Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 43

Jarðlaga- Jarðlag
súla nr.
5. mynd. Skipun jarðlaga við Svarthamar
í Breiðuvík. Ásýnd setlaga er sýnd með
mismunandi litum og táknum (sjá 4.
mynd). Númer jarðlaganna eru frá Guð-
mundi G. Bárðarsyni (1925). Strati-
graphical column for the Svarthamar Mem-
ber in Breidavík. The legend is explained
in Fig. 4. Strata numbers are from
Bárdarson (1925).
miðju sunnanverðu nesinu. Breiðu-
víkurhópurinn hvílir á eldri jarðmynd-
unum á.Tjörnesi, fyrst á hraunlaga-
stafla milli Höskuldsvíkur og Furu-
víkur, en þar undir liggja Tjörneslögin
víðfrægu og ná suður að Köldukvísl.
Þar taka við undirstöðulög úr blágrýti
sem eru elsta jarðmyndunin á Tjör-
nesi. Aldursgreiningar benda til þess
að Köldukvíslarhraunlögin séu frá
míósentímabilinu, en því lauk fyrir um
fímm milljónum ára (Kristinn J.
Albertsson 1976 og 1978, Aronson og
Kristján Sæmundsson 1975). Sjálf
Tjörneslögin eru um 500 m þykk og
allt frá miðri 19. öld hafa þau verið
talin plíósen að aldri. Engar ísaldar-
menjar hafa fundist í Tjörneslögunum,
né heldur í Höskuldsvíkurhópnum þar
fyrir ofan. Það er ekki fyrr en í Furuvík
við botn Breiðuvíkurhópsins að fyrstu
ótvíræðu jökulmenjarnar koma til
sögunnar. Enn er ekki fullvíst hversu
gamlarþessar jökulmenjar eru. Aldurs-
greiningar og nýlegar bergsegul-
mælingar benda þó til að lögin. í
Furuvík séu eldri en tveggja milljón
ára, og sennilega um tveggja og hálfrar
milljón ára gömul (Kristinn J. Alberts-
son 1978, Jón Eiríksson o.fl. 1990).
Hluta af setlögunum og steingerving-
unum í Breiðuvík var nýlega lýst á
prenti í grein eftir Jón Eiríksson, Karen
Luise Knudsen og Má Vilhjálmsson
(1992).
GERÐ SETLAGA, ÁSÝNDIR
Tvær jarðlagasyrpur fyrir miðri
Breiðuvík frá Fossgili að Svarthamri
(sjá 4. mynd) skipast saman í svo-
nefnda Þrengingamyndun, en Þreng-
ingar heita giljadrög til suðurs frá vík-
inni. Þar eru upptök Bæjarlækjar, sem
fellur til sjávar i lendingunni við
Breiðuvíkurbæinn. Bergsegulmælingar
og beinar aldursákvarðanir sýna
ótvírætt að Þrengingamyndunin hefur
hlaðist upp fyrir meira en 700.000 árum
og mörkin á milli Fossgilssyrpu og
Svarthamarssyrpu eru sennilega rúm-
lega einnar og hálfrar milljón ára
gömul. Svarthamarssyrpan er yngri og
greinist frá Fossgilssyrpunni af roffleti,
sem er markaður jökulrákum með
norðlæga stefnu (undir jarðlagi 5, sjá
5. mynd). Efstu jarðlögin í Fossgils-
165