Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 45

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
bókaumfjöllunar.1'23'24'28'29/35-37
Sigurði Þórarinssyni var þetta sam-
hengi vel ljóst.10-28'29'37
Það hefur sýnt sig hérlendis sem
erlendis, og verið staðfest með
ýmsum rannsóknum, að allt sem
mannshöndin nær til og getur brot-
ið hverfur á nokkrum árum eða
áratugum eftir að óheft umferð
manna hefst.2-4'5'9'10'16'18'19
Aldur, viðkvæmni, ábyrgð
Hraunhellamir, eins og reyndar
landið sjálft, eru ungir í jarðfræði-
legum skilningi. Aldur þeirra
nemur þó allt að 300 kynslóðum
martna. Mörgum reynist erfitt að
skynja hvílík dægurfluga maðurinn
er, miðað við þessar ævafornu en
þó jarðsögulega ungu og fersku
minjar, og hversu mikla varkárni,
virðingu og auðmýkt þarf að sýna.
Myndanir hraunhellanna verða til
meðan hraunið rennur og meðan
það er enn mjög heitt. Hafi þær einu
sinni verið brotnar koma þær aldrei
aftur. Fjölmargar þessara náttúru-
minja eru ekki aðeins ómetanlegur
heldur með öllu óbætanlegur hluti
náttúruarfleifðar okkar íslendinga
og jafnvel heimsins alls.10'33 Þótt
fjölbreytni þeirra sé ekki endilega
mikil í jarðfræðilegum skilningi er
fagurfræðilegt gildi þeirra mikið (1.,
7. og 8. mynd) og iðulega meira en
orð fá lýst.24 Sumar þessara mynd-
ana eru svo viðkvæmar að þær
þola vart að andað sé á þær. Þola
bókstaflega ekki umferð eða nær-
veru manna. Á það jafnt við um
hellarannsóknamenn, hellaáhuga-
menn, ferðamenn og almenning!2"4
Um suma hella ætti enginn að
fara sjálfs sín vegna. Bókastaflega
enginn. Mörgum getur reynst erf-
itt að neita sér um slíkt. Okkur
ber skylda til að gæta ábyrgðar og
tryggja varðveislu þessara merku
náttúruminja. Skylda, ekki aðeins
gagnvart okkur sjálfum heldur
ekki síður, og reyndar miklu frekar,
gagnvart þeim sem á eftir koma. í
þeirri ábyrgð felst m.a. að skila vel
af sér, gæta varkárni í umfjöllun,
takmarka eigin umferð og loka
þegar annað dugar ekki. Sýna í
verki hver við erum, fyrir hvað við
stöndum og að við getum komist að
samkomulagi.
eitt tilefni þessa
GREINARKORNS
Fyrir nokkru kom út ritverk Björns
Hróarssonar jarðfræðings, íslenskir
hellar.25 Verkið er fyrst og fremst
samantekt á verkum annarra og að
mörgu leyti góð heimild um þá ver-
öld sem um er fjallað. Fjölmargar
ljósmyndir prýða bókina, margar
prýðilega teknar og tók höfund-
ur um helming þeirra. Hátt hlut-
fall myndefnis gerir það að verk-
um að gaman er að fletta bókinni
í gegn. Mikið vægi viðkvæmra
hraunmyndana í myndefni gefur þó
dálítið ranga sýn á þá veröld sem
um er fjallað. Ófullnægjandi tillit
er tekið til þeirrar staðreyndar að
meðal umfjöllunarefnis bókarinnar
eru sumar viðkvæmustu jarðminjar
landsins. Höfundur gerir sér alls
ekki nægilega grein fyrir viðvarandi
skaða á íslenskum hraunhellum. Þá
tekur hann hvorki nógu mikið tillit
til þeirrar staðreyndar að sá skaði
er af mannavöldum, né virðist hann
gera sér fyllilega grein fyrir hvernig
sá skaði verður. Hann segir bók sinni
ætlað að vekja upp umræðu. Undan
því verður ekki skorast.
Hófsemi, tilgangur
Ekki verður of mikið gert úr mikil-
vægi þess að gæta hófsemi og
nærfærni í umfjöllun um við-
kvæmar náttúruminjar, jafnt hella
sem aðrar minjar.9'20'28 Mikil-
vægt er að umfjöllun, framsetn-
ing, ályktanir og staðhæfingar
taki mið af þeirri staðreynd að
viðkvæmar minjar náttúrunnar
verja sig ekki sjálfar. Opnum og
óvörðum helli má líkja við opið
og óvaktað safn, eða eyðibýli fjarri
alfaraleið. Það gerist ekki endilega
hratt, en smám saman hverfur allt
sem hönd á festir.
Það hefur lengi verið viðtekin
venja í hellafræðum að fjalla ekki um
viðkvæma hella nema varðveisla
þeirra sé nokkurn veginn trygg.5'9'28
Hana þarf að tryggja til dæmis með
því að gera þá óaðgengilega, sjá svo
um að ekki sé hægt að fara nærri um
staðsetningu þeirra, með því að
afmarka gönguleiðir og viðkvæmar
myndanir, eða með friðlýsingu og
lokun.
Rannsókn, könnun, verndun og
varðveisla íslenskra hraunhella er
nokkuð sértækt efni, fáum vel kunn-
ugt og flestum framandi. Engin leið
er að gera bókinni íslenskir hellar
fullnægjandi skil í stuttu máli og
reyndar engin ástæða á þessum
8. mynd. Árnahellir haustið 1985. Hellirinn hefur nokkuð lcítið á sjd. Honum var lokað
1995 og hann friðlýstur sem ndttúruvætti 2002. Ljóstn./Photo: Árni B. Stefdnsson.
125