Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 20

1816 var yfírleitt stormasamt og
óvenjulega umhleypingasamt. I Vík í
Mýrdal byrjaði septembermánuður
með hörðu frosti. Hin slæma tíð hafði
mjög mikil áhrif á landbúnað. Þannig
varð grasspretta víða undir meðallagi á
Norðurlandi og víða um land var erfítt
að ná inn heyjum vegna úrkomu. Garð-
yrkja brást algjörlega þetta sumar. Til
dæmis getur Jón Espólín sýslumaður í
Viðvík þess að garðar hafí lítið gefíð
af sér vegna óveðra og storma. Einnig
var farandsjúkdómi kennt um, sem
plagaði marga allt sumarið og truflaði
bæði uppskeru og heyskap.
Um veturinn reyndist erfítt að halda
skepnum á fóðrum og eitthvað fórst
af útigangsgripum því vetrarbeit brást
al-gjörlega. A Snæfellsnesi lýsir
Sigurður Guðlaugsson sýslumaður
miklum fæðuskorti meðal fólks um
veturinn. Ekki bætti úr skák að fiskafli
brást þar sem ísalög voru mikil á
Breiðafirði og erfítt að sækja sjó vegna
veðra. Allt bendir því til að veturinn
1816-1817 hafí verið óvenjuharður á
Islandi. Jón Espólín sýslumaður í Við-
vík taldi hann vera sambærilegan við
hörkuveturinn 1784 (í kjölfar Móðu-
harðinda) og veturinn 1802.
INDLAND OG KÓLERUPLÁGAN
Af eðlilegum ástæðum höfum við
aðallega upplýsingar um veðurfar á
Vesturlöndum þetta ár en áhrifa
Tambora-gossins varð þó vart um allan
heim. Síðustu vikuna í apríl 1815 kóln-
aði skyndilega í Madras á Indlandi,
sem er vafalaust afleiðing af því að þá
barst gjóskuský Tambora-gossins yfír
Indland, á vesturleið um heiðhvolfíð.
I byrjun vikunnar var hiti að morgni
dags 11°C en í vikulok hafði hann
hrapað niður í -3°C. Veðurfar á Ind-
landi, einkum í Gangesdalnum, breytt-
ist verulega sumarið 1815 þegar regn-
tímanum fylgdi óvenju kalt og rakt
tímabil sem varaði þar til veturinn
1818 (Wilson 1992). Sumarið 1816
varð aftur vart við frost í Madras, sem
er algjört einsdæmi. Árið 1817 braust
út óvenjuskæð kóleruplága, fyrst í
Jessore og svo víðar á Indlandi, og
hefur oft verið talið að afleitt veður-
far hafí hleypt henni af stað (Durey
1979). Þessi faraldur breiddist hægt og
sígandi út um Asíu en barst að lokum
alla leið til Bretlands árið 1831.
TENGSLIN VIÐ TAMBORA
Kuldanum sem lagðist yfír Nýja-
England og önnur héruð Norður-Amer-
íku fylgdi óvenjuleg móða í lofti, ólík
þoku eða skýjafari þar sem móðan var
þurr. Thomas Mitchell lýsti móðunni
sem lagðist yfir New York vorið og
sumarið 1816 sem „eins konar reyk-
kenndri þoku sem var þó ekki rök og
líktist mikið reykmóðunni sem lagðist
yfír Evrópu þrjátíu árum fyrr“ (Post
1977). Þar vitnar hann óbeint í at-
huganir Benjamíns Franklins á móð-
unni sem barst til Evrópu frá gosinu
mikla í Lakagígum 1783 (Franklin
1784). Þannig var móðan og þar með
loftslagsbreytingarnar óbeint sett í
samband við eldgos strax árið 1816
en ekki voru þó þessi fyrirbæri sett í
samband við Tambora-gosið fyrr en
miklu síðar, eða árið 1883.
Hugmyndir um áhrif eldgosa á lofts-
lag má rekja allt aftur til Rómaveldis.
Árið 44 fyrir fyrir Krist varð mikið
gos í Etnu á Sikiley. Gosmökkurinn
skyggði á sólu um tíma í Róm, rétt í
þann mund er Júlíus Sesar var drepinn
og var því fall keisarans strax sett í
samband við gosið (Forsyth 1988).
Plútark skrifar að sólargeislarnir hafí
verið svo daufír og kaldir af völdum
gosmóðunnar að ávextir hafí ekki
þroskast en skrælnað á trjánum „af
sökum kulda loftsins“. Ymsar
heimildir sýna að tíð var slæm með
142