Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 6

1. mynd. Kristalbyggingar demants og
grafíts. a) Kristaleining funit cellj
demants. Litlu kúlurnar tákna áfram-
haldandi tengi í atórn nœstu kristal-
einingar. Löngu tengin milli hornatóma
eru aðeins útlínur teningsins en ekki
raunveruleg samgild tengi. b) Grafít
('ot-form) og c) nokkrar vokbyggingar
(resonance structures) samstœða C=C-
kerfis grafítflatanna. Athugið hvernig
C=C-tengin líða fram og aftur, eða voka,
á milli atómanna.
byggingu grafíts en nákvæm myndbygg-
ing þeirra er ekki að fullu ljós og er líklega
mjög breytileg.
■ KOLEFNISKEÐJUR í
GEIMNUM
Einfaldar sameindir kolefnis, svo sem C2
og C3 geta myndast í gasfasa við yfir
þúsund gráðu hita. Blái liturinn neðarlega
á kertaloga er meðal annars vegna
geislunar frá C,. Þessar lillu sameindir
fjölliðast síðan í sótagnir ofar í loganum
þar sem þær glóa og gera logann gulan.
Svipað á sér stað í geimnum þegar mikið
magn kolefnis þeytist frá stjörnum, til
dæmis svokölluðum rauðum risum. Við
það myndast dökkar stjörnuþokur sem
talið er að innihaldi aðallega kolefnis-
sameindir og sótagnir. í lok sjöunda ára-
tugarins var hægt að mæla merki frá fjöl-
atóma sameindum í geimnum með út-
varpssjónaukum. Með slíkum mælingum
sýndi breski efnafræðingurinn H.W. Kroto
við háskólann í Sussex fram á tilvist
keðjulaga sameinda í geimnum og var
HC9N eða
HC=C-C^C-C=C-C=C-C=N
þeirra stærst. Kroto taldi að langar kol-
efniskeðjur mynduðust einnig í kolefnis-
þokunum. Hann skorti hinsvegar tækja-
búnað til að smíða og mæla langar keðjur
kolefnissameinda og bera saman við mæl-
ingar á kolefnisþokunum. Þegar Kroto
frétti af nýjum tækjabúnaði Bandaríkja-
mannsins R.E. Smalley við Rice-háskóla í
Texas leitaði hann eftir samstarfi við
Smalley. Kroto fór til Texas í lok ágúst
árið 1985 en rannsóknir þeirra Smalleys
áttu eftir að taka óvænta stefnu (Kroto o.fl.
1985).
■ KNATTKOL UPPGÖTVUÐ
Með tækjabúnaði Smalleys var orkuríkum
púlsgeislum frá ljósleysi (laser) beint að
grafítsýni. Við þessa snögghitun gufuðu
116