Réttur - 01.04.1973, Side 57

sem byggði á gulli og sem stuðzt hafði verið við
um langan aldur brást. Viðskipti milli þjóða dróg-
ust mjög saman, enda tók hvert ríkið af öðru upp
verndarstefnu, sem kom fram í auknum tollmúrum
og ailskonar hömlum.
Þáttaskilin í sögu hagkerfisins komu einkum
fram í því, að opinber stjórnvöld fóru að hafa bein
afskipti af þýðingarmiklum greinum I efnahagslifi
þjóðanna.
Þannig reyndi F. D. Roosevelt, forseti Bandarikj-
anna á kreppuárunum, að hafa áhrif á þróun efna-
hagsmálanna með New-Deal stefnu sinni. En hinar
innri mótsetningar hagkerfisins höfðu komið skýr-
ast í Ijós I Bandaríkjunum.
Um svipað leyti kom enski hagfræðingurinn, J.
M. Keynes, fram með kenningar sínar sem urðu
hin fræðilega undirstaða að afskiptum opinberra
stjórnvalda af þróun efnahagsmálanna.
Á uppgangstímum ætti hið opinbera að hafa sem
minnst afskipti af efnahagsmálum, en þegar syrti
i álinn, kreppa fyrirsjáanleg eða á næsta leiti þá
ættu opinber stjórnvöld að grípa í taumana og örva
atvinnu- og efnahagslifið.
Roosevelt tókst með ýmsum ráðstöfunum sínum
að draga úr mestu hörmungum kreppunnar, en
hann gerði engar tilraunir til að breyta sjálfu hag-
kerfinu.
Hinar innri mótsetningar voru þvi áfram fyrir
hendi, þótt þær hafi ekki komið fram á svo ofsa-
fenginn hátt sem í kreppunni miklu haustið 1929.
Opinber stjórnvöld í kapítalistiskum ríkjum hafa séð
sér hag I að grípa til margvíslegra ráðstafana til að
koma í veg fyrir að sagan frá 1929 endurtæki sig.
Á árum heimsstyrjaldarinnar síðari voru tug-
miljónir manna kallaðar til herþjónustu og fram-
leiðslugetu þjóðanna var beint að rekstri styrjaldar-
innar. Þvi hurfu um skeið ýmsar innri mótsetn-
ingar hagkerfisins, s.s. atvinnuleysi og offram-
leiðsla.
Þegar hildarleiknum lauk var aðstaða hinna ýmsu
styrjaldarþjóða með mjög ólíkum hætti.
Bretland og rikin á meginlandi Evrópu og i
Austur-Asiu höfðu um árabil verið vigvellir. Fram-
leiðslugeta þessara rikja var því mjög skert, auk
þess sem mikil ringulreið var í gjaldeyrismálum
þeirra.
Hins vegar hafði framleiðslugeta Bandaríkjanna
farið stórlega vaxandi á styrjaldarárunum, efna-
hagsstaða þeirra var mjög sterk.
Á ráðstefnunni í Bretton Woods urðu allmikil
átök um hvernig framtiðarskipan gjaldeyrismála
heimsins skyldi verða, aðallega milli brezku full-
trúanna, en oddamaður þeirra var J. M. Keynes,
og þeirra bandarísku undir forystu H. D. White.
Það varð að samkomulagi á ráðstefnunni að
stofna skyldi Alþjóðabanka og Alþjóðagjaldeyris-
sjóð.
Alþjóðabankinn átti að stuðla að lánveitingum til
uppbyggingar í ýmsum heimshlutum, en hlutverk
sjóðsins átti að vera að koma á festu í gjaldeyr-
ismálum þjóðanna, þannig að milliríkjaviðskipti
gætu komizt i eðlilegt horf.
Frumskilyrði slíkra millirikjaviðskipta var að
nokkurnveginn fast hlutfall yrði á milli hinna ýmsu
gjaldmiðla. Að viðskiptavinir í hinum ýmsu löndum
hefðu vitneskju um raunverulegt verðmæti þeirra
vara, sem þeir voru að kaupa eða selja.
Aðalvandinn í Bretton Woods í sambandi við
hið nýja gjaldeyriskerfi var að finna grundvöllinn
til viðmiðunar. Áður fyrr var sem kunnugt er miðað
við gull, en komið hafði i Ijós að gullmyntfóturinn
dugði skammt og frá honum hafði verið horfið i
kreppunni miklu.
121