Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 22

því, að því ég viti, nema slík
vinna fari fram í einhverri písk-
urdeild borgarinnar.
5. Endurskoðunarstefna
Niðurstöður skipulagsins valda
því meiri vonbrigðum sem í
Reykjavík eru óvenjugóðar að-
stæður til að stýra vexti borgar-
innar. Enginn efast um bæði
hæfni og vilja bæði borgarstjóra
og borgarverkfræðings hvors á
sínu sviði. Bæjarfélögin eiga
sjálf svo til allt land svæðisins,
og gamli bærinn er langt frá því
að vera sama vandamál og aðrir
slíkir í Evrópu. Skipulag bæjar-
ins getur þróazt á 3 vegu. Annað-
hvort verður þrjóskazt við að
hlýða núverandi skipulagi og
Reykjavík verður stöðugt erfið-
ari, leiðinlegri og dýrari eða hætt
verður að nota skipulagið og
borgin vex stjórnlaust eins og
tíðkaðist á árunum fyrir aðal-
skipulag, sem yrði enn verra. Eða
þá að skipulagið verði endur-
skoðað stöðugt fyrir opnum tjöld-
um, sem er grundvöllur fyrir því
að takast megi að mynda betri
borg, þótt það sé því miður ekki
trygging. Ákvörðun um slíka end-
urskoðun yrði sennilega að koma
ofanfrá, frá bæ eða ríki, því að
almenningsálit kemur engu til
leiðar í skipulagsmálum með
þögninni. Ekki væri úr vegi að
endurskoða um leið byggingar-
samþykkt, sem inniheldur ákvæði
frá tímum kertaljósa og hefur
bein neikvæð áhrif á þróun
byggðar í bænum og byggingar-
kostnað. Þó slík endurskoðun sé
ekki trygging, er þó engin ástæða
til að ætla að hún misheppnist
algerlega. í landinu er nú fjöldi
velmenntaðs fólks, þar á meðal í
þjónustu borgarinnar, sem haft
getur leiðandi áhrif á þróun bæj-
arins. Embættismannakerfið get-
ur þó orðið hér eins og á öðrum
sviðum alvarlegur dragbítur. Þótt
æskilegt sé að hluti skipulags-
fólks vinni sem lengst rútínu-
störf, er enn nauðsynlegra að
endurnýjun verði með vissu ára-
bili í röðum háttsettra embættis-
manna og áhrifamestu sérfræð-
inga.
6. Naut í postulínsbúð
Þótt ekki sé ætlun mín að ræða
skipulag bæjarins í smærri atrið-
um, get ég þó ekki, sem innfædd-
ur Reykvikingur, stillt mig um að
ræða lítillega um gamla bæinn.
Skipulag gamla bæjarins lítur út
eins og vandlega undirbúið morð-
tilræði. Að nafninu til er hlut-
verk þessað leysa umferðarvanda-
mál bæjarins og halda heildar-
svip hans. Hið raunverulega hlut-
verk er sennilega það að þóknast
lóðabröskurum, því að ekki verð-
ur komið auga á neitt atriði, sem
þóknazt getur öðrum þegar til
lengdar lætur.
Umferðarvandamálið hefur ekki
tekizt að leysa. Kemur það skýrt
fram í stóru bókinni. Hallgríms-
kirkja sá um heildarsvipinn. í
kvosinni skal standa gleið og
glennuleg skrifstofubyggð. Lauga-
vegur verður áfram leiðinlegur
langintes. Mörg merkilegustu
hús borgarinnar verða rifin og
eina húsalína landsins frá því
fyrir aldamót skert (Stjórnarráð
að íþöku). Trjám og görðum mun
örugglega stórfækka, en í staðinn
fáum við bílastæðabreiður. Nær
engin hús, garðar eða umhverfi
verða vernduð. Verndun gamalla
húsa fer fram með þeim hætti, að
skrifstofumenn inni í Borgartúni
fá stama af geðshræringu, ef eitt-
hvert manngreyið vill fá að bæta
kvisti á þakið hiá sér. Hins vegar
er hvað sem er rifið og afskræmt,
detti umferðarsérfræðingum eða
valdafólki það í hug. Við msgum
þakka drottni okkar, að þessu
fólki hafi ekki enn flogið í hug
að byggja bílageymslu á Arnar-
hóli eða Seðlabanka á Austur-
velli.
Eina lausnin til þess að gamli
bærinn í Reykjavík verði indæll
og lifandi borgarhluti er þvert á
móti að stórauka í honum íbúðar-
byggð, þar sem endui-byggingar
er þörf, stöðva skrifstofubygg-
ingar, þar með taldar opinberar
byggingar, en veita hinsvegar
möguleika fyrir smáverzlun, þjón-
ustufyrirtæki og smáiðnað. Naut
fara illa í postulínsbúðum, og
það er vonlaust að koma fyrir
stórum fyrirtækjum og mikilli
bílaumferð í gömlum bæjum án
þess að eyða um leið kostum
þeirra. Það er óþarft að geta
þess, að allt brambolt skipulags-
ins í gamla bænum kostar mikið
fé sem tekið er beint úr vösum
skattgreiðenda.
Helzta afsökunin fyrir þessum
ósköpum er sú, að ráðamennirnir
hafi ímyndað sér, að þeir væru að
móta glæsilegan höfuðborgar-
kjarna. Lesendur geta sjálfir
myndað sér skoðun um hvernig
til hefur tekizt. (Sjá mynd.)
7. Ósýnilegar girðingar
Þótt aðalskipulagið hafi lang-
mest áhrif á þróun borgarinnar,
ber að benda á aðra þætti, sem
áhrif hafa. Áberandi hluti þróun-
ar síðustu ár hefur verið myndun
auðmannahverfa í Garðahreppi
og verkamannahverfa í Breið-
holti. Fram að þessu hafa slík
hverfi runnið saman í Reykjavík,
og hvergi myndað stórar eða
sjálfstæðar heildir. í langflestum
hverfum Reykjavíkur, Kópavogs
og Hafnarfjarðar er fólk af öllu
tagi og tekjum oft í sama húsinu.
Þróunin í Garðahreppi verður
vegna ófélagslegrar stefnu yfir-
valda þar. í hreppnum var þyrp-
ing smáborgaralegra einbýlishúsa.
Með því að beita útspekúleruðum
byggingarskilmálum hafa síðar
verið mynduð hverfi „manna í
góðum stöðum“ á Flötunum og
auðmannahverfi á Arnarnesi. Öll
þessi hverfi eru vandlega að-
greind, svo að enginn vafi sé á,
hvar hver býr.
í Breiðholti myndast verka-
mannahverfi vegna áhrifa verka-
lýðsfélaganna sjálfra. Þau ná góð-
um lánakjörum fyrir efnaminni
meðlimi sína, koma þannig af
stað teknókratískri keðjuverkun,
sem undir fána framfara og iðn-
væðingar endar í stórum hverfis-
hlutum (300 og 900 íbúðir), þar
sem allir hafa líka menntun og
lágar tekjur. í kringum öll þessi
hverfi myndast ósýnilegar girð-
ingar, sem áður þekktust aðeins
í kringum svokallaðar bæjar-
blokkir. Á flestum Vesturlöndum
er slík þróun orðin rígbundin
heilu fjármálakerfi, en hinsvegar
hefur beggja vegna hafs mynd-
azt hatrömm andstaða gegn
henni, og hefur félagslegum af-
leiðingum hennar verið lýst í
fjölskrúðugum bókmenntum.
Hreppsnefndin í Garðahreppi og
forráðamenn verkalýðsfélaganna
ættu að glugga í eitthvað af þess-
um skrifum, meðan enn er hægt
að stöðva vítisvélina.
8. Gerilsneyddar vínarbrauðs-
lengjur
Annað áberandi fyrirbrigði í
þróun Reykjavíkur er minnkandi
íhlutun íbúanna sjálfra í mótun
eigin húsnæðis og hverfa. í
Reykjavík hafa verið hefðbundn-
ir og afar merkilegir byggingar-
hættir, sem óvenjulegir eru ann-
ars staðar. Mikið af fólki byggir
sjálft húsin sín að einhverju leyti,
eða kaupir íbúðir ókláraðar og
lýkur þeim eftir eigin höfði, og
tekur þannig virkan þátt í borgar-
sköpuninni. Reykvíkingar hafa
verið í minna mæli en annars-
staðar fórnarlömb braskara, fag-
urkera og ofstjórnunar. En um
leið og félagsfræðingar beggja
vegna hafs sameinast stórum hóp
arkitekta og benda á hvað ís-
lenzka kerfið er heilbrigt, fer
deiliskipulagning Reykjavíkur og
F. B. fyrir hönd verkalýðsfélag-
anna í þveröfuga átt, og ímyndar
sér að sé fólk læst inni í sem allra
mest ofanaðfrá ákveðnum strend-
ingum, hafi miklar framfarir orð-
ið.
Hér er annarsvegar á ferðinni
lánapólitíkin og hinsvegar hópur
arkitekta sem ímyndar sér, að séu
öll þök og gaflar eins í einu
hverfi sé miklu takmarki náð,
þótt hverfið sé að öðru leyti með
öllu vanhugsað. Þessir arkitektar
ota fram Kópavogsgrýlunni og
hrópa: Gerið þið ekki eins og við
viljum, fáið þið Kópavog. Kópa-
vogur er þó ekki slæmur vegna
þess að hver syngur með sínu
nefi í stað þess að kyrja bla-bla
í kór, heldur vegna lélegrar land-
nýtingar, slæmra lóðarstærða og
vöntunar einföldustu lögmála,
sem ekkert koma þökum og göfl-
um við. Hugsum okkur Kópavog
ef öll húsin væru eins, og lítum
síðan á gömlu Reykjavík, þar sem
hvert húsið er öðru ólíkt, svo
ljómandi skemmtilega.
Hér kemur fram sú dæmigerða
della arkitekta, að líta á heila
borg sem nokkurs konar mega-
listaverk til að horfa á úr flugvél,
og hinsvegar föðurleg umhyggja
verkalýðsfélaganna, sem treysta
ekki eigin meðlimum einu sinni
fyrir því að mála hjá sér, þótt
vitað sé að íslenzkt verkafólk er
það fjölhæfasta í heimi. Eitt
merkilegasta hlutverk skipuleggj-
enda á íslandi er þvert á móti að
gera heildaráætlun að hverfum
sem séu nægjanlega opin til að
hver og einn sé sem allra frjáls-
astui' að gera það sem honum
sýnist, og virkja þannig sköpun-
arþrótt bæjarbúa.
9. Reykjavík 2000
Drögum nú upp mynd Reykja-
víkur árið 2000 í samræmi við
aðalskipulag bæjarins og þær
tvær tilhneigingar, sem um hefur
Myndin sýnir lauslega jyrirhugaða byggS viS ASalstrœti.
(Aðalskipulag Reylcjavíkur, bls. 151).
22