Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 17

júlí og seinni hlutann í ágúst og septem-
ber sem skiptu sköpum og spilltu akur-
yrkju. Það var því óvenju skammur
sprettutími sem einkenndi þetta ár (10.
mynd) og af þeim sökum hlaut það
heitið „árið sumarlausa“ meðal al-
mennings í Nýja-Englandi. Sprettu-
tíminn árið 1816 er sá langstysti sem
skráður hefur verið. í meðalári var
sprettutíminn 120 til 160 dagar en árið
1816 styttist hann niður í 70 daga í
Maine, 75 daga í New Hampshire og
80 daga í Massachusetts, eða um 40
til 50%. í New Haven, Connecticut,
var síðasta frost vorsins 1816 hinn 11.
júní og fyrsta frost haustsins 22. ágúst
og er hvort tveggja einsdæmi.
Bændur í Nýja-Englandi urðu svo
illa úti á árunum 1815 til 1817 að
margir tóku sig upp, yfírgáfu jarðir
sínar og gerðust landnemar í vestur-
ríkjunum í von um betri afkomu. Nýja-
England hafði verið tiltölulega þétt-
býlt fyrir þennan fólksflótta en margar
jarðir sem voru í ábúð fram undir 1816
hafa aldrei byggst aftur. Það er þvi
algengt, þegar farið er um skógana í
Nýja-Englandi í dag, að gengið sé
fram á forna grjótgarða og bæjartóftir
frá þessum tíma.
UPPÞOT í EVRÓPU
I maí 1815 fór að sjást óvenjulitríkt
sólsetur og rauður og bleikur himinn í
Englandi. Þetta fyrirbæri náði hámarki
í september og var eins og himinninn
stæði í ljósum logum. Orsök þessa
mikla og óvenjulega kvöldroða má
rekja til móðunnar frá Tambora-
gosinu, sem náði upp í heiðhvolfið,
en í móðunni síastbláleitirgeislar sólar-
•jóssins út og þeir rauðu og gulleitu
verða yfirgnæfandi. Samfara þessum
fögru ljósfyrirbærum var móðan einnig
að byrja að hafa áhrif á varmageislun
sólar til jarðar, eins og fram kom síðar.
Guiot (1992) telur að fjögur köldustu
árin í Evrópu hafi verið 1081, 1454,
1703 og 1816, og var hitinn þau ár um
3°C undir meðallagi allt frá Bretlands-
eyjum og suður til Túnis. Hið óvenju-
lega tíðarfar í Evrópu árið 1816 hefur
verið tengt breytingum á háþrýsti-
svæðinu sem að jafnaði ríkir yfir haf-
svæðinu umhverfís Asoreyjar. Þetta ár
virðist Asoreyjahæðin hafa horfið al-
gjörlega með þeim afleiðingum að
óvenjudjúpar lægðir bárust inn yfir
Mið-Evrópu og fluttu þær heimskauta-
loft sunnar en nokkurn tíma áður. Við
það fluttist íslandslægðin suður undir
Bretlandseyjar (Kington 1992). Á
Englandi var allt sumarið afleitt og
þar mældist meðalhiti júnímánaðar 1816
lægri en nokkru sinni, eða 12,9°C
(Manley 1946). Kuldi og skýjað veður
og þrálát vestanátt ríkti í Frakklandi
vorið 1816 og sumarið var afleitt. Þetta
haust varð vínuppskeran í Frakklandi
seinni en nokkurn tíma fyrr eða síðar
(11. mynd), eða í nóvember í Mið- og
Norður-Frakklandi, í þeim héruðum
þar sem vínberin höfðu ekki þegar
frosið (Ladurie 1971). Júnímánuður
var 3,5 stigum kaldari en í meðalári,
ágúst 2,8 stigum og september 1,6
stigum kaldari.
Þetta kalda sumar dvaldi enska
skáldið Byron lávarður í sumarleyfí
sínu við Genfarvatn í Sviss, ásamt
hinni átján ára gömlu Mary Shelley og
öðrum vinum. „í fyrstu eyddum við
deginum úti á vatni eða á gönguferðum
með ströndum vatnsins ... En það var
óvenjurakt og leiðinlegt sumarveður
og oft vorum við innilokuð dögum
saman vegna stöðugra rigninga“ ...
„Nú búum við til draugasögur“ sagði
Byron. Þannig urðu til hrollvekju-
sögurnar um Frankenstein eftir Mary
Shelley og Blóðsugan eftir John
Polidori, en hann var læknir skáldsins.
í Þýskalandi var uppskerubresturinn
sá allra versti sem um er vitað. Napó-
139