Morgunblaðið - 25.02.2007, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
H
eilbrigðiskerfið
stendur frammi
fyrir nýjum og
áleitnum spurn-
ingum, sem vökn-
uðu fyrst árið 1996
þegar fyrstu líf-
tæknilyfin komu á markað. Lyf
með svo háum verðmiða höfðu
aldrei sést áður í heilbrigðiskerf-
inu, en þau kosta gjarnan á bilinu
1 til 2 milljónir á ári fyrir hvern
sjúkling en geta í sumum tilvikum
farið upp í 6 til 7 milljónir.
Þau líftæknilyf leyfð hafa verið
hér á landi og eru 28 talsins.
Lyfjaflokkar sem um ræðir eru
fyrst og fremst lyf við MS-
sjúkdómnum, gigtarlyf, krabba-
meinslyf, augnlyf, húðlyf og lyf við
lungnaháþrýstingi. Ekki er enn
komin reynsla á það, en í sumum
tilfellum gætu lyfin verið notuð
áratugum saman, til dæmis gigt-
arlyfin. Og kostnaðurinn af þess-
um lyfjum, sem ekki voru til fyrir
áratug, var tæpir tveir milljarðar
árið 2006 en til samanburðar má
nefna að kostnaður við öll önnur
lyf á Landspítalanum í fyrra var
rúmur milljarður.
Útilokað að sjúklingar greiði
Í fyrstu voru þetta gigtarlyf og
lyf við MS og voru þau til að byrja
með óskráð og ekki komið mark-
aðsleyfi hér á landi eða greiðslu-
heimild frá Tryggingastofnun til
að mæta þessum mikla kostnaði.
„Verðið er það hátt að það er úti-
lokað að sjúklingurinn greiði þau
sjálfur,“ segir Sigurður B. Þor-
steinsson, yfirlæknir deildar lyfja-
mála á Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi. „Það varð því mikil
rekistefna og mikið um fundahöld
og reyndist torsótt að fá heimild
til að nota þessi nýju líftæknilyf,
en það sem er sameiginlegt með
þeim öllum er hvað þau eru dýr.“
Upp úr því leitaði Trygg-
ingastofnun til Landspítala – há-
skólasjúkrahúss með aðkomu heil-
brigðisráðuneytisins um að taka
að sér mat á þessum nýju og
vandmeðförnu dýru lyfjum og var
gengið frá því formlega árið 2001
að Landspítalinn tæki að sér um-
sýslu fyrir lyfin, sem eru undir-
flokkur af s-merktum lyfjum.
„Spítalinn tók að sér mat á gagn-
semi lyfjanna og hvaða sjúklingar
ættu að njóta þessarar meðferðar
þrátt fyrir að sumir þeirra væru í
umsjá sérfræðinga sem ynnu utan
spítalans,“ segir Sigurður.
„Það var talið mikilvægt að fag-
legt gagnrýnið mat lægi til grund-
vallar því hvaða árangur næðist
fyrir þann mikla kostnað sem
fylgir þessum líftæknilyfjum.
Jafnframt var kveðið á um að spít-
alinn fengi raunhæfa fjárveitingu
til að kosta þennan flokk lyfja.“
Takmörkun á frelsi?
Í samningnum milli Trygg-
ingastofnunar og Landspítalans er
ákvæði sem segir að um notkun
lyfjanna þurfi að búa til reglur og
að spítalinn taki að sér að sjá um
að eftir þeim reglum sé farið. „Við
höfum útfært þetta þannig að um
lyfin þurfi að búa til klínískar leið-
beiningar, þar sem fram komi allt
sem lýtur að notkun lyfsins og
hvaða skilyrði sjúklingar þurfi að
uppfylla til að meðferðin sé talin
skynsamleg. Í framhaldi af því var
deild lyfjamála sett á stofn innan
spítalans til að hafa umsýslu með
því,“ segir Sigurður.
Þegar gefið er leyfi fyrir nýjum
líftæknilyfjum er það í fram-
kvæmd þannig að óskin kemur
fyrst frá sérfræðingum. Í fram-
haldi af því setjast sérfræðingar á
því sviði yfir málið og búa til klín-
ískar leiðbeiningar um lyfið. Deild
lyfjamála kemur að yfirlestri og
kemur þá sínum sjónarmiðum að.
Síðan eru þær klínísku leiðbein-
ingar lagðar fyrir lækninga-
forstjóra til samþykktar. Loka-
ákvörðun liggur hjá honum um
hvort lyfið verði tekið upp.
„Í þessu ferli er ekki bara metin
gagnsemi heldur er það einnig
vegið á móti því hversu mikið lyfið
kostar,“ segir Sigurður. „Þetta er
nokkurs konar gagnsemi/
arðsemismat, ef nota má svo
kuldalegt orð um viðkvæma hluti.
Og fram að þessu hefur verið
nokkuð góð sátt um þetta skipu-
lag. Nokkrir sérfræðingar eru á
því að þetta sé takmörkun á sínu
frelsi til að gefa að þeirra mati
bestu meðferð. En ég held að það
sé almennur skilningur á því að
hér er um svo háar fjárhæðir að
tefla að það þarf að fara mjög var-
lega. Það er ekki hægt að beita
ýtrustu meðferð, hvað sem hún
kostar. Þannig er það bara.“
Kostnaður mun aukast mikið
Heildarlyfjakostnaður ríkisins
er um 12 til 13 milljarðar, en þar
af er Tryggingastofnun með tæpa
7 milljarða, Landspítali – háskóla-
sjúkrahús með 3 milljarða og öldr-
unarheimili og önnur sjúkrahús
með 2 til 3 milljarða. Ef hlutur
sjúklingsins er meðtalinn áætlar
Sigurður að lyfjakostnaður fari í
14 til 15 milljarða.
Þunginn í kostnaðaraukningu
Landspítala – háskólasjúkrahúss
liggur í líftæknilyfjum, en árið
2006 var kostnaður 17,5% umfram
áætlun, jókst um 29% á milli ára
og endaði tæpum 2 milljörðum. Til
samanburðar var annar lyfja-
kostnaður rúmur milljarður og
jókst um 9,6% milli ára.
Sigurður hefur látið vinna yfirlit
yfir þróun lyfjakostnaðar borið
saman við verga landsframleiðslu,
en þar er reiknað með því að
lyfjakostnaður aukist um 12% á
ári og verg landsframleiðsla um
3%. „Ef gengið er út frá því fer öll
landsframleiðslan í lyf árið 2050,“
segir Sigurður.
„Auðvitað er þetta hugar-
leikfimi, en þetta er ágæt vísbend-
ing um í hvað stefnir. Fyrirséð er
að kostnaður við líftæknilyfin
hækkar um að minnsta kosti 350
milljónir á þessu ári vegna lyfja
sem leyfð voru í haust. Á næstu
tveimur árum má svo reikna með
að margir tugir lyfja komi á mark-
að, sem verða í þessum verðflokki
sem við höfum talað um. Þar af
eru augnlyfin stór baggi, sem ekki
er endanlega búið að ákveða
hvernig brugðist verður við.“
Að sögn Sigurðar eru ýmsir val-
kostir, sumir dýrari en aðrir, og
má búast við niðurstöðu fljótlega.
„Það dettur engum í hug að lyf
sem geta komið í veg fyrir blindu
hjá mörgum tugum eða hundr-
uðum sjúklinga á ári verði ekki
notuð. Það er auðvitað ekki inni í
myndinni. Og þegar er byrjað að
nota lyf við augnbotnahrörnun hjá
öldruðum.“
Óþægileg staða
Engu að síður er það ekki sjálf-
gefið að þótt búið sé að skrá líf-
VANDRATAÐ EINSTIGI
Morgunblaðið/Kristinn
Lyfjakostnaður hefur
farið ört vaxandi frá því
fyrstu líftæknilyfin komu
á markað árið 1996 og
fyrirséð er að sú þróun
haldi áfram, en að sama
skapi hafa lífsgæði sjúk-
linga batnað svo líkja má
við byltingu. Búið hefur
verið til kerfi til að meta
jafnvægi gagnsemi og
kostnaðar, en þar er
sparnaður ekki meg-
inatriði heldur að vel sé
að málum staðið.
Texti | Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
VIÐKVÆMT JAFNVÆGI ÖRT VAXANDI LYFJAKOSTNAÐAR OG LÍFSGÆÐA SJÚKLINGA

       





   
 

 







    ! 



!



  
 
"# 

  
 
 
$

 tæknilyf í s-flokki verði notkun
þess leyfð eða tekin upp hér á
landi ef það er talið óhagkvæmt
einhverra hluta vegna, að sögn
Sigurðar.
„Ef við hugsum hnattrænt á
ekki nema örlítill hluti af íbúum
heimsins minnstu möguleika á að
njóta þessara lyfja. Auðvitað erum
við ein af ríkustu þjóðum í heimi,
en eins og stjórnmálamenn benda
á eru heilbrigðismál óendanleg hít
sem tekur endalaust við og það
verður aldrei hægt að uppfylla all-
ar kröfur um meðferð, spít-
alapláss, tæki og svo framvegis.
Þetta er því miður einn af þeim
málaflokkum sem verður að lúta
skynsamlegum mörkum í því
hversu langt er hægt að ganga.
En um leið er þetta afskaplega
viðkvæmur málaflokkur. Það er
ekki þægileg umræða ef sjúkling-
ar telja sig ekki njóta bestu með-
ferðar vegna þess að ríkið hafi
ekki efni á að veita hana. En ég
held að í stórum dráttum hafi
raunin verið sú að sjúklingar hafi
fengið viðeigandi meðferð.“
Spurður um hvort ekki geti erf-
ið staða komið upp þegar meta á
jafnvægi milli gagnsemi og kostn-
aðar segir Sigurður að vissulega
séu á því dekkri fletir. „Það getur
stundum verið mjög óþægileg
staða að vera í. En maður reynir
að vinna þetta í góðri samvinnu
við viðkomandi lækna. Við sem
vinnum að umsýslu þessara lyfja
sitjum ekki fyrir framan sjúkling-
inn og útskýrum ákvarðanatökuna
fyrir honum. En ég held að við
horfum ekki eingöngu á kostn-
aðinn þannig að við séum að skila
sparnaði heldur sé fyrst og fremst
verið að tryggja að vel sé að öllu
staðið.“
Öll lönd stýra aðgengi
Fjölmargir sjúklingar eru á líf-
tæknilyfjum í s-flokki, þar af 200
til 300 gigtarsjúklingar. Til þess
að sjúklingur fái slík lyf þarf sér-
fræðingur að gefa deild lyfja
Bylting Framþróun í lyfjum fyrir fólk með gigtar- og bólgusjúkdóma hefur gert því kleift að stunda störf sín, svo sem tónlistarflutning.