Réttur - 01.04.1973, Blaðsíða 60

urðu þess valdandi að greiðslujöfnuður þeirra varð
mjög óhagstæður.
Allt frá árinu 1949, að undanskildu árinu 1957,
varð greiðslujöfnuðurinn óhagstæður, t.d. um 9,8
miljarða dollara árið 1970, um 29,8 miljarða árið
1971 og 9,2 miljarða á s.l. ári.
Nú er talið að utan Bandaríkjanna séu á milli
140 og 150 miljarðar dollara þar af séu um 60
miljarðar í eigu erlendra seðlabanka og stjórn-
valda (The Banker — september 1972), en um
82 miljarðar s.k. Eurodollarar séu eign viðskipta-
banka, einstaklinga og fjölþjóðafyrirtækja (The
Banker — desember 1972).
Eurodollarar eru ekki dollaraseðlar heldur inn-
stæður á reikningum í erlendum bönkum, sér-
staklega í Evrópu.
Þessar eignir I Eurodollurum hafa vaxið mjög á
undanförnum árum, að hluta til vegna greiðsluhalla
Bandarikjanna.
Eurodollaramarkaðurinn er sjálfstæður markaður,
þar eiga sér stað mikil viðskipti, innlán og útlán.
Dollarar þessir leika lausum hala, ef svo mætti
segja. Engin opinber stjórnmöld hafa tök á þeim
og er þeim því greið leið í milli hinna ýmsu ríkja.
Eigendur Eurodollaranna hafa átt drýgstan þátt-
inn í þeirri spákaupmennsku á gjaldeyrismörkuð-
um, sem svo mjög hefur borið á á undanförnum
árum.
Eign í dollurum samsvarar að sjálfsögðu skuld
bandaríska seðlabankans. Hann hefur gefið út
dollaraseðla eða skapað grundvöll að myndun inn-
stæðna í dollurum erlendis. Þessir dollarar voru
skuldaviðurkenning bankans.
Því er það að eigendur dollara í öðrum löndum
hafa raunverulega fjármagnað Bandaríkin til um-
svifa þeirra í öðrum ríkjum.
Þessari hlið málsins hefur ekki verið gefinn nógur
gaumur. Bandarikin háðu styrjöld sína í Viet-Nam
og bandarískir aðilar eignuðust fyrirtæki í öðrum
löndum fyrir fé, sem þeir að verulegu leyti fengu
að láni frá umheiminum.
„Útflutningur" dollaranna var á fyrstu árunum
eftir lok styrjaldarinnar vel þeginn af þeim, sem
fluttu þá inn. Því dollarinn var, eins og áður segir,
ígildi gulls á þeim tíma. Til hans var borið full-
komið traust, ekki sízt vegna þess að hann var
skiptanlegur gegn gulli i fastákveðnu hlutfalli.
Á fyrstu árum sjötta áratugsins varð á þessu
breyting. Fyrst og fremst af tveim ástæðum.
Hin hömlulausa „sköpun" á dollurum rýrði í sí-
fellu kaupmátt þessa gjaldmiðils.
I annan stað varð Ijóst að dollarainnstreymið
ýtti mjög á verðbólgu í viðkomandi löndum. Þegar
seðlabankar þessara landa innleystu dollarana i
eigin gjaldmiðlum reyndist þeim um megn að hafa
hemil á efnahagsþróuninni heima fyrir.
Hér áður fyrr var það svo, að verðbólga I góð-
æri var ef svo mætti segja jöfnuð með verðhjöðnun
þegar miður gekk i efnahagslífi þjóðanna.
Nú er þessu öðru visi farið. Á undanförnum
tveim þremur áratugum hefur verðbólgan verið
sífelld og farið sivaxandi um allan hinn kapítalíska
heim.
Dollaratilfærslurnar eru ein meginástæðan fyrir
þeirri þróun.
•
Margir þeirra, sem stóðu að gerð samkomulags-
ins i Bretton Woods, töldu að með því hefði feng-
izt skipan gjaldeyrismála, sem duga myndi til fram-
búðar.
Sú varð ekki raunin og kom aðallega tvennt til:
I fyrsta lagi var kerfinu ekki breytt í samræmi
við þau stórfelldu umskipti, sem urðu í heiminum
á undanförnum tveim—þrem áratugum, umskipti
bæði á efnahags- og stjórnmálasviðinu. Sem dæmi
má nefna hinn mikla og um leið misjafna viðgang
iðnaðarrikjanna, óhemju aukningu milliríkja-við-
skipta, myndun Efnahagsbandalagsins, fjölgun
sjálfstæðra ríkja, en í dag eru þau þrefalt fleirl en i
lok styrjaldarinnar, og margt fleira mætti nefna.
I öðru lagi misnotuðu Bandaríkin mjög þá sér-
stöðu, sem þau öðluðust með samkomulaginu I
Bretton Woods þar sem dollarinn hlaut sinn sér-
staka sess. Bandarísk stjórnarvöld „sköpuðu" doll-
ara með það fyrir augum að geta haft mikil um-
svif I öðrum löndum heims, eins og áður er getið.
Þótt dollarinn að forminu til héldi gildi sinu gagn-
vart gulli, 35 dollarar gegn einni únsu af skíru
gulli, allt fram til ársins 1971, þá olli hin látlausa
og síaukna „sköpun" hans því, að gengi hans,
raunverulegt gildi hans rýrnaði I sífellu. Dollarinn
varð ofmetinn gjaldmiðill. Hið skráða gengi hans
var hærra en efni stóðu til.
Hvorugt af þessu tvennu kom að sök á fyrsta
áratugnum eftir lok styrjaldarinnar, styrjaldaraðil-
arnir I Vestur-Evrópu og Japan voru að reisa sig úr
kútnum. En strax á öðrum áratugnum fór að koma
I Ijós ósamræmi á milli gjaldmiðilskerfisins annars-
124