Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 24

kom upp í gosinu samsvarar það
1,75-10" kg af brennisteinsmóðu (Har-
aldur Sigurðsson og Carey 1992). Fyrst
var áætlað að brennisteinsmóðan frá
gosinu væri 1,510" kg en það var
byggt á brennisteinsfráviki í jökul-
ísnum frá árunum 1816 og 1817
(Hammer o.fl. 1980). Tambora-gosið
1815 er annað af aðeins tveimur gosum
sem hafa skilið eftir brennisteinsfrávik
bæði í isnum á Grænlandi og á Suður-
skautslandinu. Hitt gosið varð 1259
e.Kr. og er uppruni þess enn ókunnur.
Eftir seinni mælingar á sýrumagni í
ísnum hefur Tambora-móðan stækkað
nokkuð, eða upp í 3-10" kg, eða 300
milljón tonn af brennisteinssýru (Lang-
way o.fl. 1988). Á Suðurskautslandinu
byrjaði brennisteinsmóðan að falla út
úr lofthjúp jarðar tveim árum eftir
gosið, eða árið 1817, og lauk því sýru-
regni árið 1820. Ekki hafa enn fundist
vísbendingar um hitasveiflur á Suður-
skautslandinu í kjölfar gossins með
mælingum á súrefnissamsætum í ísnum
(Thompson og Thompson 1992).
Við rannsóknir á glerinnlyksum kom
fram að klórmagn kvikunnar var miklu
hærra en brennisteinsmagnið og að hún
var einnig flúorrík. Þannig er áætlað
að um 10" kg klór og 7-10'° kg flúor
hafí borist frá gosinu upp í lofthjúpinn
(Haraldur Sigurðsson og Carey 1992).
Þessar niðurstöður koma á óvart því
ekki hefur fundist neitt magn af
halógenum meðbrennisteinsfrávikinu í
Grænlandsjökli eða á Suðurskautsland-
inu. Það bendir til að halógenarnir,
sem ekki eru eins reikulir og brenni-
steinn, hafí ekki borist upp í heið-
hvolfíð sem gas heldur fallið með ösk-
unniígrennd við fjallið. Eins og greini-
lega kom fram í Heklugosinu 1970
drekkuraskan á sig klór- og flúorsam-
bönd úr gosmekkinum og er því ekki
við að búast að þau efni berist langt út
í lofthjúpinn (Níels Óskarsson 1980).
SÓLBLETTIR TIL VIÐBÓTAR
Harðindaárin sem fylgdu Tambora-
gosinu 1815 voru einstök en til að átta
sig á þessum atburðum er nauðsynlegt
að líta á þau í samhengi við lang-
varandi loftslagsbreytingar. Á tíma-
bilinu frá um 1430 til 1850 var árferði
óvenjuslæmt á norðurhveli jarðar og er
þessi kaldi tími oft nefndur Litla ís-
öldin. Á Islandi var hafís oft landfastur
á þessum tíma og einnig skriðu jöklar
fram á 18. og 19. öld. Harðindi voru
tið og fólksfækkun töluverð á öldunum
milli 1400 og 1800 (Sigurður Þórarins-
son 1974). Það er augljóst að breyt-
ingar á veðurfari eru á einhvern hátt
tengdar geislunarvarma sólarinnar,
annaðhvort vegna breytinga sem eiga
sér stað í lofthjúpnum sjálfum eða
vegna breytinga á því geislamagni sem
berst að ytri mörkum lofthjúpsins, þ.e.
breytingum á „sólstuðlinum“. Sveiflur
í veðurfari hafa verið tengdar kerfís-
bundnum breytingum á íjölda sól-
bletta, sem hefur mjög reglubundna
tuttugu og tveggja ára sveiflu. Frá um
1645 til 1715 fækkaði sólblettum mjög
og þeir hurfu nær algjörlega af skífu
sólarinnar og er þetta tímabil jafnan
nefnt „Maunder-lágmarkið“. Á sama
tíma náði Litla ísöldin hámarki og
hefur af þeim sökum verið álitið að
sólblettir gefí vísbendingu um orku-
strauminn frá sólinni, sem jafnframt
hefur áhrif á veðurfar á jörðinni. (Þess
ber þó að gæta að þótt fylgni virðist
vera milli sólbletta og veðurfars hefur
ekki enn verið sýnt fram á bein tengsl
þar á milli.) Auk Maunder-lágmarksins
er tímabilið 1790 til 1830 sérstaklega
snautt af sólblettum og er það kallað
Litla Maunder-lágmarkið eða Dalton-
lágmarkið. Það er því hugsanlegt að
árferði hafí farið versnandi vegna
breytinga á sólstuðlinum og að brenni-
steinsúðinn frá Tambora-gosinu hafi
síðan gert illt verra.
146