Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 153

Páll Theodórsson
Geislakolsgreining gjóskulaga og
aldur landnámslagsins
Gjóskulagatímatal, sem Sigurður
Þórarinsson lagði grundvöll að hér á
landi, er mikilvægt í jarðfræði- og
fornleifarannsóknum. Fyrir landnám
byggist tímasetningin einungis á
geislakolsgreiningu (C-14 mælingu) en
eftir það bæði á rituðum heimildum og
C-14 mælingum. Því eldri sem
gjóskulög frá þessum tíma eru því
ótraustari verða heimildirnar.
Aldursgreining gjóskulaga er ekki
auðveld, m.a. vegna þess að sambandið
milli C-14 styrks jurtaleifa og aldurs
þeirra hefur reynst flóknara en áður
var talið. Því er hætt við einföldun í
túlkun á niðurstöðum mælinganna.
Vegna mikilvægis landnámslagsins
fyrir fornleifarannsóknir hafa fleiri
C-14 mælingar verið gerðar til að finna
aldur þess en nokkurs annars gjósku-
lags (Margrét Hallsdóttir 1987). Það
er talið hafa komið frá gosi í Vatna-
öldum í lok 9. aldar (Guðrún Larsen
1984), skömmu eftir að landnám hófst,
en þess er ekki getið i rituðum heim-
ildum. í borkjarna frá Grænlandsjökli
eru allmörg örþunn öskulög með hærra
sýrustig en er að finna í meginhluta
kjarnans. Aukning í sýrustiginu er
rakin til eldgosa víða um heim. Sýran
í íslagi frá árinu 898 er rakin til gossins
í Vatnaöldum (Hammer o.fl. 1980).
Með því að vinna úr gögnunum á
nokkuð annan hátt en áður hefur verið
gert tel ég að fá megi nákvæmari
vitneskju um aldur lagsins.
Aðferð Margrétar Hallsdóttur (1987)
við töku sýna úr landnámslaginu og
úrvinnsluaðferð sem hér verður kynnt
vísa leið til aukinnar nákvæmni og
öryggis við aldursákvörðun gjósku-
laga. En jafnvel þótt á þennan hátt sé
beitt ítarlegri og traustari aðferð en
áður situr enn eftir nokkur óvissa um
aldur gjóskunnar, því gróðurleifar í
öskulaginu kunna að hluta til að vera
rætur og leifar af jurtum sem spruttu
áratugum síðar. Rætt verður hvernig
má draga úr þessari óvissu.
ÞRÓUN ALDURSGREININGA MEÐ
GEISLAKOLI OG GRUNDVÖLLUR
AÐFERÐARINNAR
Allt frá því að W. F. Libby fann upp
aldursgreiningu með geislakoli fyrir
rúmurn íjórum áratugum hefur verið
unnið að því að treysta grundvöll
aðferðarinnar. í ljósi ítarlegri þekk-
ingar hefur þurft að leiðrétta eldri
mælingar og flóknara er nú en áður að
lýsa niðurstöðu C-14 mælinga, aldri
sýna og óvissu mælinganna. Því er
nauðsynlegt að ræða fyrst í stuttu máli
um frumatriði geislakolsgreiningar og
þróun aðferðarinnar.
Efst í lofthjúpi jarðar verður stöðug
nýmyndun geislakols þegar orkuríkar
geimagnir rekast þar á köfnunarefnis-
Náttúrufræðingurinn 63 (3-4), bls. 275—283, 1993. 275