Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 8

flötungar fimm- og sexhyrninga verða að
hafa 12 fimmhyrninga, en þetta skilyrði
má leiða út frá jöfnu Eulers fyrir kúlulaga
fjölflötunga:
{H = fjöldi horna
F = fjöldi flata
J = fjöldi jaðra
Þar að auki verður fjöldi sexhyrninga og
horna (atóma) í hverjum fjölflötungi að
vera slétttala. Slíkir kúlulaga klasar minna
óneitaniega á hinar frægu kúlubyggingar
bandaríska verkfræðingsins Buckminsters
Fullers og hefur þessi fjölskylda sameinda
verið nefnd eftir honum, þ.e. fullerenes
eða jafnvel buckyballs en C(()-sameindin
buckminsterfullerene. Kúlulaga sameindir
kolefnis hafa fengið nafnið knattkol á
íslensku.
■ knattkol einangruð
Til að einangra sýnilegt magn af C60
safnaði rannsóknarhópur Smalleys sótinu
sem myndaðist við grafítbrennsluna og
reyndi að leysa knattkolið upp í benseni
(C6H6). Tilraunir þeirra voru árangurs-
lausar þar sem hvert sótsýni innihélt
aðeins örlítið brot úr millígrammi af
knattkoli. í Englandi vildi Kroto framleiða
meira magn af sóti til að leysa upp en gekk
í fyrstu brösulega að afla fjár til verk-
efnisins. Það var svo ekki fyrr en 1990
að tveimur rannsóknarhópum eðlisfræð-
inga tókst að smíða og einangra hundruð
millígramma af C60 (Krátschmer o.l'l.
1990).
Þjóðverjinn W. Krátschmer við Max
Planck stofnunina í Heidelberg og Banda-
ríkjamaðurinn D. Huffman við háskólann í
Arizona höfðu einnig unnið að rann-
sóknum á kolefnisþokum í geimnum. Allt
frá 1983 höfðu þeir framleitt mikið magn
af sóti við rannsóknir sínar. Sótið var
myndað með því að leiða háan rafstraum
milli tveggja grafítskauta sem komið var
fyrir í glerhjálmi fylltum með helíumgasi.
I útfjólubláu gleypnirófi sótsins mældust
merki sem þeir gátu ekki útskýrt í fyrstu en
eftir að hafa lesið grein Krotos og
Smalleys fór þá að gruna að C60 væri í sót-
inu. Næstu ár unnu þeir að því að breyta
aðstæðum við sótframleiðsluna og stað-
festa þar með grun sinn. Þegar þeir loks
leystu sótið upp í benseni fengu þeir
rauðlita lausn af C60 og gátu einangrað nær
hreint efni. Nú var hægt að beita ýmsum
eðlisefnafræðilegum mælingum til að
3. mynd. Bvgging sciineindarinnar Cm[0,Os(NC^H4(C(CH{)3)),]. Grœnu atóinin eru C.
þau rauða O. blcíu N og það gula Os. Vetnisatóiminiiin liefur verið sleppt til frekari
glöggvunar.
118