Morgunblaðið - 31.05.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. MAÍ 2005 31
Niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar íFrakklandi endurspeglar þá gjá semmyndast hefur milli kjósenda og
stjórnmálamanna, að mati þeirra Baldurs Þór-
hallssonar, dósents í stjórn-
málafræði við Háskóla Ís-
lands, og Aðalsteins
Leifssonar, stundakennara
við Háskólann í Reykjavík.
Þeir telja að stjórn-
málamenn í Evrópu verði að
reyna að ná betur til al-
mennings og fá hann með
sér í lið.
„Maður skyldi ætla að
stjórnmálamenn reyni í
auknum mæli að hlusta á
þennan stóra hóp kjósenda sem vill ekki ganga
lengra í samrunaátt,“ segir Baldur og bendir á
að neitun Frakka sé alls ekki neinn endapunkt-
ur fyrir Evrópusambandið, enda hafi öðru
hvoru alltaf komið upp erfiðleikar í tengslum
við samrunann. T.d. megi rifja upp þegar De
Gaulle hafnaði því að teknar yrðu upp meiri-
hlutaákvarðanir innan sambandsins árið 1966
en sú ákvörðun setti framtíð sambandsins í
óvissu.
Skilvirkara ákvarðanatökuferli hefði
komið okkur vel
Baldur telur niðurstöðuna í Frakklandi ekki
hafa bein áhrif á hugsanlega aðild Íslendinga
að ESB. Hins vegar sé ljóst að ýmsar þær
breytingar sem stjórnarskráin fól í sér hefðu
komið Íslendingum vel, sérstaklega tillögur
um skilvirkara ákvarðanatökuferli.
Þá geti hægara samrunaferli leitt til já-
kvæðra breytinga innan ESB sem geti laðað
einhverja að sambandinu, sem eru ekki hrifnir
af núverandi stefnu þess, að sögn Baldurs, sem
er ekki sammála því sem haldið hefur verið
fram að stjórnarskráin leiði til minni áhrifa
smáríkja í sambandinu.
Spurður um hvað hafi valdið andstöðu
franskra kjósenda við stjórnarskrána segir
Baldur ýmislegt spila þar inn í, t.a.m. andstöðu
við Chirac, öryggis- og varnarstefnu stjórn-
arskrárinnar, stækkun sambandsins til aust-
urs og andúð í garð Tyrkja auk þess sem
vinstri sinnaðir kjósendur í Frakklandi kjósi
gegn hinu „kapítalíska Evrópusambandi“, þ.e
innri markaðnum og fjórfrelsinu.
Aðalsteinn segir að sambandið hafi gengið í
gegnum miklar breytingar á stuttum tíma,
sérstaklega með fjölgun aðildarríkja og eðli-
legt sé að nokkurn tíma taki að melta þær
breytingar. Hann segir að leiðtogar Evrópu-
sambandsins hljóti núna að velta því fyrir sér
hvort stjórnarskrársáttmál-
inn taki á þeim málefnum
sem eru almenningi efst í
huga.
Aðalsteinn telur að margt
kunni að spila inn í þá
ákvörðun meirihluta
Frakka að hafna stjórnar-
skránni og bendir þar á
franska innanlandspólitík,
hugsanlega aðild Tyrkja og
óvissu um framtíðina. Þá
verði að hafa í huga að
hörðustu andstæðingar stjórnarskrárinnar
séu yst á hægri og vinstri kanti stjórnmálanna.
„Það væri hins vegar verið að gera lítið úr
frönskum kjósendum að segja að það hafi ein-
göngu verið óánægja með ríkisstjórn Chiracs
sem réði úrslitum. Ég held að menn þurfi að
rýna aðeins dýpra en það og horfast í augu við
að það markmið stjórnarskrársáttmálans að
færa Evrópusambandið nær fólkinu hefur
ekki náðst,“ segir Aðalsteinn.
Gjá milli kjósenda og stjórnmálamanna
Aðalsteinn
Leifsson
Baldur
Þórhallsson
Ú
rslit í þjóðaratkvæðagreiðslunni í
Frakklandi um stjórnarskrá Evr-
ópusambandsins á sunnudaginn
marka á engan hátt endalok sam-
bandsins en sýna að ráðamenn
sambandsins verða að endurmeta stöðu sína,
hægja á samrunaferlinu og auka samvinnu við
íbúana, að því er fram kom í samtölum við for-
menn stjórnmálaflokkanna hér á landi í gær.
Flestir þeirra sögðu að niðurstaða atkvæða-
greiðslunnar hefði ekki áhrif á stöðu Íslands inn-
an sambandsins eða hugsanlegar aðildarviðræð-
ur okkar. Formaður VG segir niðurstöðuna þó
vera löðrung fyrir Evrópusinna hér á landi.
Draumur um sambandsríki úr sögunni
Halldór Ásgrímsson, forsætisráðherra, segist
vera þeirrar skoðunar að með þessari niðurstöðu
sé draumur margra um sambandsríki Evrópu úr
sögunni. „Ég held að Evrópusambandið muni
halda áfram að þróast með þeim hætti að þar sé
einkum lögð áhersla á frjáls viðskipti milli þjóða,
frjálst flæði fjármagns, fólks, þjónustu og vöru
eins og upphaflega var hugsunin, og það muni
draga úr þeim áherslum sem menn hafa lagt á
sameiginlega forystu, þannig að það verði lögð
meiri áhersla á að hver þjóð geti haldið sinni sér-
stöðu og einkennum,“ segir Halldór.
Hann telur að niðurstaðan muni draga úr sam-
runaferlinu innan sambandsins en telur að nokk-
ur tími muni líða þar til Evrópuþjóðirnar átti sig
á þessum nýju aðstæðum og leiði til lykta hvers
konar samband Evrópusambandið eigi að verða í
framtíðinni.
„Með því mun stækkunarferlið hægja á sér,“
segir Halldór, sem telur að umræðan um sam-
bandið muni breytast til framtíðar.
Hann segir niðurstöðu Frakka ekki skipta
máli fyrir Ísland eða hugsanlegar aðildarviðræð-
ur við sambandið. „Við höfum haft það á okkar
stefnuskrá að fylgjast mjög vel með framvindu
mála og það er nauðsynlegt fyrir okkur áður en
nokkrar frekari ákvarðanir eru teknar að átta
sig á því hver þessi þróun kemur til með að
verða. Ég á von á því að það skýrist á einum til
tveimur árum,“ segir Halldór.
Samvinna og samráð við fólkið
Davíð Oddsson, utanríkisráðherra, segir úr-
slitin vera mjög afgerandi og munurinn meiri en
hann hafi átt von á og síðustu spár gáfu til kynna.
Í raun hafi þær kannanir sem sýnt höfðu hvað
mestan mun á afstöðu Frakka gengið eftir. Hann
segir úrslitin hafa þá þýðingu fyrir okkur helsta
að þau sýni að þróun og samruni Evrópusam-
bandsins eigi ekki að vera í höndum elítu sem
öllu ráði, heldur verði að vinna slíkar breytingar í
samvinnu og samráði við fólkið í viðkomandi
löndum.
„Miðað við það að allir stærstu stjórnmála-
flokkarnir og helstu fjölmiðlarnir og hagsmuna-
samtökin höfðu gengið hart fram í baráttunni,
sem var af hálfu stjórnvalda mjög einhæf og öllu
til kostað, þá er þetta afskaplega afgerandi,
minnir nokkuð á evrukosningarnar í Svíþjóð þar
sem að allir helstu flokkar og fjölmiðlar og hags-
munasamtök og áróðursmaskínur stóðu allar á
einni hlið en fólkið fór svo á hina hliðina, þannig
að þetta er mjög merkilegt,“ segir Davíð.
Hann segist ekki vera þeirrar skoðunar að
niðurstaðan þurfi endilega að vera vond fyrir
sambandið eða grafa undan því. „Það fer bara
eftir því hvernig menn halda á þeim spilum. Ef
menn halda vel á þeim spilum þá getur þetta al-
veg eins styrkt sambandið til frambúðar. Þá geta
menn vitnað til þess að fólkið eigi að hafa síðasta
orðið og það eigi að laga sambandið að slíku og
auka lýðræðið utan þess og innan þess og að-
komu fólksins að ákvörðunum gagnvart því.
Þessi stjórnarskrá var ekki til þess fallin að gera
það,“ segir Davíð.
Aðspurður hvort hann telji niðurstöðuna vera
áfall fyrir Evrópusinna hér heima segir Davíð
ekki líta svo á. „Þetta er í sjálfu sér ekki innlegg í
það mál,“ segir Davíð en bætir við að sú tilhneig-
ing hafi verið til staðar hjá Evrópusinnum að
reyna að hræða fólk fyrirfram með því að segja
að það væri hræðilegt ef Frakkar segðu nei, en
þeir væru nú byrjaðir að éta það allt saman ofan í
sig.
Dregur úr trúverðugleika ESB
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, formaður Sam-
fylkingarinnar, segir niðurstöðuna draga að
vissu leyti úr trúverðugleika sambandsins. Hún
segir Frakka vera kjarnaríki í Evrópusamband-
inu og í ljósi þess að flest bendi til að stjórn-
arskráin verði felld í Hollandi á miðvikudag, öðru
kjarnaríki sambandsins, telur hún ólíklegt að
stjórnarskrárferlinu verði haldið áfram.
Hún telur afstöðu Frakka endurspegla ákveð-
inn ótta við stækkun Evrópu og að fólki telji sér
ógnað vegna íbúa fyrrum Austur-Evrópuríkja
sem virðast streyma inn á vinnumarkaðinn í
Evrópu. Einnig sé fyrir hendi ákveðinn ótti við
aðildarviðræðurnar við Tyrki og hvaða áhrif þær
muni hafa.
Úrslitin marka þó alls ekki endalok sambands-
ins, að mati Ingibjargar. „Þessi svokallaða
stjórnarskrá er ekki þannig plagg að þetta sé
einhver lokadómur yfir Evrópusambandinu eða
samrunaferlinu þar en þetta hlýtur að kalla á það
að ráðamenn Evrópu staldri við og reyni að átta
sig á því hvað er þarna á ferðinni.“
Hún segir niðurstöðuna vera ákveðinn áfell-
isdóm yfir Jacques Chirac, sem hafi ekki náð að
veita þá pólitísku forystu sem þörf var á.
Ingibjörg segist ekki geta séð að niðurstaðan
hafi einhverja þýðingu fyrir Ísland og samband
okkar við ESB eða hugsanlegar aðildarviðræð-
ur. Ýmsir hafi talið stjórnarskrána færa Evrópu-
sambandið nær því að vera sambandsríki og nið-
urstaðan í Frakklandi ætti ekki að vera
þröskuldur á þeirra vegi, að sögn Ingibjargar.
Aðspurð hvort niðurstaða sé áfall fyrir Evr-
ópusambandssinna, segir Ingibjörg ekki svo
vera og bendir á að Evrópusambandið snúist um
að takast á við pólitískar og efnahagslegar
kreppur. „Slíkar kreppur eru alltaf að koma upp
en menn hafa verið ótrúlega lagnir við að leysa
þær og miklu betra að gera það við samninga-
borðið í sæmilegri sátt heldur en eftir einhverj-
um öðrum leiðum,“ segir Ingibjörg.
Almenningur veitir yfirvöldum ráðningu
Steingrímur J. Sigfússon, formaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs, segir niður-
stöðuna í Frakklandi fela í sér heilmikil tíðindi og
ljóst að franskur almenningur sé að veita yfir-
völdum ráðningu. Hann segir að almenningur sé
iðulega á annarri skoðun en forysta sambands-
ins, þá sjaldan að hann fái tækifæri til að tjá sig.
Hann er ekki sammála túlkun Evrópusinna, sem
hafi haldið því fram að kjósendur hafi verið að
refsa ríkisstjórninni í stað þess að kjósa efnislega
um málið. „Ég held að almenningur sé alveg með
á nótunum gagnvart því sem hann er að kjósa
um.“
Niðurstaðan mun hafa áhrif á umræðuna hér
heima, að mati Steingríms, sem telur að margt
eigi eftir að þróast öðruvísi en menn hafi haldið í
þessum efnum á næstu misserum.
„Ég held að þetta hljóti að vera ákveðinn löðr-
ungur á þau öfl sem hafa verið helstu talsmenn
nauðhyggjunnar hér heima, að allt vatn rynni nú
í eina átt í þessu máli,“ segir Steingrímur og á
þar við talsmenn Evrópusambandsaðildar hér á
landi. Hann segist búast við því að umræðan um
sambandið muni róast og reiknar með að nú
sljákki í þeim öflum sem hafi talað fyrir aðild,
sérstaklega í Samfylkingunni og Framsóknar-
flokki.
Ekki náðist í Guðjón Arnar Kristjánsson, for-
mann Frjálslynda flokksins, í gær.
Ekki talið hafa áhrif
á stöðu Íslands
Niðurstaðan í kosningunum í
Frakklandi um stjórnarskrá
Evrópusambandsins mun að
mati Halldórs Ásgrímssonar
forsætisráðherra hægja á sam-
runaferlinu innan ESB. Árni
Helgason ræddi við formenn
stjórnmálaflokkanna og
sérfræðinga í Evrópumálum
um niðurstöðuna í Frakk-
landi og áhrif hennar.
Steingrímur
J. Sigfússon
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Halldór
Ásgrímsson
Davíð
Oddsson
arnihelgason@mbl.is
um um sam-
sérílagi
af stöðu
margir
agðir hafa
rægi úr
an ESB. Þó
kýrendur
rstöðunnar í
verði sú,
áhrif Frakka
anskir kjós-
treymi
vrópu, marg-
æðagreiðslu
til að lýsa
ri inngöngu
a mjög í
n fyrir ligg-
hefja aðild-
aust. Má ráða
ra ráða-
Frakklandi
framhaldinu.
rfitt að kom-
u en þeirri,
an í Frakk-
njulegra
sku stéttar,
álamenn
mþykkt
nar er þetta
nrýni á ESB
ess hafi fjar-
ðræðishalli
gar að til-
rnarskrár-
ð mæta
ta kosti var
nna þegar af
nnar.
af þessum
er það áfall,
g
erra
kjósendur í
e. hvaða
i stjórn-
ér ef hún
ð stjórn-
g áður kom
ga lýðræð-
sambandið
törfum sín-
r hún í sér
ildarríki geti
mis helstu
inn meiri-
l að sam-
era þessa
anlegt var
orðið að aðildarríkjunum myndi
fjölga um tíu, líkt og gerðist í fyrra.
Þessi breyting nær ekki fram að
ganga ef afstaða franskra kjósenda
þýðir í raun, að stjórnarskráin sé úr
sögunni.
Til að auka áhrif Evrópu sem einn-
ar heildar á alþjóðlegum vettvangi
myndi einnig verða skipaður sér-
stakur utanríkisráðherra ESB með
gildistöku stjórnarskrárinnar. Jafn-
framt yrði framvegis kjörinn forseti
fyrir ESB til fimm ára, það félli ekki
lengur í hlut aðildarríkjanna að sitja í
forsæti sambandsins til skiptis um
sex mánaða skeið.
Þessar breytingar ná ekki fram að
ganga að óbreyttu.
Stjórnarskráin myndi einnig hafa í
för með sér að dregið yrðu úr um-
fangi skrifræðisbáknsins í Brussel,
a.m.k. var lagt upp með slík áform, og
áhrif Evrópuþingsins í Strassborg
yrðu aukin, en það kjósa íbúar aðild-
arlandanna í beinni kosningu. Var
þessari breytingu því ætlað að svara
þeirri gagnrýni að lýðræðishalli ein-
kenndi ESB.
Að því gefnu að úrslitin í Frakk-
landi marki endalok stjórnarskrár-
innar þá ná þessar breytingar ekki
fram að ganga.
En þýða úrslitin í Frakklandi
endalok sjálfs Evrópusambandsins?
Flestir fréttaskýrendur telja að
ESB haldi áfram í núverandi mynd,
eftir að menn hafa komist yfir versta
áfallið, sambandið muni hökta áfram
á grundvelli fyrirliggjandi sáttmála.
Hugsanlegt er talið að einhverjar
breytingar verði reyndar. Hafa ber í
huga að stjórnarskráin felur í sér
stjórnskipulega aðlögun að stækkun
ESB sem þegar hefur farið fram,
óhjákvæmilegt er af þeim sökum að
aðlögun eigi sér stað á stofnanakerfi
og vinnulagi sambandsins.
Óumdeilanlega felur stjórn-
arskráin í sér enn frekari samruna í
Evrópu og að því leytinu til er eðli-
legt að skilgreina niðurstöðuna í
Frakklandi sem efasemdir um þá
þróun alla. Og þar sem ljóst má vera
að slíkar efasemdir þjaka ekki aðeins
Frakka, heldur íbúa margra annarra
ESB-ríkja, blasir við að forsvars-
menn ESB og aðildarríkja þess þurfa
að leggjast í naflaskoðun um fram-
haldið. Verður ef til vill ekki gengið
lengra í samrunaferli því sem staðið
hefur yfir síðustu áratugi? Er hugs-
anlegt að meirihluti fólks í Evr-
ópuríkjunum telji jafnvel að nú þegar
hafi verið gengið of langt? Þessar
spurningar hljóta að koma til skoð-
unar á næstu vikum og mánuðum.
kynnu að hafna stjórnarskrá
úrslitin á sunnudag sem pólitísk-
tkvæðagreiðslunnar.
Reuters
skrárinnar evrópsku fagna niðurstöðum þjóð-
r í Frakklandi á sunnudagskvöld.
david@mbl.is