Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 14

umst með ferðum dádýrahjarðarinnar
sem hefst við í fjallinu og við tjörnina.
Að öðru leyti var botninn eyðimörk,
varla stingandi strá nokkurs staðar. I
suðvesturhluta öskjunnar er trakí-
basalt-hraungúll, nefndur Doro Api Toi
(„Litlakúla"), sem hefur myndast ein-
hvern tíma milli 1847 og 1913. Hann
er nú um 100 m í þvermál og 12 m á
hæð og undan gúlnum hefur runnið
200 m langt apalhraun til austurs. Arið
1947 var gúllinn 60 m á hæð og er
hann því greinilega að hverfa undir
skriður og aurframburð sem sífellt
gengur niður úr þverhniptum öskju-
veggnum fyrir ofan. I norðausturhluta
öskjunnar fundum við mjög unglegan
hrauntaum, um 1 km á lengd, sem ekki
hefur verið getið áður og því sennilegt
að hafi myndast í gosi á síðustu ára-
tugum. Askjan fyllist því mjög hratt af
hraunum, möl og öðrum framburði og
við áætlum að hún grynnist að meðal-
tali um 0,5 til 1 m á ári. A meðan við
dvöldumst í öskjunni var stöðugt grjót-
hrun og skriðuföll úr hömrunum, þó
aðallega úr tveim giljum sem eru
mynduð af miklu misgengi er skerst
þvert yfír öskjuna.
A grundvelli ferða okkar niður í
öskjuna gátum við sett fram heildar-
mynd af þróun eldfjallsins, sem
byggist á lagskiptingu í hömrunum (9.
mynd). I upphafi myndaðist Tambora
sem eldkeila, hlaðin upp af fjöl-
mörgum hraunum og gjóskulögum. Þá
myndaðist fyrsta askjan í ijallið,
svipuð að stærð og askjan frá 1815 en
aðeins grynnri og liggur norðvestar.
Hraunrennsli innan öskjunnar fyllti
hana smátt og smátt en elstu hraunin
innan gömlu öskjunnar eru um 50.000
ára. Því næst varð sprengigos í
öskjunni sem myndaði svartan túff-
hring af hverfjallsgerð. Yngsta gos-
myndunin í gömlu öskjunni er brún
gjóska, mynduð í nokkrum plínískum
sprengigosum. Þau elstu eru um 5900
ára en hið yngsta 1210 ára. Þetta var
síðasta eldvirkni í Tambora fyrir gosið
mikla 1815 og var því nær 1100 ára
goshlé á undan því.
Á meðan við unnum að rannsóknum
niðri í öskjunni var aðalumræðuefnið
hvernig við kæmumst upp aftur. Það
var útilokað að fara sörnu leið til baka,
þar sem einstigið var horfið, og því
ekki um annað að ræða en að klífa
hamrana þar sem við höfðum komist í
hann krappan árið 1986. I þetta sinn
vorum við lausir við vatnsbyrðar en í
staðinn voru allir pokar fullir af merki-
legu grjóti. Fyrir sólarupprás á ijórða
degi lögðum við af stað upp úr
öskjunni og þræddum gömlu leiðina
frá 1986 upp hamrana. Klifrið var
strembið en ekkert sögulegt gerðist og
við komumst alla leið upp á öskju-
brúnina upp úr hádegi. Næsta dag
felldum við tjöldin í bækistöð okkar á
öskjubrúninni og lögðum af stað niður
fjallshlíðarnar, í faðm frumskógarins
og heim á leið.
ÁRIÐ SUMARLAUSA
Meginástæðan fyrir rannsóknum
mínum á Tambora var leit að tengslum
milli gossins og veðurfarsbreytinga og
harðinda sem urðu árin á eftir, einkum
í Norður-Ameríku. Margt hefur verið
skráð um þessa loftslagssveiflu og ný-
9. mynd. Þróun Tambora má skipta í sex
stig. Eftir upphleðslu eldkeilunnar mynd-
aðist fyrsta askjan (2), sennilega fyrir um
43.000 árum. Hún fylltist smám saman af
hraunum (3). Þá tók að gjósa basískri ösku
og upp hlóðst túff-hringur af hverfjalls-
gerð (4). Er askjan var rétt orðin barmafull
varð plínískt sprengigos, sem myndaði
gjóskulag (5) sem er um 1200 ára gamalt.
Þetta var síðasta virkni í fjallinu fyrir
gosið mikla 1815. I kjölfar þess mynd-
aðist svo núverandi askja en á botni
hennar eru nú farin að renna ný hraun.
136