Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 50

vettvangi hefur Nasser unnið markvisst að
því, að beita tilveru Ísraelsríkis og öllu sem
af henni hlýzt til að tryggja Egyptalandi
forustuhlutverkið í hópi arabaríkja. í þeirri
viðleitni hefur gengið á ýmsu, en stefnan er
óbreytt.
Samþykki Nassers við nýjustu tillögu
Bandaríkjanna um vopnahlé og sáttaum-
leitanir hefur valdið enn einu fjölskyldu-
rifrildi í hópi arabaríkja. Þrjú þeirra, Alsír,
írak og Sýrland, hafa áfellzt afstöðu hans,
og sama gera samtök Palestínuaraba. Alsír
er svo fjarri vettvangi, að afstaða þess
skiptir litlu máli. Sýrlandsstjórn hefur látið
við það sitja að tjá afstöðu sína, en forðast
að troða illsakir við Egypta. Öðru máli
gegnir um írak, enda fær stjórnin í Bagdað
óþvegnar kveðjur frá Kairó. Að sinni er
það afstaða Palestínuaraba sem verulegu
máli skiptir. Þeir hafa bækistöðvar öflugs
skæruhers í Líbanon, Sýrlandi og þó eink-
um Jórdan, og vopnahlé gæti strandað á
þeim. Hugsanlegt er að þeir reyni að ná
völdum í Jórdan, og ómögulegt að segja
fyrir um úrslit slíkra átaka, ef til kemur.
Eins og er eiga þó skæruliðarnir ekki
traustan bakhjarl nær en í Kína.
Tengslin sem tekizt hafa milli Kínverja
og skæruliðasamtaka Palestínuaraba eru að
sjálfsögðu ein af ástæðunum til að stjórnir
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna hafa nú að
vissu marki tekið saman höndum um að
lægja deilurnar í löndunum fyrir Miðjarðar-
hafsbotni. Báðum er þeim umhugað um að
áhrifum Kína sé sem þrengstur stakkur
skorinn. En eins og stendur kemur margt
fleira til, sem stuðlar að samstöðu heims-
veldanna tveggja á þessum hjara.
Fyrst og fremst er báðum umhugað um
að keppnin þeirra á milli sé háð án þess
að veruleg hætta á beinum vopnaviðskiptum
steðji að. Eftir þegjandi samkomulag þeirra
um skiptingu Evrópu í áhrifasvæði, eru
löndin fyrir Miðjarðarhafsbotni sá blettur,
þar sem helzt er hætta á að skjólstæðingar
hvors um sig geti dregið þau nær barmi
kjarnorkustyrjaldar en þeim þykir þægilegt.
Ráðið til að afstýra háskanum er að reka
eftir ísrael og arabaríkjunum að hefja
sáttaumleitanir.
Til skamms tíma var afstaða Bandaríkj-
anna og Sovétríkjanna til lokunar Súez-
skurðar mjög ólík. Sovétríkjunum hefur frá
öndverðu verið umhugað um að skurðurinn
opnaðist til siglinga, og hefur áhuginn vaxið
eftir því sem tíminn leið. Tekjur Egypta
af opnum Súezskurði myndu draga úr þörf
þeirra á sovézkri efnahagsaðstoð. Opnun
skurðarins myndi greiða verulega fyrir
sovézkri verzlun við löndin sem liggja að
Indlandshafi. Siglingaleiðin milli flotahafna
Sovétríkjanna við Svartahaf og Kyrrahaf
myndi styttast stórlega. Síðast en ekki sízt
fengi sovézki flotinn á Miðjarðarhafi greiða
og skamma leið til Rauðahafs og Indlands-
hafs, þar sem hafnir standa til boða í Jemen,
Suður-Jemen, Sómalíu, á Ceylon og víðar.
Þetta síðasta atriði olli mestu um að fram
á þetta ár var Bandaríkjastjórn ósárt um
þótt Súezskurður væri lokaður sem lengst,
en þá gerðist atvik sem kom henni til að
breyta um afstöðu. Helzta olíuleiðsla frá
olíulindum bandarísku olíufélaganna við
Persaflóa til Miðjarðarhafs var rofin þar
sem hún liggur um Sýrland, og Sýrlands-
stjórn neitar að láta gera við leiðsluna nema
fyrir ærið gjald, svo hátt að olíufélögin
telja sér setta afarkosti. Þetta hefur valdið
Bandaríkjastjórn og bandamönnum hennar
margvíslegum óþægindum. Olíufélögin, sem
eru allra fyrirtækja áhrifamest í Washing-
ton, sæta miklu tekjutapi. Olíu sem fara
ætti um leiðsluna til Vestur-Evrópu og
Bandaríkjanna verður nú að flytja sjóleið-
ina suður fyrir Afríku, svo skortur er orðinn
á olíuskipum, leigur fyrir þau hafa hækkað
og olíuverð að sama skapi. Eina leiðin til
að ráða bót á þessu ástandi, án þess að þurfa
að ganga að afarkostum Sýrlendinga, er að
koma því til leiðar að Súezskurður opnist.
Þarna hafa málin því snúizt svo, að hags-
munir Bandaríkjanna, Sovétríkjanna og
Egyptalands fara saman.
Eins og stendur mega heimsveldin tvö
vera tiltölulega ánægð með aðstöðu sína í
löndunum fyrir Miðjarðarhafsbotni. Bæði
eiga þar trausta bandamenn, sem ekki eiga
í annað hús að venda í bráð. Bandaríkja-
stjórn gæti að vísu kosið að frambúðarað-
staða ísraels væri öflugri, en því yrði ekki
komið til leiðar án þess að tefla í tvísýnu
stórfelldum, bandarískum hagsmunum í olíu-
löndunum við Persaflóa. Þar að auki yrðu
mikil fjárútlát því samfara fyrir hvort
ríkið sem væri að reyna að auka áhrif sín
á kostnað hins, en bæði eiga nú við að
stríða fjárhagserfiðleika heimafyrir og leit-
ast við að takmarka útgjöld erlendis.
Þá má ekki gleyma því, að Bandaríkin og
Sovétríkin hafa nú bæði komið sér í klípu
í Austur-Asíu, sem krefst obbans af kröftum
þeirra. Styrjöldin í Vietnam er svo kostnað-
arsöm í fé og mannafla fyrir Bandaríkin, að
þau eru bundin í báða skó að beita sér
verulega á öðrum vettvangi meðan hún
stsndur. Sovétríkin leggja höfuðkapp á að
vígbúast á landamærunum við Kína og
kappkosta að draga jafnframt úr ýfingum
á öðrum útjöðrum veldis síns, jafnt fyrir
Miðjarðarhafsbotni og í Mið Evrópu.
Ekki má láta hroðalegan munnsöfnuð
sovézkra málgagna í garð ísraelsstjórnar
blinda sig fyrir því, að sovétstjórninni er
ekkert fjær skapi en að óska eftir að ísrael
líði undir lok. Tilvera ísraels er einmitt
forsendan fyrir því, hvernig sovétmönnum
hefur tekizt að koma ár sinni fyrir borð í
arabaríkjunum. Væri ekki ísrael, hefðu
arabaríki minni þörf á sovézku fulltingi.
Þessi afstaða Sovétríkjanna kemur glöggt
í ljós í framkomu þeirra við skæruliða-
hreyfingu Palestínuaraba. Skæruliðunum er
full alvara að þeir vilja leggja ísrael að velli
og stofna nýtt ríki sem nái yfir Palestínu
alla, og heita því að þar skuli gyðingar hafa
jafnan rétt og aðrir borgarar.
Sovétstjórnin hefur forðazt að styðja
skæruliða eða tala máli þeirra, svo þeir
hafa leitað fulltingis hjá Kína. Skæruliða-
hreyfingin er óþekkta stærðin í reiknings-
dæminu í löndunum við Miðjarðarhafsbotn,
Flóttamennirnir telja rúma milljón. Sumir
hafa mátt hírast í flóttamannabúðum í rúma
tvo áratugi og dregið þar fram lífið á gjöf-
um frá alþjóðlegum góðgerðastofnunum.
Heil kynslóð hefur fæðzt og alizt upp í þess-
um búðum. Einu gildir hvort flóttamanna-
fjölskyldurnar hrökluðust upphaflega frá
heimkynnuum sínum af ótta við ísraelsmenn
eða tilhvattar af þáverandi stjórnum araba-
ríkja. Þetta fólk hefur engu kynnzt nema
vonleysi og örbirgð, þangað til skæruliða-
foringjarnir komu til þess með boðskap sinn
um að það yrði sjálft að vinna Palestínu
aftur á sama hátt og hún var frá því tekin,
með vopnum, skæruhernaði, skemmdarverk-
um, hryðjuverkum.
í Jórdan er skæruliðahreyfingin þegar
orðin ríki í ríkinu, og hún er einnig öflug
í Sýrlandi og Líbanon. Vandséð er, að í
samningaviðræðum verði svo haldið á mál-
um flóttafólksins, að skæruliðarnir telji sig
geta við unað. Þeir og áhangendur þeirra
eru menn sem engu hafa að tapa en allt að
vinna, svo ómögulegt er um að segja, til
hvers örvæntingin kann að knýja þá.
Örvæntingin sem kviknaði við útrýmingar-
herferð nazista léði gyðingum þrótt til að
sigra í baráttunni um stofnun Ísraelsríkis.
Meðferð ísraelsmanna og nágranna þeirra
á arabíska flóttafólkinu frá Palestínu virðist
komin vel á veg að gera úr því samskonar
hóp, vísan til að gera allt sem í hans valdi
stendur til að ónýta hverja þá skipan mála
sem ber lífshagsmuni hans og einu lífsvon
fyrir borð. ♦
50