Morgunblaðið - 31.05.2005, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 31. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TÍMABÆR ENDURSKOÐUN
Það er brýnt að ráðast í endur-skoðun á kynferðisbrotakaflahegningarlaganna, eins og
Morgunblaðið hefur fært rök fyrir.
Það er því jákvætt skref sem Björn
Bjarnason dómsmálaráðherra hefur
stigið með því að fela Ragnheiði
Bragadóttur, prófessor við lagadeild
Háskóla Íslands, að semja drög að
lagafrumvarpi um viðurlög við nauðg-
un og öðrum brotum gegn kynfrelsi
fólks, kynferðisbrotum gegn börnum
og vændi.
Kynferðisbrot skera sig fyrir ýmsar
sakir frá öðrum ofbeldisbrotum og
réttarkerfinu hefur gengið illa að ná
utan um þau með núgildandi löggjöf.
Staðreyndin er því miður sú að fæstir
kynferðisbrotamenn þurfa að gjalda
fyrir brot sín. Tölurnar tala sínu máli.
Árið 2003 bárust ríkissaksóknara 65
nauðgunarmál og af þeim voru 49 felld
niður af embættinu. Ákært var í sextán
málum og aðeins fjórum þeirra lauk
með sakfellingu. Vissulega er oft erfitt
um sönnun í kynferðisbrotamálum, en
þegar raunin er sú að aðeins er sakfellt
í um 6% mála sem berast saksóknara
liggur í augum uppi að einhvers staðar
er pottur brotinn, annaðhvort í löggjöf,
við rannsókn mála eða í dómskerfinu.
Þar að auki telja sérfræðingar að fjöldi
þolenda leggi ekki í að kæra glæpinn,
og það er kannski engin furða þegar
dómskerfið sendir þeim þau skilaboð
að það sé til lítils.
Eins virðist ljóst að þyngd þeirra
dóma sem þó eru kveðnir upp í kyn-
ferðisbrotamálum er í litlu samræmi
við réttarvitund almennings, eins og
ítrekað hefur komið í ljós, ekki síst ef
þeir eru bornir saman við dóma í til
dæmis efnahagsbrota- eða fíkniefna-
málum. Fáir myndu til dæmis telja það
alvarlegra brot að draga sér nokkrar
milljónir króna en að leggja líf lítils
barns í rúst með því að misnota það
kynferðislega, en það endurspeglast
því miður lítt í dómsúrskurðum.
Það er löngu tímabært að endur-
skoðun fari fram á löggjöf um kynferð-
isbrot og mikilvægt að vel verði til
hennar vandað. Það er eðlilegt að
ákvæði um vændi verði endurskoðuð
samhliða, enda er vændi oft í raun ein
birtingarmynd kynferðisofbeldis. Von-
andi mun væntanlegt frumvarp fela í
sér afnám fyrningarfresta í kynferð-
isbrotamálum gegn börnum. Ef ekki
reynist pólitískur vilji til að taka það
skref til fulls ætti hið minnsta að af-
nema fyrningarfrest vegna alvarleg-
ustu brotanna. Þá er full ástæða til að
leiða í lög sérstök ákvæði um heimilis-
ofbeldi, sem hvergi er skilgreint í ís-
lenskri löggjöf og gildandi ákvæði
hegningarlaga ná illa utan um, eins og
rakið hefur verið í Morgunblaðinu.
Dómsmálaráðherra tilkynnti um
fyrirhugaða endurskoðun á fundi með
fulltrúum félagasamtaka og stjórn-
valda sem aðgerðahópur gegn kyn-
bundnu ofbeldi efndi til sl. föstudag. Á
fundinum kom einnig fram í máli
Ragnhildar Arnljótsdóttur, ráðuneyt-
isstjóra í félagsmálaráðuneytinu, að
verkefnið „Karlar til ábyrgðar“ verði
endurvakið, en það stóð yfir í tvö ár í
tilraunaskyni og var lagt niður vegna
fjárskorts fyrir nokkrum árum. Verk-
efnið gerði tugum manna sem gerst
höfðu sekir um heimilisofbeldi kleift að
leita sér aðstoðar og mun það hafa gef-
ið góða raun. Það er vel að verkefnið
verði endurvakið, en óskiljanlegt að
það hafi yfir höfuð verið lagt niður.
Það er ekki síður mikilvægt að með-
ferðarúrræði standi til boða en að lög-
gjöfin sé vel í stakk búin að taka á
þessum alvarlegu brotum.
SKORTUR Á ÍSLANDI
Sennilega hefur aldrei verið meirivelmegun á Íslandi en um þessar
mundir. Engu að síður líður hópur íbúa
þessa lands skort. Anna Gunnhildur
Ólafsdóttir blaðamaður hefur á undan-
förnum vikum dregið fram mynd af
stöðu þessa fólks í greinaflokki, sem
birst hefur undir yfirskriftinni „Brestir
í velferðinni?“ Þar er rætt við einstæða
móður, sem segir frá því að hún hafi
ekki viljað láta sjá sig á mannamótum
vegna þess að hún hafði ekki efni á að
kaupa sér föt og skýrt fjarveru sína
með upplognum afsökunum. Áttræð
kona lýsir því hvernig hún á ekki fyrir
mat út mánuðinn. Öryrki greinir frá til-
raunum sínum til að leita aðstoðar bæði
í félagslega kerfinu og hjá prestum og
segir skilaboðin skýr: „Ef maður lendir
í tímabundnum erfiðleikum kemur
maður alls staðar að lokuðum dyrum.
Manni mætir fyrirlitning og embættis-
mannahroki. Maður sveltur …“
Í greinaflokknum kemur fram að
þótt staða einstakra hópa hafi vissu-
lega batnað undanfarið vanti talsvert
upp á að þeir, sem búa við bágust kjör,
geti lifað mannsæmandi lífi. Um leið
berast fréttir af því að aldrei leiti fleiri
á náðir samtaka á borð við Mæðra-
styrksnefnd og Hjálparstarf kirkjunn-
ar eftir aðstoð. Jafnframt breikkar bil-
ið milli þeirra, sem mest hafa milli
handanna, og þeirra, sem minnst hafa,
jafnt og þétt. Greinaflokknum lauk á
því um liðna helgi að ýmis þau álitamál,
sem komu fram í greinunum, voru bor-
in undir Árna Magnússon félagsmála-
ráðherra og Jón Kristjánsson, heil-
brigðis- og tryggingaráðherra. Það er
greinilegt að þeir sitja ekki auðum
höndum í þessum málaflokki, en þó er
eins og vanti tilfinningu fyrir því
hversu brýnn vandinn er og þeirri stað-
reynd að þegar fátækt er annars vegar
er ekki aðeins um að ræða tölur á blaði
heldur brýna neyð einstaklinga og
smánarblett á íslensku samfélagi.
Áhrif fátæktar eru af margvíslegum
toga. Hún hefur áhrif á bæði andlegt
og líkamlegt heilsufar. Fátækt virðist
vera algengari meðal kvenna að því er
fram kemur í greinaflokknum. Sú staða
virðist einnig vera komin upp á Íslandi
að einstaklingar festast í fátæktar-
gildrum og fátækt erfist jafnvel frá
einni kynslóð til annarrar. Ísland er lít-
ið land og efnað. Hingað til hefur ná-
vígið milli fólks af öllum stigum verið
slíkt að í þeim skilningi hefur mátt
segja að hér væri stéttlaust samfélag.
Nú virðist það vera að breytast og er
það verulega varhugaverð þróun í ís-
lensku samfélagi. Enn fremur er
áhyggjuefni að það virðist ekki í tísku
að taka málstað þeirra, sem minnst
mega sín – eins og það passi ekki inn í
glansmyndina. Við höfum ekki aðeins
efni á því að tryggja að enginn líði
skort á Íslandi, heldur ber okkur
skylda til að tryggja velferð þeirra,
sem minnst hafa. Það er ekki bara sam-
viskuspurning heldur þjóðarhagur að
gera við brestina í velferðinni.
N
öfn tveggja Frakka,
Jean Monnet og Ro-
bert Schuman, eru
tengd sögu samruna-
ferlisins í Evrópu
órjúfanlegum böndum. Ekki að ófyr-
irsynju, þá má með réttu kalla upp-
haflega hugmyndafræðinga Evrópu-
samrunans.
Árið var 1950, Schuman var utan-
ríkisráðherra Frakk-
lands og hagfræðing-
urinn Monnet var
háttsettur embætt-
ismaður í París, hug-
myndin var þessi: að
stofna Kola- og stál-
bandalag sex Evr-
ópuríkja – Frakklands,
Vestur-Þýskalands,
Ítalíu og Benelúx-
landanna þriggja, Lúx-
emborgar, Hollands og
Belgíu.
Markmiðið var há-
leitt, Schuman og Mon-
net trúðu því að skapa
þyrfti nýja pólitíska og
efnahagslega umgjörð
til að koma í veg fyrir frekari styrj-
aldir í Evrópu.
Flestir þekkja sennilega eitthvað
til þessarar sögu. Kola- og stál-
bandalagið stækkaði og starfsemin
var víkkuð út. Efnahagsbandalag
Evrópu varð til upp úr því, síðar það
sem við þekkjum nú sem Evrópu-
sambandið (ESB). Aðildarþjóðir þess
eru nú 25 eftir stækkunarlotuna á
síðasta ári.
Einmitt þessi saga, það miðlæga
hlutverk sem Frakkar hafa leikið á
vettvangi ESB, skýrir hvers vegna
það er slíkur pólitískur landskjálfti að
franskir kjósendur skuli hafa hafnað
stjórnarskrá ESB í þjóðaratkvæða-
greiðslu síðastliðinn sunnudag.
Frakkland hefur einfaldlega allt frá
upphafi verið ein helsta grundvall-
arstoð samrunaferlisins.
Afar afgerandi niðurstaða
Niðurstaða atkvæðagreiðslunnar var
afgerandi, 54,87% franskra kjósenda
höfnuðu stjórnarskránni, aðeins
45,13% sögðu já. Á kjörskrá voru ríf-
lega 41 milljón manna og kjörsóknin
var mjög góð, um 70%, sem gerir for-
svarsmönnum ESB erfitt fyrir að
kasta rýrð á úrslitin (en rifja má upp
að þegar Írar höfnuðu Nice-
sáttmálanum 2001 var á það bent að
þátttaka hefði verið léleg).
Ýmsir forystumenn ESB reyndu
að klóra í bakkann, sögðu úrslitin á
sunnudag ekki marka endalok stjórn-
arskrárinnar. Í raun eru fullyrðingar
þeirra hins vegar óraunhæfar; eink-
um ef svo fer fram sem horfir og hol-
lenskir kjósendur fylgja fordæmi
Frakka er þeir ganga að kjörborðinu
á morgun, miðvikudag, og greiða at-
kvæði um stjórnarskrána.
Þannig háttar nefnilega til að öll
aðildarríki ESB verða að fullgilda
stjórnarskrána eigi hún að ganga í
gildi (þó ekki endilega með því að
bera hana beint undir almenning;
sums staðar hefur hún aðeins farið til
samþykktar hjá kjörnum fulltrúum á
þjóðþingum aðildarríkjanna).
Þegar hafa níu ríki samþykkt
stjórnarskrána, afstaða franskra
kjósenda er hins vegar líkleg til að
verða sá ásteytingarsteinn sem allt
mun stranda á. Ekkert aðildarríki má
ganga úr skaftinu, þau verða að hafa
fullgilt stjórnarskrána fyrir októ-
berlok 2006.
Að vísu er rætt um það á einum
stað í stjórnarskránni að ráðherraráð
ESB geti tekið málið til umfjöllunar
hafi eitt eða fleiri ríki „lent í vand-
ræðum með staðfestingarferlið“ og
sá fræðilegi möguleiki er fyrir hendi
að Frakkar „endurskoði“ hug sinn,
þ.e. að haldin yrði önnur þjóð-
aratkvæðagreiðsla líkt og gerðist
þegar Danir höfnuðu Maastricht-
sáttmálanum 1992, en þeir sam-
þykktu hann í öðrum kosningum ári
síðar eftir að hafa fengið nokkrar
undanþágur í gegn.
Sökum þess hversu
afgerandi niðurstaðan í
Frakklandi var nú þyk-
ir hins vegar ósennilegt
að þetta sé raunhæfur
möguleiki.
Á það er líka bent að
Frakkland er ekki jað-
arríki í ESB; þvert á
móti er um að ræða eitt
stærsta land Evrópu,
þátttakanda í samruna-
ferlinu allt frá upphafi
eins og áður var vikið
að.
Frönsk stjórnvöld
munu sjálf þurfa að
leggja mat á hversu lík-
legt sé að kjósendur komist að ann-
arri niðurstöðu síðar, væntanlega
verður það mat haft til hliðsjónar
þegar leiðtogar ESB ákveða hvort
halda skuli áfram með staðfesting-
arferlið í aðildarríkjunum. Fyrstu
viðbrögð Jacques Chirac Frakk-
landsforseta voru að hvetja önnur
ríki heldur til dáða í þessum efnum en
eftir á að koma í ljós hvaða skref
verða stigin hvað það varðar.
Framundan eru þjóðaratkvæða-
greiðslur í Lúxemborg, Danmörku
og Portúgal; án efa verða þær mjög
til umræðu á fundi leiðtoga ESB í
Brussel um miðjan júnímánuð.
Chirac í vondum málum
Nokkrir þættir eru sagðir skýra úr-
slitin í Frakklandi á sunnudag.

Í fyrsta lagi leikur enginn vafi á því
að franskir kjósendur voru að nota
þetta tækifæri til að lýsa mikilli
óánægju með Jacques Chirac Frakk-
landsforseta og ríkisstjórn hans. At-
vinnuleysi í Frakklandi mælist 10,2%
um þessar mundir og ýmislegt annað
þjakar efnahaginn, svo aðeins sé hug-
að að efnahags- og atvinnumálum.
Fastlega var reiknað með því í gær
að Chirac myndi bregðast við úrslit-
unum með því að stokka upp í stjórn
sinni, setja Jean-Pierre Raffarin af
sem forsætisráðherra og skipa annan
mann í hans stað.
Afsagnar forsetans sjálfs hefur verið
krafist, Chirac hefur hins vegar þeg-
ar lýst því yfir að til slíks muni ekki
koma. Að mati netútgáfu The Eco-
nomist gera úrslitin á sunnudag þó
næsta örugglega út um drauma Chi-
racs um að sækjast eftir þriðja kjör-
tímabilinu í embætti þegar núverandi
umboð hans rennur út 2007.

Í öðru lagi virðist sem franskir
kjósendur hafi talið að stjórnarskráin
færi ESB í átt að „engilsaxneskri“
gróðahyggju, þ.e. frjálslyndri hag-
fræði er Frakkar tengja mjög banda-
rískum áhrifum í heiminum. Mun ein-
mitt hafa sett svip sinn á
kosningabaráttuna í Frakklandi um-
ræða um mikilvægi þess að Frakkar
standi vörð um ýmis frönsk gildi
(andspænis frjálsri markaðshagfræði
hins „engilsaxneska“ heims). Ósagt
skal látið hér hvort þessar áhyggjur
eiga sér stoð í raunveruleikanum
(fréttaskýrandi BBC, Kirsty Hughes,
telur svo ekki vera) en engum vafa
virðist undirorpið að þær mótuðu
skoðanir Frakka að einhverju marki.

Í þriðja lagi er niðurstaðan sögð
lýsa almennum efasemdu
runaferlið, en einkum og
tengjast þær áhyggjum a
Frakklands innan ESB; m
franskra kjósenda eru sa
álitið að stjórnarskráin dr
áhrifum Frakklands inna
er það nú svo, að fréttask
telja að ein afleiðing niðu
Frakklandi á sunnudag v
a.m.k. fyrst um sinn, að á
í ESB muni minnka.

Í fjórða lagi virðast fra
endur hafa óttast aukið st
verkafólks frá Austur-Ev
ir álitu þessa þjóðaratkvæ
jafnframt gott tækifæri t
andúð sinni á hugsanlegr
Tyrklands í ESB.
Er ljóst að þau mál verða
brennidepli á næstunni e
ur sú ákvörðun ESB að h
arviðræður við Tyrki í ha
af viðbrögðum tyrkneskr
manna við úrslitunum í F
að þeir hafa áhyggjur af f

Síðast en ekki síst er er
ast að annarri niðurstöðu
að þjóðaratkvæðagreiðsla
landi afhjúpi gjá milli ven
kjósenda og hinnar pólití
en flestir helstu stjórnmá
landsins börðust fyrir sam
stjórnarskrárinnar. Raun
mikilvægt stef í allri gagn
síðustu ár, að stofnanir þe
lægst kjósendur og að lýð
ríki á þessum vettvangi.
Hið merkilega er hins veg
gangurinn með gerð stjór
innar var að hluta til sá að
slíkri óánægju, að minnst
það yfirlýst markmið man
stað var farið við gerð hen
Kannski er það ekki síst a
sökum sem niðurstaðan e
sem raun ber vitni.
Enginn forseti ESB og
enginn utanríkisráðhe
En hverju voru franskir k
raun og veru að hafna, þ.e
breytingar helstar myndi
arskráin hafa í för með sé
gengi í gildi?
Tilgangurinn með gerð
arskrárinnar var, eins og
fram, að hluta til sá að lag
ishallann í ESB og gera s
öflugra og skilvirkara í st
um. Fyrir það fyrsta felur
að sú regla, að einstök að
beitt neitunarvaldi um ým
málefni, yrði aflögð. Auki
hluta þyrfti hins vegar til
þykkja tiltekin mál.
Þótti nauðsynlegt að g
breytingu þegar fyrirsjáa
Fréttaskýring | Þó að skoðanakannanir hafi bent til að Frakkar k
ESB í þjóðaratkvæðagreiðslu er engu að síður óhætt að tala um ú
an landskjálfta. Davíð Logi Sigurðsson rýnir hér í niðurstöður at
Andstæðingar stjórnars
aratkvæðagreiðslunnar
Forysturíki
gengur úr
skaftinu
Jacques Chirac