Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 107

bergs hins vegar. Til þessa eru jöfn-
urnar á 2. mynd notaðar. Allur upp-
leystur kísill í árvatni er ættaður úr
bergi. Miðað við vegið meðaltal ár-
vatns á Suðvesturlandi (1. tafla) eru
um 32% natríums í árvatni á Suð-
vesturlandi ættuð úr úrkomu en 68%
úr bergi, um 13% kalsíums úr úrkomu
en 87% úr bergi, um 78% magníums
eru ættuð úr bergi, 79% kalís í árvatni
eru kornin úr bergi og um 59% brenni-
steins eru upprunnin úr bergi. Að
meðaltali eru um 72% uppleystu
efnanna úr bergi komin en 22% þeirra
úr úrkomu (Sigurður R. Gíslason o.fl.
1990, 1993).
EFNASAMSETNING GRUNNVATNS
Það sem greinir íslenskt grunnvatn
fyrst og fremst frá grunnvatni annars
staðar í heiminum er hátt pH vatnsins,
en það getur verið allt frá 7,0 upp í
10,5 (1. tafla). En þess má geta að í
stöðlum frá Aiþjóða heilbrigðis-
málastofnuninni, WHO, er mælt með
að pH drykkjarvatns liggi á bilinu
6,5-9,2. Hátt pH grunnvatns stafar af
efnaskiptum vatns og bergs á nokkru
dýpi í jarðlagastaflanum þar sem
koltvísýringur andrúmsloftsins nær
ekki til vatnsins, eins og greint er frá í
kaflanum um efnaskipti vatns og bergs.
íslenskt grunnvatn sem er með pH
hærra en 9 þarf þó ekki að vera nema
nokkrar mínútur í snertingu við and-
rúmsloft til að pH þess lækki verulega
vegna þess að koltvísýringur úr
andrúmsloftinu þrengir sér inn í það,
eins og rakið er í kaflanum um
efnaskipti vatns og andrúmslofts.
Dæmi um efnasamsetningu grunn-
vatns og yfirborðsvatns er sýnt i 1.
töflu. Vatn sem rennur úr Hagavatni
sunnan Langjökuls hefur hvarfast lítið
eitt við berg, pH vatnsins hefur hækkað
miðað við pH úrkomu (sbr. 8. mynd
og 1. tafla), H+jónir hafa því tapast en
kísill og önnur efni losnað úr bergi.
Vatn sem kemur upp i Brúarárskörðum
og í Haukadal hefur hvarfast enn meira
við bergið, pH er á bilinu 9-10, styrkur
kísils og annarra efna er meiri. Styrkur
efna í vatni sem kemur upp í Rangár-
botnum, norðvestan við Heklu, er mun
meiri en pH er ekki eins hátt og í linda-
vatninu úr Brúarárskörðum og Hauka-
dal. Þetta stafar af því að kol-
tvísýringur og brennisteinsgastegundir
streyma frá Heklu út í grunnvatns-
kerfið, vatnið verður hvarfgjarnara en
ella, þ.e. það leysir upp meira af bergi.
Athyglisvert er að styrkur efna á borð
við Al, Fe, Mn og Ti, sem er verulegur
í íslensku bergi, er lítill í vatninu. Þau
virðast sitja eftir í berginu þegar efni
eins og Si02, Na, Ca o.s.frv. leysast
upp.
Koltvísýringur í grunnvatni getur
verið ættaður úr andrúmslofti, bergi,
eldfjallagasi og rotnandi jurta- og
dýraleifum, svo að eitthvað sé nefnt.
Greinilegt er að uppleystur koltví-
sýringur í grunnvatni er mestur í eld-
virku beltunum og þá sérstaklega þar
sem grunnvatnsstraumar liggja frá
virkum eldfjöllum, eins og t.d. Kröflu,
Kverkfjöllum, Heklu, Hofsjökli (Frey-
steinn Sigurðsson 1990), Öræfajökli,
Mýrdalsjökli og Eyjafjallajökli. Sama
má reyndar segja um önnur efni,
styrkur þeirra er yfirleitt mestur í eld-
virku beltunum og oft mestur í
nágrenni eldstöðva eða jarðhitasvæða
(Freysteinn Sigurðsson 1990, Sigurður
R. Gíslason o.fl. 1992). Mikill styrkur
koltvísýrings gerir vatn hvarfgjarnara
en ella og ennfremur er rnikið af fersku
glerkenndu bergi í eldvirku beltunum.
Þetta berg leysist hraðar upp en annað
berg (Sigurður R. Gíslason og Eugster
1987a) og þar af leiðir að styrkur
uppleystra efna í grunnvatni, sem eru
ættuð úr bergi, er oft meiri þar en í
eldra bergi utan eldvirku beltanna.
229