Náttúrufræðingurinn - 2008, Qupperneq 5

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
með gervitunglagögnum útbreiðslu
elda á jörðinni og dæmi um það er
kort fyrir árið 2005 (2. mynd) sem
sýnir hvar elda varð vart innan
1 km2 reita árið 2005. Hafa ber í
huga að einungis þarf lítið brot
(innan við 1%) af hverjum reit að
loga til að hann verði merktur.
Gróðureldar eru víða algeng nátt-
úrufyrirbæri og oft nauðsynlegur
hluti af lífsferli plantna og fram-
vindu vistkerfa.1 Eldar eyða upp-
safnaðri sinu og trjágróðri og valda
röskun á gróðri og dýralífi. í kjölfar
þeirra verður endurnýjun plöntu-
og dýrastofna og geta eldar átt þátt í
að viðhalda meiri fjölbreytni í lífríki
innan svæða. Fræ sumra tegunda
plantna þurfa elda til að spíra.13
Fræplöntur og teinungar vaxa oft
vel eftir elda þar eð birta er næg og
samkeppni um ljós lítil. Aska á
brunnu landi er steinefnarík og
getur það aukið frjósemi jarðvegs til
skamms tíma litið.
Algengast er að náttúrulegir eldar
kvikni við eldingar. Einnig kvikna
eldar af mannavöldum, af slysni eða
ásetningi til að skapa rjóður í skóg-
um, viðhalda ákveðnu ástandi lands
eða undirbúa það fyrir ræktun.
Þekkt dæmi um elda sem kveiktir
eru af ásetningi eru brunar á kjör-
lendi lyngrjúpunnar í Skotlandi þar
sem beitilyngsheiðar eru brenndar á
um tíu ára fresti. Eftir brunann eykst
nývöxtur hjá lynginu og beitilandið
batnar fyrir rjúpuna.14,15,16
í suðvesturríkjum Bandarfkjanna
eru dæmi um að skógareldar hafi
farið yfir sömu svæðin með 10-20
ára millibili síðustu aldirnar en þá
má rekja bæði til eldinga og aðgerða
manna.17 í Kanada eru víðáttumiklir
skógar. Þar kvikna árlega um 9.000
skógareldar og brenna að jafnaði
um 25.000 km2 skóga. Tveir þriðju
þessara elda eru af mannavöldum,
en þriðjungur kviknar við eldingar.
Stærstu eldarnir verða á afskekkt-
um svæðum og eru þeir flestir af
völdum eldinga.18 Gróðureldar hafa
verið kortlagðir og skráðir í nær
heila öld í Bresku-Kólumbíu í
Kanada. í mestu eldum sem orðið
hafa í fylkinu á þessum tíma brunnu
um 2.860 km2 skóglendis af hvít-
greni og svartgreni árið 1958 og
aðrir stóreldar hafa farið yfir 360-690
km2 skóglendis.19
í kjölfar rannsókna á viðarkola-
leifum í mólögum í skógivöxnum
mýrum í suðausturhluta Noregs var
áætlað að tíðni stórra skógarelda
hafi verið tæp 500 ár á nútíma20 og
samkvæmt því hafa náttúrulegir
eldar þar verið fremur sjaldgæfir
atburðir miðað við það sem er í
Norður-Ameríku.
Árið 1999 varð mikill skógareldur
á Tyresta-náttúruverndarsvæðinu
sunnan við Stokkhólm í Svíþjóð, en
þar brann 4,5 km2 landsvæði. Þessi
skógareldur var þó ekkert eins-
dæmi í landinu á þeim tíma. Árin
1992-1997 urðu í Svíþjóð fimm stór-
eldar þar sem 4-20 km2 lands
brunnu.21
Árið 2007 urðu miklir gróðureldar
bæði austan hafs og vestan, en þar
vöktu mesta athygli eldarnir í
Grikklandi í ágúst (3. mynd) og
eldar sem geisuðu í október í
Kaliforníu í Bandaríkjunum. í
báðum þessum eldum brunnu
víðáttumikil svæði, mikið tjón varð
á mannvirkjum og mannskaðar
hlutust af. í Grikklandi er áætlað
að um 1.770 km2 kjarr- og skóg-
lendis hafi brunnið en um 1.620
km2 í Kaliforníu.22
Hnattrænt hafa eldar mikil áhrif
vegna losunar gróðurhúsaloftteg-
unda og svifryks. Gróðureldar eru
taldir gefa frá sér um 3,5-1015 g kol-
efnis í andrúmsloftið (e. atmospheric
2. mynd. Kort sem sýnir hvar EOS-gervitunglin (Terra og Aqua) greindu elda árið 2005. Reitur sem er 1 km2 að stærð er merktur
með rauðu ef eldur greitiist innan Itans. - Map showing the locations offires detected by the EOS satellites (Terra and Aqua) in 2005.
(Birt með leyfi / lmage courtesy ofMODlS Rapid Response Project at NASA/GSFC.)
85