Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 49

vík hlóðust upp með því að kanna hvar
þessar tegundir þrífast í dag.
Götungafánan í Cassidulina teretis-
Islandiella helenae beltinu (lagi 10)
samsvarar fánu sem finnst nú á dögum
í íshöfum við heimskautin þar sem
greiður samgangur er við úthöfin. Teg-
undirnar í þessu belti kunna vel við
sig í kyrrlátu, orkulitlu umhverfi og
varðveittu tegundirnar benda til að
straumar hafí verið mjög litlir og
sjávardýpi yfir 25 metrar í fyrstu en
síðan grynnkað. Samsetning fánunnar
bendir til að sjór hafi flætt tiltölulega
hratt inn yfír landið og síðan hafi flætt
af smám saman. Ef til vill hefur svæðið
þornað alveg undir lokin og efstu
setlögin sem varðveita þetta lífbelti eru
mynduð við strönd. Með hliðsjón af
götungategundunum má álykta að setið
hafi hlaðist upp við áflæði í lok jökul-
skeiðs. Afflæðina undir lok upp-
hleðslunnar kann að mega rekja til jafn-
vægisleitni jarðskorpunnar eftir að
ísfarginu létti.
Flestar íshafstegundirnar eru horfnar
í næsta belti íyrir ofan, Cibicides
lobatulus-Elphidium hallandense belt-
inu (lög 12x og 12). í þeirra stað koma
kulvísari tegundir sem þrífast í hlýrri
sjó (8. mynd). Þetta belti einkennist af
grunnsjávar- og áfánutegundum sem
þola órólegt umhverfi með sterkum
straumum. Fánan breytist síðan upp á
við í setinu til samræmis við minnk-
andi sjávardýpi á ný. Þannig hefur átt
sér stað áflæði meðan tegundirnar
í neðri hluta Cibicides lobatulus-
Elphidium hallandense beltisins lifðu
við Breiðuvík en undir lokin hefur
orðið afflæði á nýjan leik. Þessar
sveiflur hafa átt sér stað við mildara
loftslag en þær sem neðar liggja og
hljóta því að vera til marks um hlý-
skeið. Allmargar tegundanna í fánunni
benda til að hitastig á þessu hlýskeiði
hafi verið hærra en gengur og gerist
við íslandsstrendur á okkar dögum,
jafnvel við suðurströndina.
LINDÝRAFÁNA
Lindýrafánan í Breiðuvíkurlögunum
ber þess glögg merki að umhverfis-
aðstæður voru ijölbreyttar á myndunar-
tíma jarðlaganna. Allt frá fyrstu rann-
sóknum á þessum lögum hefur verið
bent á að steingerðar skeljar er þar
finnast (sjá mynd 10) gætu gefið upp-
lýsingar um hitastig þegar lögin hlóð-
ust upp (Helgi Péturss 1908). Síðan þá
hafa margir kannað steingervinga í
Breiðuvík og má nefna rannsóknir
þeirra Guðmundar G. Bárðarsonar
(1925), Jóhannesar Áskelssonar (1941),
Strauchs (1963), Þorleifs Einarssonar
o.fl. (1967) og Gladenkovs (1974). Már
Vilhjálmsson (1985) skipti lindýra-
fánunni í Breiðuvík í fimm botn-
dýrasamfélög, Qögur ífánu- og eitt
áfánusamfélag. Hvert samfélag ein-
kennist af tiltölulega fáum tegundum
sem þó eru góðir mælikvarðar á
tilteknar umhverfisaðstæður, svo sem
hitastig sjávar, orku i umhverfinu,
stöðugleika botnsins o.fl. í niðurstöð-
um rannsókna á Svarthamarssyrpu er
lindýrafánunni skipt í þrjú lífbelti (sjá
I I. mynd) sem innihalda íjögur af
botndýrasamfélögunum í Breiðuvík.
Með orðinu lífbelti (e. assemblage
zone) er átt við jarðlagaeiningu með
steingervingum sem aðskilja eining-
una frá aðliggjandi jarðlögum. Hér á
eftir verður gerð stutt grein fyrir hverju
belti.
Portlandia arctica beltið
Þetta lífbelti er að finna í lögum 8
og 9. Neðri mörk þessa lifbeltis eru
óglögg þar sem engir steingervingar
finnast í neðri hluta lags 8. Þeir koma
fyrst inn í efri hluta lags 8. Efri mörkin
eru á lagmótum 9 og 10. Hin
háarktíska setæta jökultodda (Port-
171