Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 66

Náttúrufræðingurinn
✓
Arni Hjartarson
Norðurheimskautsbaugurinn -
LEIÐRÉTTING
í grein minni um norðurheimskauts-
bauginn í síðasta hefir Náttúrufræð-
ingsins urðu mér á þau mistök að fara
rangt með sveiflustærð pólriðunnar
svokölluðu.1 Þorsteirtn Sæmundsson
stjömufræðingur kom strax auga á
þetta og skrifaði athugasemd og leið-
réttingu á heimasíðu srna.2 Kann ég
honum þakkir fyrir það. En Þorsteinn
gerði betur því hann hóf rannsókn á
því spursmáli sem mér mistókst að
fá rétt svar við, sem sé því hvenær
heimskautsbaugurinn gengur norður
af Grímsey.
Ég hélt því fram að pólriðan ylli
sveiflu á möndulhalla jarðar frá
hámarki til lágmarks á rúmum m'u
ámm og fyrir vikið færðist heim-
skautsbaugurinn til um hátt í 300 m á
sama tíma og síðan til baka á ný á
næstu níu ámm. Hið rétta er að til-
færslan er 570 m fram og til baka á
18,6 ámm. Þar með verður línurit
mitt á 3. mynd í greininni, sem sýnir
rykkjóttan gang baugsins norður yfir
Grímsey, afar misvísandi.
í grein sinni birtir Þorsteinn línurit
sem sýnir einfaldaðan feril heim-
skautsbaugsins yfir Grímsey. Þar
bendir hann á að mikilvægt sé að
hnattstaða suður- og norðurodda
Grímseyjar sé nákvæmlega þekkt.
Hann lét sér því ekki duga að stinga
hana út af Atlaskortum Landmæl-
inga íslands heldur fékk heima-
mann í eynni til taka fyrir sig hnitin
á GPS staðsetningartæki. Þar sem
töluverður munur kom fram var
leitað til Loftmynda ehf. sem fengu
nánast sömu niðurstöðu með
myndmælingu og GPS mælingin gaf.
Eyjan reyndist styttri og ná skemmra
í norður en kortið sýndi.
Þorsteini reiknast svo til að baug-
urinn hafi fyrst gengið inn á eyna
árið 1717 og muni hverfa endanlega
norður af henni árið 2047 eða því
sem næst. Á meðfylgjandi mynd
sést hvemig baugurinn reikar yfir
Grímsey. Þar sést að hann var við
prestssetrið á Miðgörðum á árabilinu
1775-1805 og við Bása á árunum
1880-1920. Myndin sýnir einnig að
baugurinn verður alveg upp við
Eyjarfófinn eða í skerjunum norðan
við hann árið 2062. Eftir það verður
ísland að Grímsey meðtalinni surtn-
an heimskautsbaugs í nærfellt 20.000
ár en þá mun baugurinn á ný reika
yfir eyna en í það skipti á suðurleið.
1. mynd. Einfaldaður ferill heimskautsbaugsins á árunum 1700-2100. Hann reikarfram og til baka um 570 m á 18,6 árum. Til lengri
ti'ma litið fer hann að jafnaði 14,5 m til norðurs á ári. Hann kom fyrst á land í Grímsey 1717. Hjá Miðgörðum var hann á árabilinu
1775-1805 og hjá Básum milli 1880 og 1920 eins og rauðu örvastrikin gefa til kynna . Nú (2008) er hann norðan við Básavík og
hreyfist í norður. Hann reikar norður afeynni um 2050.
1 Ámi Hjartarson 2007. Norðurheimskautsbaugurinn í Grfmsey. Náttúrufræðingurinn 76. 70-72.
2 www.almanak.hi.is/heimsk2.html (skoðað 10.04.08)
146