Morgunblaðið - 13.02.2005, Síða 31

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2005 31
megi setja neinar reglur, sem máli skipta um við-
skiptalífið, þótt það þyki sjálfsagt í öðrum lönd-
um.
Það þykir sjálfsagt í Bretlandi að skilgreina
matvörumarkaðinn sérstaklega, þótt Bill Grims-
ey sé ekki sammála því, hvernig sú skilgreining
er. Í tilvitnuðum orðum hans felst gagnrýni á
brezk stjórnvöld fyrir að skipta markaðnum í
tvennt í stað þess að skilgreina hann, sem einn
markað. Úr því slík skilgreining er að mati eins
helzta forystumanns Baugs Group í Bretlandi
sjálfsögð hlýtur hún að vera það líka á Íslandi og
varla geta þeir eða Björgólfur Thor skilgreint
slíka skilgreiningu, sem heimóttarskap úr því
hún þykir sjálfsögð í Bretlandi.
Aðstæður hér
Aðstæður á matvöru-
markaðnum hér eru
nú á þann veg eins og
allir vita, að Baugur er með langstærsta mark-
aðshlutdeild. Ein af ástæðunum fyrir því eru þau
alvarlegu og afdrifaríku mistök Samkeppnis-
stofnunar fyrir nokkrum árum að leyfa fyrirtæk-
inu að kaupa 10-11 verzlanirnar. Þau mistök
Samkeppnisstofnunar, (sem á að tryggja frjálsa
samkeppni í landinu en ekki stuðla að einokun)
ollu straumhvörfum á matvörumarkaðnum á Ís-
landi. Auk Baugs er Kaupás með sterka stöðu á
markaðnum svo og Samkaup. Þótt stærstu mat-
vörukeðjurnar séu þrjár er ljóst að yfirburðir
Baugs eru slíkir að erfitt er fyrir aðra aðila að ná
nægilega sterkri fótfestu til þess að verzlunum
Baugs verði veitt raunveruleg samkeppni.
Þessi staða hefur auðvitað komið til umræðu á
undanförnum árum og þá sérstaklega ef grun-
semdir hafa vaknað um óeðlilega hátt verðlag á
matvælum. Í þeim umræðum hefur hvað eftir
annað komið fram sú skoðun, að ekki sé hægt að
setja skorður við því að einstakir aðilar verði of
stórir. Eðlilegt sé að hið fullkomna frelsi ríki á
öllum sviðum og markaðurinn eigi að ráða því
hverjir lifi af. Fólki kaupi mat, þar sem það telji
sér hagkvæmast. Helztu talsmenn þessara sjón-
armiða á Íslandi eru ungir sjálfstæðismenn, sem
rísa upp í hvert sinn, sem til orða kemur að setja
viðskiptalífinu einhvern starfsramma. En at-
hyglisvert er að samfylkingarfólk og Vinstri
grænir hafa lítið við þessi frjálshyggjusjónarmið
ungra sjálfstæðismanna að athuga.
Því hefur líka verið haldið fram, að það sé nán-
ast ómögulegt að setja einhvers konar reglur,
sem geti komið í veg fyrir, að einstaka aðilar
verði mjög stórir á tilteknum markaði. Hins veg-
ar talar almenningur á þann veg, að ekki megi til
þess koma, að rekstur t.d. Iceland Express hætti
vegna þess, að samkeppni félagsins við Flug-
leiðir hafi tryggt Íslendingum lægri fargjöld til
útlanda en landsmenn hafi áður kynnzt og er
slíkt tal mannsins á götunni Pálma Haraldssyni,
nýjum stjórnarformanni Iceland verzlunarkeðj-
unnar, sem hefur verið hluti af Big Food sam-
steypunni, áreiðanlega ekki á móti skapi en hann
er einn þeirra fjárfesta, sem hafa komið til liðs
við Iceland Express.
Í ljósi þess, sem hér hefur verið sagt sýnist
eðlilegt að Valgerður Sverrisdóttir, viðskipta-
ráðherra, hafi frumkvæði að því að kynna sér
þær reglur, sem gilda um matvörumarkaðinn í
Bretlandi og hvernig þeim er framfylgt. Það ætti
að vera tiltölulega auðvelt verk fyrir ráðherrann,
sem getur áreiðanlega notið aðstoðar sendiráðs
Íslands í London og brezka sendiráðsins hér í
Reykjavík. Auk þess sem telja verður líklegt að
forráðamenn Baugs Group verði tilbúnir til að
veita ráðherranum allar þær upplýsingar, sem
þeir hafa undir höndum og lýsa sinni sýn á mark-
aðinn í Bretlandi með þeim hætti, sem Bill
Grimsey gerði í samtali við Viðskiptablað Morg-
unblaðsins sl. fimmtudag.
Eðlilegar reglur
sjálfsagðar
Það er sjálfsagt að
setja eðlilegar reglur
um viðskiptalífið eins
og um aðra þætti í
samfélagi okkar. Þeirri skoðun hefur hins vegar
verið haldið stíft fram í umræðum hér að það sé
óeðlilegt. Hverjir eru talsmenn þeirra sjónar-
miða? Annars vegar ungir sjálfstæðismenn og
hins vegar forystumenn í viðskiptalífinu, sem
hafa hagsmuni af því, að engar leikreglur gildi á
þessum markaði. Þó dregur enginn í efa, að
nauðsynlegt sé að til sé stjórnvald, sem fylgist
með viðskiptalífinu og hafi það hlutverk að
tryggja samkeppni. Enginn dregur heldur í efa,
að á Íslandi eins og í öðrum löndum eigi að vera
til Fjármálaeftirlit, sem fylgist með störfum fjár-
málafyrirtækja. Vissulega má halda því fram, að
með Samkeppnisstofnun hafi verið sett á fót
stjórnvald, sem eigi að tryggja samkeppni á mat-
vörumarkaðnum. Og ekki verður fram hjá því
horft að Samkeppnisstofnun upplýsti þjóðina um
fundi í Öskjuhlíð og hefur gengið hart að bæði
olíufélögum og tryggingafélögum vegna meints
verðsamráðs.
Það fer heldur ekki á milli mála í ljósi orða Bill
Grimsey, að Baugur Group í Bretlandi telur sér
ekki til vansæmdar að njóta verndar brezkra
stjórnvalda gagnvart sterkari aðilum á markaðn-
um. Raunar er ljóst af orðum hans, að hann kall-
ar eftir ákveðnari aðgerðum stjórnvalda í þeim
efnum. Hvað er þá á móti slíkum aðgerðum hér?
Annars væri fróðlegt, ekki sízt fyrir unga
sjálfstæðismenn að kanna, hvort þær reglur,
sem Bill Grimsey gerir að umtalsefni hafi verið
settar í tíð Margrétar Thatcher eða John Maj-
ors!
Morgunblaðið hefur ekki sett fram önnur sjón-
armið í þessum umræðum en þau, að hér eigi að
ríkja eðlilegar leikreglur en ekki lögmál frum-
skógarins. Það er hins vegar eitthvað djúpt á
frumvarpi frá ríkisstjórninni um viðskiptalífið.
Því var haldið fram sl. haust, að það yrði orðið að
lögum fyrir jól en það hefur enn ekki verið lagt
fram á Alþingi. Hvað veldur? Er ágreiningur
innan stjórnarflokkanna um málið?
Ríkisstjórnarflokkarnir eiga ekki að láta unga
sjálfstæðismenn og suma forystumenn við-
skiptalífsins hræða sig frá því að grípa til að-
gerða, sem þykja augljóslega sjálfsagðar í Bret-
landi samkvæmt því, sem hér hefur komið fram.
Ríkisstjórnarflokkarnir mega ekki gleyma því,
að stærri hópur í viðskiptalífinu mundi fagna
slíkum leikreglum. Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkur eiga heldur ekki að láta að því er
virðist fullkomið áhugaleysi og skoðanaleysi
Samfylkingar og Vinstri grænna hafa áhrif á sig.
Þetta mál snýst um almannahagsmuni og
hagsmuni neytenda sérstaklega.
Og nú hefur einn af forystumönnum Baugs
Group í Bretlandi lagt upp í hendur ríkisstjórn-
arinnar nýjar röksemdir. Þeirri hreinskiptni ber
að fagna.
Hins vegar er það umhugsunarefni hvað lítið
virðist til af upplýsingum hér á Íslandi um hvern-
ig þessum málum er háttað í öðrum löndum. Býr
Samkeppnisstofnun t.d. ekki yfir upplýsingum
um hvaða reglur gilda um matvælamarkaðinn í
Bretlandi? Ef stofnunin hefur þær undir hönd-
um, hvers vegna er þeim ekki komið á framfæri
við almenning? Ef stofnunin hefur þær ekki und-
ir höndum hvað veldur?
Hvers vegna þarf einn af helztu talsmönnum
Baugs Group að tala til þess að svo mikilvægar
upplýsingar berist til almennings á Íslandi? Það
er ekki umhugsunarefni fyrir Baug heldur fyrir
íslenzk stjórnvöld.
Morgunblaðið/Þorkell
Þess vegna verður
að ætla, að taki
stjórnvöld á Íslandi
á sig rögg, undir
forystu hins þrótt-
mikla viðskiptaráð-
herra, Valgerðar
Sverrisdóttur, og
taki upp skilgrein-
ingu á matvöru-
markaðnum hér,
sem sé líkleg til að
stuðla að aukinni
samkeppni á þeim
vettvangi, verði
þeim ráðstöfunum
vel tekið af for-
ráðamönnum
Baugs. Svo enn sé
vitnað til orða Bill
Grimsey telur hann
með tilvísun til
Tesco-keðjunnar í
Bretlandi að „setja
ætti þeim skorður út
frá samkeppnis-
ástæðum við að
stækka enn frekar“.
Laugardagur 12. febrúar