Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 33

3. mynd. Nefapinn er auk mannsins eini
sæfarinn meðal prímata. Þessi sást á sundi
nokkrar mílur út af ströndum Kínahafs og
þekktist feginn bátsferð til land. (Morgan
1982).
seint við sér að menn mega í miklum
hita þola hitaslag - ofhitun á heila -
áður en kælikerfið tekur við sér. Þegar
svitakirtlarnir verða loks virkir flóir
svo mikill sviti frá þeim að hætta er
bæði á skaðlegu vatnstapi og salttapi.
Sviti manna er saltari en sviti
annarra dýra. Námumenn, kyndarar og
aðrir sem strituðu í miklum hita áttu
vanda til krampa. Snemma á þessari
öld kom í ljós að saltskorti var um að
kenna. Kvillinn hvarf þegar farið var
að bæta salti í kost mannanna, t.d. með
því að blanda sjó í drykkjarvatnið.
Það er einkennilegt að menn finna
ekki fyrir saltskorti fyrr en í óefni er
komið. Dýr merkurinnar leita að salti
þegar þau vantar það og virðast skynja
skortinn jafnákaft og við finnum til
þorsta. En námumennirnir liðu út af
vegna saltskorts án þess að líkaminn
varaði þá við. Og börn í þriðja heim-
inum deyja unnvörpum eftir að niður-
gangur hefur eytt natríumsöltum úr
líkömum þeirra. Þau skynja ekki salt-
skortinn og bera sig bara eftir vatni.
Nú er farið að gefa börnunum salt og
sykur og dánartalan hefur fallið veru-
lega.
Niðurstaða Morgans er ótvíræð: Hér
eru ör eftir þróun í umhverfi þar sem
aldrei er saltskortur - í sjó. Þegar áar
okkar hurfu upp úr sjónum höfðu þeir
ásamt feldinum glatað kirtlunuln sem
önnur dýr losa svita úr og urðu að
gera sér aðra gerð að góðu. Raunar er
hægt að hugsa sér að upphaflegt
hlutverk svitakirtlanna hafi verið að
losa vatnsapann við salt, en þá hlyti
svitinn að hafa verið mun saltari en
hann er nú.
FITA
„Akfeitur api líkist grindhoruðum
manni,“ hefur Elaine eftir enskum líf-
fræðingi. Bæði um magn og dreifingu
likamsfitu eru menn gerólíkir mann-
öpum og raunar þorra spendýra. Á átt-
unda rnánuði þroskunar mannsfósturs
dregur úr vexti beina og orkan beinist
í þess stað að myndun fitu. Meðal
annars vex þá fitulag undir húðinni,
sem er annars óvenjulegt meðal land-
dýra. Fitan í barni við fæðingu er um
16 hundraðshlutar líkamsþungans, bor-
ið saman við 3% í nýfæddum bavíana.
Forðafita safnast í sérhæfðar fitu-
frumur. Því fleiri sem þær eru þeim
mun meiri fitu getur dýrið bætt á sig.
Apar hafa ekki fleiri fitufrumur en svo
að þeir geta aldrei fitnað verulega.
Menn eru hins vegar afar ríkulega bún-
ir þessum frumum, einkum undir húð-
inni. Margar fitufrumur — og þar með
forsendur fyrir verulegri fitusöfnun -
einkenna tvenns konar spendýr, annars
155