Morgunblaðið - 22.04.2007, Blaðsíða 28

kvikmyndagerð
28 SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
P
ersónur í heimilda-
myndum eru söguhetjur
og þannig þarf að
mynda þær en ekki bara
eins og fólk sem er að
láta okkur í té upplýsingar. Ég tek
myndirnar af þeim af því að mér
þykir vænt um persónurnar, þær
verða að finna það, jafnvel þó að ég
sé ekki endilega sammála þeim,“
segir líbanski kvikmyndagerð-
armaðurinn Jacques Debs.
Vegamynd hans, Múslímar í Evr-
ópu, Kristnir í Miðausturlöndum,
Brotnir speglar, var sýnd í Fjala-
kettinum í Reykjavík fyrir skömmu.
Þar ferðast hann með kvikmyndavél
um átakasvæði frá Sarajevo til Jerú-
salem, svæði á mótum tveggja
trúarbragðaheima þar sem deilur
trúflokka og þjóðarbrota hafa oft
verið „leystar“ með blóðugum bar-
dögum – og síðan sprottið aftur
fram seinna, tvíefldar, aftur og aft-
ur. Eins og Debs segir þá er stríð
ekki lausnin.
Gerð myndarinnar tók þrjú ár.
Karlar og konur í umræddum lönd-
um tjá sig um lífið, öll syngja amk.
einn söng og reynt er að veita okkur
innsýn í flókna sambúð hinna ólíku
hópa í þessum löndum með því að
láta fólk hugsa upphátt.
Debs vill reyna að byggja brýr
með því að beina athyglinni að dag-
legu lífi viðmælenda sinna, sýna
hvað við eigum margt sameiginlegt
og leggur áherslu á vonina. En hann
reynir ekki að predika neina draum-
óra heldur viðurkennir að við erum
breysk og oft fordómafull, ekki sjálf-
um okkur samkvæm.
Sjálfur er Debs kristinn Líbani að
uppruna, úr söfnuði svonefndra
maroníta sem er sérstök deild kaþ-
ólikka í Miðausturlöndum og að
sjálfsögðu með mun eldri rætur en
íslam. Maronítar nota hina fornu
arameísku, öðru nafni sýrlensku, við
trúarathafnir sínar en arameíska er
semitískt mál eins og hebreska og
arabíska. Tungan var að áliti fræði-
manna móðurmál Krists.
Debs starfar nú hjá fransk/þýsku
sjónvarpssstöðinni Arte en eig-
inkona hans, Marie Arnaud, er
frönsk og einnig þekktur kvik-
myndagerðarmaður. Kynni Debs af
Íslandi hófust fyrir tveim árum þeg-
ar hann kom hingað á Panorama-
kvikmyndahátíðina og hefur hann
nú komið hingað alls fjórum sinnum.
Debs er trúaður maður og fer
gjarnan í kirkju í þeim löndum sem
hann heimsækir. Í Hallgrímskirkju
heyrði hann Sverri Guðjónsson
kontratenór æfa Óttusöngva á vori
eftir Jón Nordal og fékk hann í kjöl-
farið til að syngja fyrir sig í heimild-
armyndinni um múslíma í Evrópu og
kristna í Miðausturlöndum. Syngur
Sverrir þar m.a. faðirvorið á arame-
ísku. Ætlunin er að Sverrir syngi
einnig í næstu mynd Debs. En
hvernig hófst ferillinn?
Deilur við föðurinn
„Faðir minn vildi ekki að ég yrði
kvikmyndagerðarmaður, ég átti að
verða lögfræðingur,“ segir Debs.
„Hann féllst loks á að borga fyrir
mig farið aðra leiðina til Moskvu og
þangað fór ég átján ára gamall árið
1975. Þar var ég í fimm ár og lauk
námi í kvikmyndagerð við háskóla
og lærði rússnesku. Þetta var hörku-
nám og mjög skemmtilegt, mjög ár-
angursríkt þó að þetta væri á stöðn-
unartíma sem kenndur var við
Brezhnev Sovétforseta.
Ég hef framleitt eða búið til alls
um 100 heimildakvikmyndir og sjón-
varpsmyndir, hef líka skrifað skáld-
sögu og bækur sem tengjast heim-
ildamyndum sem ég gerði.
Myndirnar höfða meira til tilfinn-
inga okkar en hugsunar, þess vegna
er gott að útskýra sumt af efni
þeirra með því að skrifa. Bók er önn-
ur nálgun.
Ég gerði myndina um hlutskipti
múslíma á Balkanskaga í Evrópu og
kristinna minnihlutahópa í Miðaust-
urlöndum með því að ferðast frá Sa-
rajevo í Bosníu til Jerúsalem. Ég
kýs fremur að ferðast í fyrstu um
svæðið án þess að vera með tökuvél,
aðeins ljósmyndavél, ég vil tala fyrst
við fólkið sem ég fjalla um, borða
með því. Við þurfum öll tíma til að
velta hlutunum fyrir okkur.
Síðan sagði ég þeim sem ég vildi
að kæmu fram í myndinni að nú
þyrfti ég að afla peninga til að gera
myndina, ég myndi koma aftur og
heimsækja þau eftir eitt ár. Ég var
stöðugt í sambandi við þau, notaði
tölvupóst og síma. Loks kom ég aft-
ur og tók myndina. Þannig vinn ég
alltaf mínar heimildamyndir, tíminn
er mjög mikilvægur þáttur í gerð
allra mynda, ég undirbý tilfinn-
ingalega jarðveginn eins vel og ég
get.
Það er ekki nóg að tala við fólkið.
Það þarf líka að miðla okkur fegurð
sinni, öfugt við það sem gerist svo
mikið í fréttamiðlunum þar sem allt
of mikil áhersla er lögð á að gramsa í
sorpinu. Það er alltaf svo auðvelt,
hægt að stunda þá iðju í öllum lönd-
um, jafnvel í fallegu landi eins og Ís-
landi. En það er afstaða letingjans
að leita alltaf í ruslið og sóðaskapinn,
ljótleikann.
Ég held uppi vörnum fyrir feg-
urðina í myndum mínum og vil finna
það sem er gott, þrátt fyrir allt, leita
þess jákvæða.“
– Þú segir frá ungum manni í Sa-
rajevo, hann lenti í ástarsorg og
gerðist fífldjarfur hermaður, var
ekki neitt hræddur við dauðann, hélt
hann. Seinna særðist hann og þá
rann af honum mesti móðurinn...
„Já og nú er hann ljóðskáld, meira
að segja gott skáld. En í myndinni er
líka kona af tyrkneskum ættum, hún
er vinsæll sjónvarpsfréttamaður í
Makedóníu og segir mjög neikvæða
hluti um þjóðarbrot Albana. Hún er
samt brosleit og viðkunnanleg. Eitt
af því sem ég vil koma á framfæri er
að það er hægt að brosa en gera um
leið slæma hluti, það er hægt að
brosa og drepa um leið. Við erum
þannig innréttuð. Og þessi kona er
rasisti en ég vildi sýna að lífið er líka
svona undarlegt.
Sjáum ekki lífið nógu skýrt
Fólk getur sagt að það elski alla
en ekki þennan þarna. Af hverju
ekki Albana líka?
Þetta er þversögn og þess vegna
nota ég það sem eins konar þema í
myndatökunni, við erum eins og
brotin, sjáum ekki lífið nógu skýrt.
Mynd af persónunni sem talar
hverju sinni sést alltaf samtímis í
minnst tveim brotnum speglum. Ég
er alltaf hrifinn af lausnum þar sem
notuð er myndræn skýring en ekki
orð til að tjá hugsunina að baki og
datt í hug að gera speglana að þema
þó að mest athyglin beinist að sjálf-
sögðu að þeim sem talar. En þetta
var oft flókið í framkvæmd og kost-
aði margar tilraunir!
Ég vildi líka með þessu benda á að
við erum flókin, sjálfsvitund okkar
margbrotin og viðkvæm. Ég er sjálf-
ur kristinn, ég er líka Líbani, líka
arabi, ég er frá Miðjarðarhafslandi,
ég er frönskumælandi. Ég hef
margs konar vitund þó að ég sé bara
ein persóna. Það er mjög sjaldgæft
að hitta einhvern sem lætur duga að
nefna eina skilgreiningu á sjálfum
sér, við erum ekki þannig lengur.
Við vitum oft ekki hvað við erum en
„Held uppi vörnum fyrir fegurðina
Gagnrýninn Líbanski kvikmyndagerðarmaðurinn Jacques Debs er ekki hrifinn af fíkn margra fjölmiðla í óhroð-
ann: „En það er afstaða letingjans að leita alltaf í ruslið og sóðaskapinn, ljótleikann.“
Líbanski kvikmyndagerðarmaðurinn Jacques
Debs vill reyna að byggja brýr með heimild-
armyndum sínum. Kristján Jónsson ræddi við
Debs um mynd hans um múslíma og kristna og
ýmislegt fleira.
»Ég kýs fremur aðferðast í fyrstu um
svæðið án þess að vera
með tökuvél, aðeins ljós-
myndavél, ég vil tala
fyrst við fólkið sem ég
fjalla um, borða með því.
»Ég leyfi margs konarsjónarmiðum að birt-
ast og ef þú tekur ekki
einstrengingslega af-
stöðu með einum að-
ilanum í þessum löndum
ertu talinn svikari.
Morgunblaðið/RAX