evri-
dísi, og bæði Puccini og Jules Mass-
enet sömdu óperur um örlög Manon
Lescaut, byggðar á sögu Prévost. Á
þessum tíma kepptust óperutón-
skáldin um að finna góðar sögur not-
hæfar til óperusmíða, og sjaldgæfara
var að óperutexti væri fru
er eiginlega óskiljanlegt
Verdi gaf hugmyndina um
á bátinn; – í henni var saf
ástir og grimm örlög, og
færi til að skapa afar
kvenhetju sem hlýtur tra
Frumsýning í sku
Í kvöld kl. 20 frumsýnir
Íslenska óperan Toscu
eftir Giacomo Puccini.
Bergþóra Jónsdóttir
komst að því að Verdi
hafði líka áhuga á að
semja óperu um söng-
konuna sem fórnaði líf-
inu fyrir elskhuga sinn.
Maria Callas og Tito Gobbi í hlutverkum Toscu og Scarpia í söguleg
Fyrsti þáttur
Cesare Angelotti, pólitískur fangi á flótta, leitar skjóls í
kirkju. Málarinn Mario Cavaradossi kemur þangað til að
vinna við málverk sitt af Maríu Magdalenu en fyrirmyndin
er markgreifynjan Attavanti, systir Angelottis. Þegar
Angelotti kemur fram úr kapellunni ber Mario, vinur hans
og samherji, kennsl á hann og gefur honum mat en segir
honum að fela sig aftur þegar hann heyrir Toscu kalla fyr-
ir utan. Hún hefur heyrt hann á tali við einhvern og er tor-
tryggin og afbrýðisöm. Þegar hún þekkir markgreifynj-
una Attavanti á málverkinu blossar afbrýðisemin upp að
nýju en honum tekst að sefa hana. Þegar Tosca er farin
nær Mario í Angelotti. Fallbyssuskot gefur til kynna að
lögreglan hafi uppgötvað flóttann og mennirni
sér heim til Cavaradossis. Kirkjuvörður segir
unum þau gleðitíðindi að her Napoleons hafi v
aður og syngja eigi lofsöng í kirkjunni og slá u
Fernese-höll þar sem Tosca eigi að syngja. Þö
hópinn þegar lögregluforinginn Scarpia kemu
Angelottis. Þegar Tosca kemur aftur til að hitt
sinn sýnir Scarpia henni blævæng með skjalda
tavanti-ættarinnar sem hann hefur fundið í ka
Tosca, sem telur að Mario sé sér ótrúr, heitir þ
sín. Scarpia sendir menn sína til að elta Toscu
is og leggur á ráðin um að ná Toscu á sitt vald.
Annar þáttur
Í herbergi sínu í Fernese-höll lýsir Scarpia
un til að beygja Toscu undir vilja sinn. Njósna
etta segist ekki hafa fundið Angelotti en kemu
Söguþráður
„TOSCA er hörkukona og engin lognmolla í kringum
hana. Hún er stórkostleg manneskja, sem mér finnst
hafa allt til brunns að bera,“ segir Elín Ósk Ósk-
arsdóttir sópransöngkona sem fer með hlutverk
Toscu í sýningu Íslensku óperunnar. „Ekki spillir að
hún er óperusöngkona, mikils metin í sínu landi og
víðar. Hún er ljúf persóna og ástrík og lifir fyrir
listina og ástina á listmálaranum Mario Cavaradossi.
Hún leiðist inn í þessa atburðarás þar sem hörmungar
ganga yfir bæði hana og Cavaradossi – allt af völdum
Scarpia lögreglustjóra. Það þarf sterkan karakter til
að geta tekist á við óréttlætið, og þann karakter hef-
ur Tosca. Scarpia er óþverri og svífst einskis. Hann er
falskur, og sýnir það í gjörðum sínum þegar hann
falsar lausnarbréf handa Cavaradossi. Tosca selur sig
í rauninni til að bjarga Cavaradossi, en gengur þó
ekki alla leið.
Tosca er dagfarsprúð. Hún er mikið ljón í sér og
við t
þess
um v
Scar
hníf
Ég
uppá
aiva
as e
allta
að g
svo
ekki
var
inni
inlei
eins
sjá h
Ég heiti Tosca, ég er l
MEIRI TUNGUMÁLAKENNSLA
Flest ríki Evrópu verja meiritíma til kennslu fyrsta er-lenda tungumáls í grunnskóla
en Ísland, að því er fram kom í Morg-
unblaðinu í gær. Á Íslandi eru kennd-
ar 384 stundir í ensku á sex árum, en
t.d. í Finnlandi 456 stundir á sjö eða
níu árum og í Þýzkalandi 1.127 stund-
ir á níu árum. Þá hefst kennsla fyrsta
erlenda tungumálsins síðar hér á
landi en víðast annars staðar í Evr-
ópu, eða í fimmta (tíu ára) bekk. Ís-
land hefur hins vegar þá sérstöðu að
byrjað er strax á barnaskólastigi að
kenna annað erlent tungumál,
dönsku. Algengast er að aðeins annað
erlenda tungumálið sé skyldunáms-
grein, en kennsla í hinu hefjist ekki
fyrr en á unglingastiginu.
Í þessari stöðu eru augljóslega
sóknarfæri. Menntamálaráðuneytið
hefur gefið til kynna að þar sé verið
að skoða möguleika á að hefja
kennslu ensku fyrr en nú er gert. M.a
er vísað til þess að breyta þurfi nám-
skrám vegna styttingar náms til
stúdentsprófs.
Það er án vafa rétt að með þeirri
uppstokkun á námi í grunnskólanum,
sem óhjákvæmileg er vegna fyrir-
hugaðrar styttingar framhaldsskól-
ans, gefast ýmis tækifæri til að nýta
tímann á því skólastigi miklu betur.
Margir hafa bent á að full ástæða
væri til að hefja kennslu erlendra
tungumála mun fyrr en nú er gert,
enda eru börn afar móttækileg fyrir
tungumálum á fyrstu árum grunn-
skólans.
Morgunblaðið hefur reyndar alltaf
verið andvígt þeirri ákvörðun að gera
ensku að fyrsta erlenda tungumálinu
í stað dönsku, og fært fyrir því sögu-
leg og menningarleg rök. En vilji
menn halda sig við ensku sem fyrsta
erlenda málið er sjálfsagt að hefja
kennslu hennar fyrr. Þá á hins vegar
líka að hefja kennslu í dönsku fyrr en
nú er gert. Sú staðreynd, að Ísland er
eitt fárra ríkja, sem kenna tvö erlend
tungumál á barnaskólastigi, markar
okkur ákveðna sérstöðu, sem við eig-
um að nýta til fullnustu. Ef kennsla
bæði í ensku og dönsku hefst þannig
talsvert fyrr en nú gerist, skapast
svigrúm fyrir þriðja málið, t.d. þýzku,
frönsku eða spænsku á unglinga-
stiginu.
Færa má rök að því að það sé mik-
ilvægara fyrir smáþjóðir, sem tala
eigið tungumál, að læra erlend mál en
fyrir stórþjóðirnar, vegna þess hvað
notagildi móðurmálsins er takmark-
að utan landsteinanna. Ennfremur
hefur verið sýnt fram á að tungu-
málanám auki víðsýni fólks og eftir
því sem fólk læri fleiri tungumál,
þeim mun auðveldara verði að bæta
enn einu við. Í ljósi alþjóðavæðingar
íslenzks atvinnu- og menningarlífs og
þess samkeppnisforskots, sem felst í
góðri málakunnáttu, er líka full
ástæða til að leggja verulega aukna
áherzlu á tungumálakennslu í grunn-
skóla.
Það verður hins vegar ekki gert
nema með því að efla mjög tungu-
málakennslu í kennaranámi og bjóða
kennurum, sem nú kenna tungumál í
grunnskólum, upp á endurmenntun
þannig að þeir séu í stakk búnir til að
kenna yngri börnum. Jafnframt er
ástæða til að minna á að ein forsend-
an fyrir árangursríku tungumála-
námi er öflug móðurmálskennsla.
Þeir, sem kunna vel móðurmálið og
málfræði þess eru betur í stakk búnir
til að tileinka sér aðrar tungur.
ÚR DIGRUM HÁSKÓLASJÓÐI
Háskóli Íslands og Burðarás und-irrituðu á miðvikudag viljayfir-
lýsingu um breytingar á starfsemi Há-
skólasjóðs Eimskipafélags Íslands.
Samninginn undirrituðu Páll Skúla-
son rektor fyrir hönd Háskólans og
Björgólfur Thor Björgólfsson, stjórn-
arformaður sjóðsins, fyrir hönd Burð-
aráss. Þessar breytingar munu hafa
mikið að segja og verða til þess að efla
Háskólann.
Háskólasjóður var stofnaður árið
1964. Eins og fram kom í Morgun-
blaðinu í gær var stofnfé hans gjöf frá
Maju Guðjohnsen Laxdal á hlutafé í
Eimskip að nafnvirði 357 þúsund
krónur og 75 þúsund krónur í reiðufé.
Árið 2003 nam bókfært nafnverð
hlutafjáreignar sjóðsins rúmum 168
milljónum eða um 2,2 milljörðum mið-
að við núverandi gengi. Sagði Björg-
ólfur Thor að vegna fyrirhugaðra
breytinga á starfsemi sjóðsins yrði
eignasamsetningu hans breytt. Út-
greiðslur úr sjóðnum hafa hingað til
verið litlar, en nú er ætlunin að gera
grundvallarbreytingu þar á. Stefnt er
að því að greiða út meginhluta tekna
sjóðsins árlega. Verkefni sjóðsins
verða tvíþætt. Annars vegar er ætl-
unin að styrkja stúdenta til rannsókn-
artengds framhaldsnáms við Háskóla
Íslands. Gert er ráð fyrir að fyrstu
styrkirnir verði veittir á næsta ári.
Heildarfjárhæð þeirra muni síðan fara
hækkandi og árið 2009 og eftirleiðis
má ætla að veittar verði 100 milljónir
króna árlega, einkum til doktorsnema.
Hins vegar er ætlunin að veita fé til
verðugs verkefnis innan Háskólans.
Fyrsta verkefnið verður að reisa svo-
kallað Háskólatorg, sem ætlað er að
tengja flestallar byggingar Háskól-
ans. Gert er ráð fyrir að framkvæmdir
geti hafist í upphafi næsta árs og allt
að 500 milljónum króna geti runnið til
verkefnisins úr Háskólasjóði á næstu
þremur árum.
„Hér er stigið eitt stærsta skref í
því að gera Háskóla Íslands að alvöru
alþjóðlegum rannsóknarháskóla,“
sagði Páll Skúlason þegar viljayfirlýs-
ingin var undirrituð. Það er mikið
ánægjuefni að þessi öflugi sjóður verði
nú nýttur til að hleypa auknum krafti í
Háskóla Íslands. Það er löngu tíma-
bært að gert verði kleift að styrkja
efnilega doktorsnema með veglegum
hætti. Þessar breytingar á starfsemi
Háskólasjóðs mun hafa verulegt áhrif
á íslenskt fræðasamfélag og verða Há-
skóla Íslands lyftistöng.
Samkomulagið ber ennfremur vott
um víðsýni forsvarsmanna Burðaráss
og er gott dæmi um það hvernig
stjórnendur stórra fyrirtækja geta
látið sig heill samfélagsins varða og
komið auga á það hvernig hún fer sam-
an við þeirra eigin framtíðarhags-
muni.