Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 47

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
eða upp úr 1991 í myndatexta á
bls. 45.2238 Umfjöllunin er ónákvæm
og greinilega ekki byggð á hans
eigin athugunum. Dropsteinninn
var til dæmis ekki fjarlægður. Frauð-
kenndar leifar hans liggja enn í
hvelfingunni þar sem hann stóð.
Þær eru svo illa farnar að steinninn
verður vart með nokkru móti lag-
færður. Það er og ekki raunhæft
meðan hellirinn er óvarinn.
Rétt er „að miklu minna er skilið
eftir af rusli en áður", en ályktanir
höfundar um ástæður eru hæpnar.
Rusl í hellum er fyrst og fremst
ljósfæraleifar fyrri tíma, kyndil-
búnaður, sót, olíubrúsar, kerti og
vaxleifar (10. mynd). Meginbreyt-
ingin er fólgin í því að ljósabún-
aðurinn sjálfur er ekki lengur
„rusl". Sú staðreynd að Ijósabún-
aðurinn er betri gerir það einnig
að verkum að fólk hendir síður
rusli eða hendir því a.m.k. ekki
þangað sem það sér til. Þessa
„breytingu á umhverfisvitund" er
því miður ekki hægt að skýra sem
betri umgengni við viðkvæmar
myndanir.
Fleiri dæmi
Nefna má nokkur fleiri dæmi
um slæma umgengni. Hvelfing
stóra dropsteinsins í Djúpahelli í
Bláfjöllum, sem að ofan getur, er ekki
nema svipur hjá sjón.22-38 Gljáandi
hraunhúð í gólfi hefur spænst upp
undan fótum fólks. Orsökin er sú að
glerungurinn er þunnur og undirlagið
frauðkennt. Mikið rusl er í Djúpa-
helli; þar þarf að hreinsa til og ganga
þarf snyrtilegar frá öryggismálum
hellisins. Dropsteinar hafa horfið
út Langahelli og myndanir aimarra
hella hafa eitthvað skaðast.
Tvö lengstu dropstrá á Reykjanes-
skaga, 60 og 80 cm löng og a.m.k. 6
þúsund ára gömul, hurfu úr Maí-
stjörnunni snemma á síðasta áratug
síðustu aldar,38 innan við viku eftir
að hellirinn fannst.39 Aukin umferð
er í hellinn, sem að öllum líkindum
er að skaðast. Álíka gamlar minjar,
tvíburarnir í Vatnshelli, um 45 og 50
cm háir dropsteinar, einhverjar feg-
urstu minjar sinnar gerðar sem eftir
voru á Snæfellsnesi, voru brotnir
milli 1996 og 2000.17 Lítill en sann-
anlegur skaði hefur orðið á drop-
stráum í viðkvæma hluta Kalmans-
hellis,40 helli sem að öllum líkindum
aðeins örfáir þaulvanir hellamenn
hafa farið um. Árnahellir skaðaðist
ekki aðeins fyrir lokun 1995, heldur
eirrnig eftir að honum var formlega
lokað og friðlýstur sem náttúruvætti
sumarið 2002. Einn gesta á X. alþjóð-
lega hraunhellaþinginu í september
2002 minntist á að hami hefði séð
félaga sína reka sig í og brjóta mynd-
anir. Hneykslun gestsins tók ekki
síður til þess að „of margir" fóru um
þennan viðkvæma helli. Fleiri dæmi
má nefna.
Hellafræði, varðveisla,
ÁBYRGÐ
Hellafræði snýst um jarðfræði, líf-
fræði, vatnsfræði, fornleifafræði, fag-
urfræði, sig- og klifurtækni o.m.fl.
Skynbragð á ljósmyndatækni er
mikilvæg og sjálfsögun og líkamleg
færni skiptir miklu máli. Verndun
og varðveisla viðkvæmra mynd-
ana og annarra minja tengist hella-
fræðum órjúfanlegum böndum.13'14
Eðlilegt hefði mátt telja að höf-
undur margumræddrar bókar hefði
lagt í það vinnu og haft um það
samráð við hérlenda og erlenda
hellamenn, Umhverfisstofnun og
jafnvel fleiri aðila, eins og land-
eigendur og ferðaþjónustuaðila, að
flokka hella með tilliti til umferð-
arþols, öryggis, sýningargildis og
viðkvæmni, áður en hann réðst í
útgáfu bókar sinnar, og tekið mið af
þeirri flokkun.2'41 Hann hefði átt að
gæta meiri varkárni í umfjöllun og
beina umferð þangað sem forsend-
ur gefa tilefni til. Ýmislegt í umfjöll-
uninni um viðkvæmustu hellana er
því miður ávísun á skemmdir. Listi
höfundar yfir staðsetaringu flestra
hellisopa landsins, á bls. 660-664, er
vægast sagt aðfinnsluverður og á
sér ekki fordæmi, hvorki hérlend-
is né erlendis.25 Upplýsingar sem
þessar eiga vissulega heima í gögn-
um Náttúrufræðistofnunar íslands,
Umhverfisstofnunar og Hellarann-
sóknafélags íslands, en alls ekki í
bók fyrir almennan markað.
Hvað ef rekja má skaða á við-
kvæmum náttúruminjum beinlínis
til umfjöllunar? Á að bregðast við
fyrirfram eða eftirá? Loka eða gráta?
Burtséð frá efnislegri ábyrgð er
mikilvægt að íhuga siðferðilega og
10. mynd. íBeinahelli (Vígishelli) Surtshellis. Ýmist nefnt „Vígið", eða „Fletið". Sótið upp
af eldstæðinu er ekki frá söguöld, heldurfrá eldi sem þar var gerður fáeinum árum áður en
myndin var tekin 1989. Matthías Þórðarson lýsir þessum staðsvo árið 1910: „Byggingþessi
er sporbaugsmynduð grjóthleðsla, ckki vel hlaðin, um 1 al. á hæð; lengdin er að innanverðu
23 fet, en breiddin er 11 fet. Við suðurenda tóttarinnar er Iftill skápur inn í vegginn ...'
Hleðslan varfriðlýst 1930. „Skápurinn" er eldstæðið. Ljósm./Photo: Árni B. Stefánsson.
127