Réttur - 01.06.1948, Blaðsíða 45

RÉTTUR
133
„Hér býð eg öllum íslands heilla-vættum
mín öfl og fegurð, mannheims-aldra löng.
Og verða skyldi eg auðna fram í ættum
og inna a£ höndum bjargir við ininn söng.“
Svo lýkur foss Stephans G. söng sínum.
II. Átökin um fossamálið 1917—1923
Með þessu veganesti skáldanna, frá Einari Ben. til
Stephans G., tekur nú söguþjóðin og stjórnmálamenn henn-
ar við því verkefni að leysa vandamálin á árunurn 1917—23.
Það er fyrst og fremst tvennt, sem barizt er um þessi árin:
1. A að leyfa exlendum auðfélögum að virkja fossana eða
ekki?
2. Á ríkið að vei'a eitt eigandi fossanna, eða eiga einstakl-
ingarnir að fá að eiga þá?
Milliþinganefndin í fossamálum var skipuð samkvæmt.
þingsályktuix 22. okt. árið 1917. Jón Þörláksson, síðar for-
sætisráðherra, sem sjálfur var í nefndinni, segir svo frá 1923,
að þegar hún liafi setzt að störfum, hafi ,,svo að segja öll
stærstu og liagkvæmustu fallvötn landsins verið konxin í
hendur útlendinga, nema liluti landssjóðs og Reykjavíkur-
bæjar í vatnsréttindunx Sogsins". Togstreitan xxm afgreiðslu
málsins stóð á liverju þingi, unz eins konar sanxkomulags-
lausn náðist 1923.
Skiptingin um málið var þannig: Axxnars vegar þeir, sem
vildu viðui'kenna eignarrétt bænda og þeirra, er keypt liöfðu
fossana al' þeim, og rétt þessara eigenda til að virkja. Voru
það fyrst og fiemst hin erlendu fossafélög, fulltrúar þeiria
og þeir menn, sem ýmist liöfðu hagsmuna að gæta vegna
fossasölunnar eða álitu heppilegt að fá ei'lent auðmagn inn
í landið og liöfðu niáske litla von um virkjun aflsins öðru-
vísi, — voru þeir kallaðir „opingáttarmenn“ af andstæðing-
unum.