Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 29

horf ráðamanna sem annarra
mótist enn af þeim hugsunarhætti
að leggja að jöfnu húsaskjól og
húsakost. Og hvers er raunar að
vænta, þegar jafnvel „fagmenn“
virðast hugsa á sama veg? í
blaðaviðtali í vor var haft eftir
ungum arkitekti, nýkomnum frá
námi: „Það er enginn vandi að
teikna fín hús“. Hér getur ekki
nema tvennt til komið, annars
vegar sá skilningur, að „fínt hús“
sé háð ytra prjáli, kostnaði eða
silkibetrekki, sem varla er hægt
að væna ungan arkitekt um að
halda fram — eða hins vegar að
hann hafi höndlað sjálft fjöregg
listarinnar, sem jafnvel stórsnill-
ingum arkitektúrs allra alda hef-
ur aldrei þótt þeir komast nær
en rétt eygja í fjarska. Hvílík
dýrð, hvílík dásemd, hafi þjóðin
eignazt slíkan mann. Að vísu kom
fram í sama viðtali loforð eður
hótun um brottför til Afríku eða
álíka landa, ef þjóðin áttaði sig
ekki í hvelli. Sami ungi maður
hafði þó þegar fengið upp í hend-
ur frá tengdaföður stórbyggingu,
sem ætla mætti mörgum allt að
lífsverkefni. Hvað hefði Hall-
grímur heitinn Pétursson mátt
segja, að maður minnist nú ekki
ógrátandi á Gretti sáluga Ás-
mundsson í Drangeyjarvistinni
forðum? Nei, tímarnir breytast
og mennirnir með.
Viðhorf ráðamanna er að sjálf-
sögðu auðveldast og eðlilegast að
ráða, ef ekki af orðum þeirra, þá
gjörðum, nema hvort tveggja sé.
Byggingarsamþykkt Reykjavík-
ur veitir ýmsum öðrum en mennt-
uðum arkitektum leyfi til þess að
teikna hús yfir íbúana. Borgar-
stjóri hefur aðspurður lýst því
yfir opinberlega, að hann sé fylgj-
andi þessum viðhorfum, „því að
reynsla sýnir, að oft koma ferskar
og nýjar hugmyndir fram hjá
mönnum, þótt þeir hafi ekki lög-
gilt próf í „sinni grein“.“ (grein-
armerki undirr.) Þarna kemur
fram dæmigert viðhorf ráða-
manns á upplýstri menntaöld.
„Mér hafa löngum dugað klastrar-
arnir bezt“, minnir mig að Björn
í Brekkukoti í Brekkukotsannál
hafi sagt í sambandi við viðgerðir
stofuklukku sinnar.
Af þessum ummælum borgar-
stjóra mætti ráða, að næst mætti
vænta að sjúkraliðar fengju að
skera upp börnin okkar, því „oft
koma ferskar og nýjar hugmyndir
etc“. Eða er raunverulega einhver
eðlismunur á þessum tveim mál-
um? Hversu alvarleg varanleg
mein og skaddað fegurðarskyn
hlýtur barn, sem elzt upp í ljótu
húsi í ljótu umhverfi?
Auk þess hafa borgaryfirvöld
sýnt viðhorf sín í verki með því
að láta aðra en arkitekta teikna
á vegum borgar íbúðarhúsnæði.
Við teiknarana er alls ekki að
sakast, þar sem forsenda sjálfs-
gagnrýni hlýtur að vera þekking.
En gallinn er sá, eins og Somerset
Maugham sagði: „Mismunurinn á
fagmanninum og fúskaranum er
sá, að hinn síðarnefndi getur ekki
tekið framförum".
Um miðjan síðastliðinn áratug
kom sú fréttatilkynning í sam-
bandi við teikningar að nýju
skólahúsi í næsta nágrenni höfuð-
borgarinnar, að verið hafi „ráð-
inn arkitekt", og teikningar hans
síðan „samþykktar" af Húsameist-
ara ríkisins og síðan „staðfestar"
af menntamálaráðuneytinu“.
Þessu sinni var hinn „ráðni arki-
tekt“ skólastjóri að atvinnu og
húsgagnasmiður að mennt. Hverj-
um þjóna nú annars svona vinnu-
brögð?
Nýlega mun fallinn dómur í
Hæstarétti þar sem ógilt er veit-
ing ráðherra á starfsheitinu arki-
tekt próflausum manni. Hverjum
þjóna svona tiltektir ráðherra?
Æðsta stofnun ríkisins í bygg-
ingarmálum, skrifstofa Húsa-
meistara ríkisins, virðist „út-
hluta“ verkefnum á vegum ríkis
eða öðrum verkefnum sem hún
gerir sér sérstakt far um að kom-
ast yfir, ýmist til starfsmanna
sinna til frístundavinnu eða/og út
af skrifstofunni til próflausra sem
fullgildra arkitekta í samvinnu
eða ekki við forstöðumann stofn-
unarinnar. Hverjum þjóna slík
vinnubrögð?
Auk þess sem embættið vinnur
á lægri gjaldskrá en arkitekta.
Það mun þykja heldur virðingar-
smár samkeppnisgrundvöllur á
vinnumarkaði að fara niður fyrir
gjaldskrá stéttarfélaga sinna, en
forvitnilegt væri að fá upplýst
hversu háttar um gjaldskrár-
ákvæði, þegar verkefnum er út-
hlutað frá embættinu, að ekki sé
talað um, þegar próflausir og rétt-
indalausir menn eiga í hlut, eins
og t. d. á sér stað um höfund
flestra guðshúsa sem og bygginga
á vegum löggæzlu utan Reykja-
víkur. Þetta er ekkert einkamál
embættismanns. Hverjum þjóna
slík vinnubrögð?
Sem kunnugt er teiknar forseti
f.S.Í. og borgarfulltrúi stjórn-
málaflokks, og hefur gert um
langt skeið, i stuttu máli sagt öll
íþróttamannvirki á íslandi, auk
velflestra félagsheimila á landinu.
En sömu menn skipa íþróttasjóðs-
stjórn sem félagsheimila, en það-
an er veitt fé ríkis til þessara
framkvæmda. Hvað um óeðlileg
aðstöðutengsl. hvað um pólitískt
siðgæði. hvað um almenningsálit?
Þó þykir mér dæmigerðast mál
Lögreglustöðvarinnar í Reykja-
vík. Þá birtist blaðafrétt um að
bygginguna teiknuðu, ekki Húsa-
meistari ríkisins og borgarfulltrú-
inn, nei, heldur arkitektarnir
sömu tveir en án embættis- eða
aðstöðutitla. Sjáum við ekki fyrir
okkur þessa örþreyttu, störfum
hlöðnu embættis- og trúnaðar-
menn þjóðar og stórbrotna per-
sónuleika, sitjandi með litlu blý-
antsstubbana sína fram á rauðar
nætur, teiknandi meðan aðrir
sofa — svo tryggja megi þjóðinni
einungis hið bezta sem getur í
byggingarlistinni — að vísu gegn
vægu gjaldi — ekki þó 70%
gjaldskrár eður hvat?
Svipaða sögu er að segja um
flest önnur stórbyggingamál okk-
ar. Hversu einlægt sem starf hug-
sjónamanna að ýmsum líknar- og
menningarmálum er, virðist
leggja nokkurn fnyk af, þegar
kemur til teikninga slíkra sam-
taka. Þótt skiljanleg sé væntum-
þykja feðra og tengdafeðra á son-
um og tengdasonum, er það þá
samt alveg víst, að ætíð fylgist
að óskhyggja og bezta lausn bygg-
ingarmála í höndum venzla-
manna? Hvað líður sjálfsvirðingu
slíkra ágætra hugsjónamanna?
Hvað líður almenningsálitinu?
En alvarlegast er, hvern skiln-
ing ráðamenn virðast leggja í að-
stöðu sína, og það sem verra er,
að þeir skuli komast upp með
slíkt framferði. Framkvæmd þess-
ara mála er sem blautur sjóvettl-
ingur í andlit almenningsálitsins.
Ungur arkitekt, sem heim kemur
og þessu kynnist, undrast í
fyrstu, síðar fyllist hann við-
bjóði og að lokum er hann grip-
inn sárri meðaumkvan með ör-
lögum byggingarlistar og sið-
gæðis þjóðar sinnar — samþykki
hann þá ekki sýstemið.
Hvað gerir stéttin?
Hver eru svo viðbrögð Arki-
tektafélags íslands við þessu
ástandi? Þótt sárt sé að játa það,
virðist félagið engin áhrif hafa á
gang né þróun þessara mála,
hvort sem það stafar af brauð-
stritsóttakenndum ástæðum fé-
lagsmanna eða einhverjum öðr-
um. Þó virðist afstaða félagsins
óþarflega lúpuleg á stundum, þar
sem það hlýtur að vera hlutverk
og áhugamál og metnaður arki-
tekta sjálfra að vaka yfir heil-
brigðri þróun byggingarmála —
framar öðrum.
Fyrir nokkrum árum birtist í
félagsriti arkitekta umsögn í gam-
ansömum tóni og upptalning á
stórverkefnum, sem sonur eins
embættismanns vann að prívat,
meðan hann stundaði ennþá nám
í arkitektúr erlendis. Forsvars-
menn ritsins voru þá kallaðir á
fund Húsameistara og hins emb-
ættismannsins, og ku þeir hafa
fengið bágt fyrir. Hvað annað
skeði er mér ókunnugt um, en
víst er að í næsta tölublaði gat
að líta klausu um, að Húsameist-
ari hefði úthlutað sjálfstæðum
arkitektum verkefnum, og „ber
að geta þess sem vel er gert“,
eins og komizt var að orði svo
fagurlega.
Nokkuð er erfitt að skilja metn-
að félagsins og markmið, þegar
hugsað er til þeirra mála.sem það
kemur nærri á opinberum vett-
vangi.
Undanfarið hefur nokkuð verið
til umræðu, hvort varðveita beri
nokkur gömul timburhús við
Bankastræti, sem annars er fyrir-
hugað að rífa, svo byggja megi
þar nýtt Stjórnarráðshús. Aðal-
ráðunautur borgarinnar um varð-
veizlu eldri bygginga hefur að
sjálfsögðu verið áhugasamur, al-
vörugefinn leikmaður undanfarin
ár. Hann telur að eigi skuli rífa,
Arkitektafélagið telur að eigi
skuli rífa, og danskir krakkar 1
arkitektaskóla telja að eigi skuli
rífa og halda um það fund með
sjálfu Arkitektafélagi íslands og
að sjálfsögðu blaðamönnum.
Hvert er nú annars aðalatriði
þessa máls, það sem meginmáli
skiptir?
Hverjar eru niðurstöður bygg-
ingarlistarlegrar rannsóknar á
þessum húsum — og menningar-
sögulegrar? Eru hús þessi nokk-
urs virði? Hvaða fordæmi skap-
ast, ef ákveðið er að varðveita
þau?
En hver er hin hlið málsins?
Hvað kemur í staðinn, og hvernig
er að því máli staðið? í blaðafrétt
í vor gat að líta þær upplýsingar,
að við teikningar Stjórnarráðs-
hússins hafi verið unnið um 13
ára skeið, og mig minnir af álíka
mörgum arkitektum. Að sjálf-
sögðu hófust teikningar með skip-
un „prjónaklúbbs" arkitekta, sem
venja er þegar ekki næst sam-
komulag um hver aðstöðumanna
skuli bitann fá og samkvæmt
hjarðhneigð arkitekta. Sá klúbb-
ur mun hafa hangið saman um
áratug eða svo, þar til ráðherra
leysti hann upp. En nú er verkið
unnið á teiknistofu Húsameistara
ríkisins, sem var auðvitað líka í
klúbbnum frá upphafi, og manni
skildist að unnið væri verkið nú
endanlega á grundvelli allra
þeirra, sem um það hafa fjallað.
Hvað hefur þetta kostað skatt-
greiðendur hingað til? Hverskon-
ar vinnubrögð eru þetta? Hverj-
um þjónar málsmeðferð sem
þessi? Er ekki mál að linni?
í blaðaviðtali við formann
Arkitektafélags íslands vegna
hinna gömlu húsa getur hann
þess í sambandi við teikningar
hins nýja húss, að „fyllsta ástæða
sé til að gagnrýna slíka máls-
meðferð" fari ég rétt með. Af
hverju í ósköpunum gagnrýnir
29