Morgunblaðið - 13.02.2005, Síða 10

É
g hafði svo sem sagt það áður en ég kom í
menntamálaráðuneytið, að það er ráðuneyti
framtíðarinnar.
Þau málefni, sem hér er fjallað um vísa flest
til framtíðarinnar; skólamálin til dæmis snerta
framtíð barnanna okkar. Reyndar tengjum við
fortíðina við nútíð og framtíð, en ákvarðanir
eru ekki teknar til skamms tíma, heldur erum
við að marka stefnu til framtíðar.
Það var skemmtilegt að koma í ráðuneytið á þessum tíma-
punkti.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur farið með það um árabil og unnið
margt til góða. Einstaklingar á undan mér hafa viðhaldið og
framfylgt stefnu Sjálfstæðisflokksins og komið með jákvæðar
breytingar inn í skólakerfið.
Minn tími hér hefur liðið hratt og margt hefur gerzt. Skóla-
málin hafa verið mikið til umræðu og þróunin verið hröð. Það
eru miklar breytingar að eiga sér stað á háskólastiginu og mikl-
ar framundan á framhaldsskólastiginu og raunar skólakerfinu
öllu. Sömuleiðis hefur verið mikil gerjun í menningarlífinu og
mörg spennandi verkefni þar sem ég hef fengið að kljást við.
En ætli fjölmiðlamálið og kennaraverkfallið séu ekki fyr-
irferðarmestu málin, þegar ég lít um öxl.“
– Sjö vikna kennaraverkfall hefur varla verið óskastaða ný-
bakaðs menntamálaráðherra?
„Nei. Þetta var afskaplega erfiður tími fyrir alla og ekki sízt
kennara og fjölskyldur skólabarnanna.
Ég vona bara að við lærum öll af þeirri erfiðu reynslu, sem
verkfallið var. Ég tel einnig rétt að samningsaðilar á þessu þýð-
ingarmikla sviði geri sér far um að tala saman á samningstím-
anum, þannig að menn láti ekki bara sverfa til stáls, þegar
samningar eru lausir.
Í dag finnst mér andrúmsloftið nokkuð jákvætt og allir á einu
máli um að halda áfram. Það skiptir ákaflega miklu máli að um-
hverfið sé þannig að sátt geti skapast um skólastarfið.“
– Nú lézt þú þau orð falla í miðju verkfalli að ef til vill mætti
skoða það, hvort flytja ætti grunnskólana aftur yfir til ríkisins.
„Já. Ég lét þessi ummæli falla í fjórðu eða fimmtu viku verk-
falls fyrst og fremst til þess að reyna að hreyfa við hlutum,
enda ekki sjálfgefið að ákveðið fyrirkomulag sé við lýði.
Persónulega tel ég að sveitarfélögin hafi staðið sig nokkuð
vel við rekstur grunnskólans, en mér fannst miður að horfa upp
á það, hvað lítill gangur var í viðræðum kennara og sveitarfé-
laganna. Það var von mín að með því að slá þessu fram mætti
hreyfa aðeins við hlutunum.“
– Og gerði það það?
„Ég held að það hafi alla vega ekki tafið samningaviðræð-
urnar!“
– Þú nefndir líka fjölmiðlalögin. Þar lentir þú í miklum darr-
aðardansi.
„Jú, það er rétt og það voru fleiri en ég sem lentu í þeim
darraðardansi, eins og þú segir. Í raun allt samfélagið sem er
umhugsunarefni.
En eftir á er það óneitanlega skondið að upplifa það í dag, að
margir tala um að það þurfi einhvern ramma utan um fjöl-
miðlana í ljósi þróunar á fjölmiðlamarkaðnum. Menn horfa á
veruleikann í Símanum og Skjá 1 og Norðurljósum og Og Voda-
fone.
Í sambandi við fjölmiðlalögin hefði aðferðafræði okkar
kannski átt að vera með öðrum hætti, en menn sáu náttúrlega
ekki fyrir, að til væru þau öfl sem sneru málinu eins og það fór.
En vonandi vilja menn í kjölfarið leita sátta ef menn meina
eitthvað af því sem sagt var og nú er ný fjölmiðlanefnd að skoða
málið. Upphaflega ætlaði ég að hafa hana fimmmanna, en
stjórnarandstaðan gat ekki komið sér saman um tvo fulltrúa,
svo ég fjölgaði nefndarmönnunum í sjö. Nú hefur formaður
nefndarinnar beðið um lengri frest og það var sjálfsagt að veita
hann í von um að það fáist niðurstaða í málið, sem sátt verður
um.“
Nægilegt svigrúm til styttingar náms
– Ertu mikið fyrir umræðuna?
„Ég er ekki frekar en aðrir á móti umræðu sem skilar ein-
hverju og byggist ekki einvörðungu á klisjum eins og því miður
vill oft verða. Það þarf oft að takast á um mál. Þá mega menn
ekki kikna í hnjánum, þótt eitthvað blási á móti.“
– Styttingu náms í framhaldsskólunum ber hátt í þínu starfi
þessa dagana. Ertu búin að fara í alla framhaldsskólana?
„Nei en það styttist í það. Þeir eru 28 og á föstudag fór ég í
Iðnskólann í Hafnarfirði, sem var minn 19. Ég á því 9 heim-
sóknir eftir.
En þessar skólaheimsóknir eru kærkomið tækifæri til þess
að útskýra hvað felst í tillögum vinnuhópanna og að auki þær
áherzlur sem ég legg í þetta fyrirhugaða verkefni. Það skýrist
margt á svona fundum og ég og samstarfsmenn mínir höfum
fengið mjög dýrmætar upplýsingar frá kennurum, sem munu
koma til góða við endurskoðun aðalnámskrárinnar. Við munum
síðan fara gaumgæfilega yfir þessar ábendingar. Meginmálið
er að flana ekki að neinu og vanda til verksins með það í huga
að Ísland verði á meðal fremstu þjóða í menntamálum. Til þess
höfum við alla burði.
Á síðasta áratug hafa orðið breytingar á grunnskólanum og
framhaldsskólanum; grunnskólinn var lengdur um tvö ár og
framhaldsskólinn um heila önn; 12 vikur. Það er því mikill
sveigjanleiki í kerfinu og þar með svigrúm til að þétta náms-
efnið og færa á milli, koma í veg fyrir tvíverknað og nýta tím-
ann betur.
Þegar ég kom í ráðuneytið lagði ég áherzlu á að skoða skóla-
gönguna og kerfið sem eina heild; frá leikskóla til loka fram-
haldsskóla. Samhliða þessu verður aukin áherzla á frekari sam-
fellu og samræður á milli skólastiga, ef svo má að orði komast.
Þýðingarmikill póstur í þessu ferli er síðan endurmenntun
kennara. Raunar tel ég mikilvægt að við endurskoðum nám
kennara í heild með það fyrir augum að styrkja það enn frekar
vegna breyttra aðstæðna og krafna í samfélaginu. Ég hef meðal
annars rætt þetta við Kennarasambandið og er nú að skipa
nefnd sem mun fara yfir þessi mál í heild sinni.
Ég geri mér vonir um að með öflugri kynningu á breyttri
námsskipan til stúdentsprófs munu menn sjá að það hefur verið
unnið á faglegum nót um og að það er nægilegt svigrúm fyrir
hendi til þess að hægt sé að stytta námstímann í framhaldsskól-
anum um eitt ár.“
– Ráðherra íþróttamála hefur væntanlega fylgzt með HM í
Túnis?
„Já og ég gerði mér meiri vonir um árangur okkar manna.
En ég ber mikið traust til Viggós Sigurðssonar og við verðum
að gefa honum meiri tíma til þess að móta sitt lið. Hann er með
skemmtilega blöndu af reynsluboltum og yngri strákum og
þjálfari verður að hafa þrek og þor til að gefa ungu mönnunum
tækifæri.“
– Varstu ánægð með úrslitin að öðru leyti?
„Það gladdi mig að sjá Spánverja ná þessu í lokin og það með
stæl. Þetta er kannski svipaður áfangi og þegar Frakkar urðu
heimsmeistarar í handbolta hér 1995. Það var í fyrsta skipti
sem þeir urðu heimsmeistarar í boltaíþrótt og síðan urðu þeir
heimsmeistararar í knattspyrnu 1998.
Kannski titillinn nú viti á gott fyrir Spánverja í fótboltanum
líka.“
Verðum að taka umræðuna um skólagjöld
– Aftur í skólamálin. Það er lýst eftir opinberri stefnu í há-
skólamálunum.
„Það þarf enga auglýsingu eftir henni! Það hefur verið fylgt
mjög ákveðinni stefnu í háskólamálum síðastliðin ár. Sú stefna
birtist til dæmis í því lagaumhverfi sem háskólum er búið og
þeim samningum sem gerðir eru við háskólana. Hin opinbera
háskólastefna hefur einnig birzt í verkefnaáætlun menntamála-
ráðuneytisins í menntamálum. Þar var lögð áherzla á eflingu
háskólastigsins, að hvetja unga vísindamenn og stuðla að fjölg-
un nema í meistaranámi. Lögð hefur verið áherzla á að stuðla
að sveigjanlegu háskólanámi og fjölgun námsleiða, sem gerir
fólki á vinnumarkaði kleift að leggja stund á háskólanám. Það
hefur einnig verið lögð áherzla á að styðja einkarekstur á há-
skólastigi og efla vísindastarf í landinu.Við megum heldur ekki
gleyma þeim alþjóðlegu skuldbindingum sem við höfum und-
irgengizt. Ísland er til dæmis aðili að Bologna-yfirlýsingunni
sem felur í sér skuldbindingu um gegnsætt þriggja þrepa
gráðukerfi.
Þegar við lítum um öxl, þá sjáum við að margt hefur gerzt á
háskólasviðinu síðustu tíu árin. Nú er gjörbreytt flóra á há-
skólastiginu. Unga fólkið hefur fleiri tækifæri og möguleika til
menntunar. Samkeppnin er fyrir hendi. Framboðið er fjöl-
breytt og gæðin hafa aldrei verið meiri. Slík þróun dettur ekki
af himnum ofan heldur er afrakstur markvissrar stefnu og
þeirra ákvarðana sem teknar hafa verið á síðustu árum.
Það að láta sama fjármagn fylgja nemandanum hvert sem
hann leitar til náms hefur stuðlað að frjálsu námsvali.
Það þarf að efla háskólastigið með fjárframlögum, en þau
þurfa ekki endilega öll að koma frá ríkinu. Síðustu árin höfum
við aukið framlög til háskólastigsins meira en gert er annars
staðar og stóraukið framlög til rannsókna og þróunar. Það er
svo hins vegar rétt, að við máttum svo sem spýta í lófana og það
höfum við gert svo um munar síðastliðinn áratug. Frá árinu
2000 hefur háskólanemum á Íslandi fjölgað um helming. Sjö
skólar á háskólastigi heyra nú undir menntamálaráðuneytið og
bjóða samtals upp á um 300 námsbrautir. Við sjáum einnig að
framlög til háskólastigsins hafa verið að aukast hratt. Árið 2002
voru þau á bilinu 1,3–1,7% af landsframleiðslu, allt eftir því
hvort við teljum með þá kennslu sem á sér stað á háskóla-
sjúkrahúsinu og niðurgreiðslur námslána sem hluta af okkar
háskólaútgjöldum eða ekki. Vissulega má segja að þessi aukn-
ing útgjalda hefur verið til að mæta fjölgun nemenda og það er
mikilvægt að við gleymum því ekki að huga einnig að því að
styrkja námið sem slíkt og að því er nú unnið.
Hér er því mikil stefnumótun í gangi. Þessa stundina er ég að
láta skoða stjórn háskólanna og ef við náum þar farsælli lausn
þá verður það breyting til hins betra. Það eru ákveðin höft á
starfsemi opinberu háskólanna, sem þarf að rjúfa.“
– Meinarðu að taka upp skólagjöld?
„Það er alveg ljóst, að við verðum að taka umræðuna um
skólagjöld. Ég tel ekki rétt á þessu stigi að innheimta skóla-
gjöld fyrir grunnnám á háskólastigi, en ég get vel séð þau fyrir
mér í sambandi við framhaldsnám. Þá finnst mér athugandi að
skólarnir fái að taka til síns brúks ákveðin gjöld, eins og fyrir
námskeiðahald, sem ekki er hægt í dag.
Við þurfum að nútímavæða starfsumhverfi háskólannna.
Við megum ekki nálgast umræðuna um skólagjöld eins og
þau séu eitthvert pólitískt tabú og einblína á gallana. Það þarf
að fá Lánasjóðinn inn í umræðuna og líta til þess að ná lend-
ingu, sem styrkir ríkisháskólana í breyttu umhverfi.
Mig langar að nefna sameiningu Háskólans í Reykjavík og
Tækniháskóla Íslands. Hún er ein umfangsmesta breyting á ís-
lenzka háskólakerfinu síðustu árin. Í þessari sameiningu, sem
ég tel vera risamál, felst stórt tækifæri til þess að standa undir
kröfum samfélagsins um eflingu raungreinamenntunar.
Þetta framtak mun skila okkur miklum ávinningi, þegar fram
líða stundir.“
– Hvað með háskóla á Vestfjörðum?
„Það er mjög eðlilegt að Vestfirðingar sæki málið með sama
metnaði og þeir hafa gert svo marga hluti vel.
En áður en menn tala um háskóla á Vestfjörðum, verða menn
að átta sig á þeim skyldum sem háskóla fylgja. Ég tel farsælast
að byrja á grunninum og byggja svo ofan á hann eftir efnum og
ástæðum líkt og tillögur Vestfirðinga hafa gengið út á. Vænt-
anlegt Þekkingarsetur á Ísafirði mun standa á þremur stoðum;
símenntun, sem Fræðslumiðstöð Vestfjarða annast, háskóla-
stoð, sem annast staðbundið nám og fjarnám, og rannsóknastoð
sem tengir starfsemi rannsóknastofnana við Þekkingarsetrið.
Lykilatriði er að standa vel að þessu og láta ekki úrtöluraddir
draga úr þunga málsins. Ef við stöndum vel að þessu og eflum
háskólastarfsemi á Vestfjörðum, þá verður á vísan að róa með
framhald.“
– En er ekki eðlilegt að menn fyrir austan og vestan vilji fara
beint í háskólann, þegar þeir líta til þess hversu mikil vítamín-
sprauta Háskólinn á Akureyri hefur orðið fyrir norðan?
„Ekki bara fyrir norðan. Háskólinn á Akureyri og Rann-
sóknahúsið á Akureyri skila ekki aðeins frá sér ávinningi til Ak-
ureyrar heldur líka þjóðfélagsins alls. Við verðum að hafa það í
huga, að þegar háskólinn reis á Akureyri, var ekkert til sem hét
fjarnám. Auk þess eru mun fleiri íbúar á Akureyri en fyrir vest-
an þannig að forsendurnar eru ekki með öllu sambærilegar.
Eins og ég sé mál vestra fyrir mér, gætum við verið að tala
um fyrsta skrefið í átt að háskóla. Við verðum hins vegar að
byggja grunninn fyrst.“
– Og fyrir austan?
„Austfirðingar fara í gegnum svipað ferli og þeir fyrir vestan.
Við ætlum að koma á fót þekkingarsetri fyrir austan á svip-
uðum forsendum og koma þeirri starfsemi undir eitt þak.“
– Hvað með hugmyndir Bifrastarmanna um heilsársskóla?
„Ég fagna öllum slíkum áformum.
Það eru hugsun og metnaður, sem hafa valdið velgengni Bif-
rastarskólans. Þar á bæ hafa menn dug og samstöðu til þess að
fylgja hugmyndunum eftir. Þetta yrði ágætis viðbót við það
sem fyrir er og eykur á valkostina og sérstöðu staðarins.
Ég er því frekar jákvæð í garð þessa máls en hitt.“
Þarf að styrkja réttarstöðu einkaskólanna
– Af háskólastiginu niður í grunnskólann, þótt hann sé ekki
lengur á þínu forræði. Sveitarfélög taka mismunandi á málum
einkareknu skólanna.
„Mér finnst miður, ef rótgrónir skólar eins og Landakots-
skólinn og Ísaksskóli fá ekki svigrúm til síns rekstrar. Það er
greinilega verið að draga úr möguleikum þeirra til að starfa í
grunnskólakerfinu í Reykjavík. Ég er hlessa á því, hvað lítillar
framsýni gætir hjá þeim sem ráða ferðinni í borginni, að þvinga
Stjórnmál snúast um
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir hefur setið á stóli menntamálaráðherra í rúmt
ár. Í samtali við Freystein Jóhannsson lítur hún um öxl og fjallar um helztu
verkefni menntamálaráðuneytisins, pólitískar viðureignir og framtíðina.
10 SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ