Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 32

stærra er afstaða almennings til
starfshóps arkitekta og framlags
þeirra til þjóðfélagsins. Afstaða
almennings er í formi algerrar
andstöðu eða blindrar tiltrúar, og
byggist hvorttveggja á misskiln-
ingi. Engin heilbrigð gagnrýni al-
mennings eða raunhæf fræðsla á
vegum starfshópsins er fyrir
hendi. Það er eins og verið sé að
leysa vandamál með því að þegja
þau í hel. í almennri menntun
hvers íslendings skortir mjög
bagaiega skólun í listsköpun og
listþróun (listasögu). Samkvæmt
almennri íslenzkri uppfræðslu er
skilgreining á list tæknin við
listsköpunina: Handlagnin.
Það hefur því ekki verið auð-
velt fyrir fyrstu íslenzku arki-
tektana að gera sig og starfssvið
sitt skiljanlegt. Vegna fæðar sinn-
ar var þeim um megn að upplýsa
almenning um tilgang verka
sinna annan en hinn augljósa.
Hvorttveggja bar lítinn sem eng-
an ávöxt. Aðeins í hlutverki opin-
berra aðila voru þeir viðurkennd-
ir af allri alþýðu og þá hafnir
yfir alla gagnrýni. Ekkert sam-
band myndaðist milli almennings
og þeirra.
Þegar fleiri arkitektar bættust
í hópinn, gengu þeir inn í kerfið
sem fyrir var. Starfshópur arki-
tekta myndaði smám saman eins
konar yfirstétt þeirra er við arki-
tektúr fengust og tryggði aðstöðu
sína útávið með harðari kröfum
um viðurkenningu á starfstitlin-
um „arkitekt“.
Enn í dag er starfshópnum af
skiljanlegum ástæðum um megn
að bæta undirstöðumenntun al-
mennings í landinu og rjúfa þar
með hið úrelta kerfi sem ríkir.
Arkitektar eru enn í dag um-
bornir á íslandi sem fastur liður
i menningarþjóðfélagi. Það þykir
ekki fínt að byggja án þeirra.
Þeirra eigin sök er að reyna ekki
að ná til hins almenna borgara
meira en gert er og koma þar
með af stað umræðum um vanda-
málið sem fyrir er. Aðstaðan er
að vísu erfið: Arkitektar eru í
þeirri óöfundsverðu aðstöðu, að
hvergi er minnzt á slíka menn í
íslendingasögum . . . og hinn al-
menni borgari í þeirri aðstöðu að
vita menntun sína hina beztu í
víðri veröld.
Almenningur á íslandi vill
helzt spara sér ráðgjöf arkitekta.
Menn halda því fram í fullri al-
vöru, að sparnaður sé í því að
kaupa lauslegt riss í mælikvarða
1:100 sem hverja aðra vöru fyrir
1 krónu. Sóun sé hinsvegar að
kaupa alla þjónustu við byggingu
húss fyrir 5 krónur. í reyndinni
fer meira af dýrum tíma bygg-
ingameistarans í að vinna úr
rissinu, svo húsið verði bygging-
arhæft, en svarar 4ra króna mis-
muninum. Að auki verður bygg-
ingin, sem fær fullkomna þjón-
ustu, hagkvæmari og ef vel tekst
til jafnvel fallegri. Því miður er
það sjónarmið að reisa sér „þak
yfir höfuðið“ ekki eina krafan
sem gera ber til íbúðarhúsa. Dag-
legt umhverfi mannsins hefur
meiri áhrif á líf hans en menn
trúðu áður fyrr. Það er því
ábyrgðarhluti að reisa iverustað
yfir smæstu þjóðfélagseininguna,
sem er fjölskyldan. Þessa ábyrgð
eiga arkitektar að vera færir um
að bera.
Oft rekst maður á það, að menn
virðast vera yfir sig ástfangnir af
tilbúinni teikningu. Eftir að til-
vonandi húsbyggjandi hefur skil-
ið teikninguna, sem þarf að læra
eins og allt annað, vill hann ekki
láta breyta henni aftur. Hann
gerir sér þó enga grein fyrir,
hvernig húsið muni vera í notkun,
og nýjum tillögum vísar hann á
bug. Menn virðast hugsa sem svo:
Ja, þetta er kannski óþægilegt í
fyrstu, en maður venst öllu . . .
Sagan um konuna, sem fékk nýtt
eldhús eftir að hafa átt í basli
með matartilbúning, er dæmi-
gerð. í nýja eldhúsinu hennar var
vaskurinn þó ekki nálægt elda-
vélinni. Þegar hún var spurð,
hvort ekki hefði verið betra að
hafa hann nær, sagði hún: „Jú,
en þetta er mikið betra en ég
hafði áður.“
Óhætt er að fara meir að ráð-
um arkitekta en gert er á íslandi.
Á hinn bóginn eru þeir engar
heilagar kýr með starfssvið í
námunda við hjarta listagyðjunn-
ar, engum manni skiljanlegt.
Seinna vandamál íslenzks arki-
tektúrs og hið minna er einnig
mannlegs eðlis.
Þegar ég tala um eins konar
yfirstétt arkitekta, þá er eins
víst að íslenzkir arkitektar mót-
mæli hvað háværast. íslenzkir
byggingatæknifræðingar eru
sennilega einnig á öðru máli, og
það líklega með réttu, þótt skiln-
ingurinn sé e. t. v. annar. Mjög
er bagalegt, hve lítil samvinna
hefur orðið milli þessara tveggja
starfshópa á íslandi.
Samkvæmt skilgreiningu minni
á arkitektúr er fáránlegt að gera
greinarmun á starfsheiti manna,
sem fást við sama starf. Ef gæði
verka þeirra skera ekki úr um
muninn á kunnáttu þeirra, gerir
einhver nafngift það ekki heldur.
Hún orkar þvert á móti neikvætt
á mannlega afstöðu í máli þessu.
Mismunur starfshópanna bygg-
ist fyrst og fremst á menntun
þeirra. Arkitektar hafa lengri
menntun að baki sér, þegar þeir
ljúka námi; þeir nema greinina
meira frá listrænu sjónarmiði.
Byggingatæknifræðingar hafa
betri undirstöðumenntun varð-
andi sitt nám; nám þeirra er
styttra; þeir nema betur tækni-
lega hlið málsins.
Báðir hafa jafna möguleika á
að skapa gott umhverfi mannsins.
Byggingatæknifræðingurinn get-
ur haft gott vald á formi, og
sömuleiðis getur arkitektinn haft
gott vald á tæknilegu hliðinni.
Vegna meiri húmanískrar
menntunar sinnar á arkitektinn
að hafa betri aðstöðu til að marka
stefnur og fara nýjar leiðir.
Vegna betri tæknikunnáttu sinn-
ar á byggingatæknifræðingurinn
að kunna betur tökin á fram-
kvæmd húsbygginga. Samvinna
beggja ætti því að vera hið hag-
kvæmasta fyrir húsbyggjandann,
fyrir þig og mig.
Hvað stendur í veginum fyrir
að samvinna beggja geti hafizt?
Skortur á sambandi beggja aðila?
Eða vöntun á vilja? Því ekki að
beita sér fyrir samvinnu beggja?
Sem ein heild geta þeir haft
betri áhrif á afstöðu fólksins til
verka þeirra og hjálpað til að
leysa stærsta vandamál íslenzks
arkitektúrs.
Samantekin hafa þessi tvö
vandamál hvað mest áhrif — því
miður neikvæð — á myndun um-
hverfis íslendinga, íslenzks arki-
tektúrs.
Hverjir eru þá kostir og gallar
hans? Við þekkjum hann jú öll,
svo auðvelt ætti að verða um
svör.
Á síðustu árum hefur orðið
skipulag sem hönnun á umhverfi
mannsins náð til alls almennings
á íslandi. Það sem menn vilja
afmarka með því orði er áreiðan-
lega margt mismunandi. Hús er
skipulagt; umhverfi þess er
skipulagt; staða margra húsa
með næsta umhverfi er einnig
skipulögð. Skipulag setur fastar
skorður, og sé það fært út, er
ekki svo gott að breyta til eftir á.
Skipulag er í hæsta lagi mynd af
þróunarstigi skipulagshugmynda
þess tímabils, sem því var lokið á.
Útfært skipulag er því þróunar-
stöðvandi.
Skipulag íslenzks arkitektúrs
er hvað mest áberandi í höfuð-
borg landsins. í fljótu bragði séð
og með nokkuð gamalt þróunar-
stig í huga er skipulag höfuð-
borgarinnar gott eins og það ótti
að verða. Enginn getur haldið því
fram, að þeir fjölmörgu aðilar,
sem hér hafa lagt hönd á plóginn,
hafi gert það á móti betri vitn-
eskju um ágæti verka sinna. Víst
er það rétt að skipulag Stór-
Reykjavíkur er á svipuðu stigi
og samsvarandi skipulög erlendis.
Borið saman við hið bezta á
öðrum Norðurlöndum er þó
skipulag Stór-Reykjavíkur einu
skrefi á eftir.
Þetta skipulag felst í gerð
góðra umferðaræða með einbýlis-
húsum eða blökkum í auðu reit-
unum. Samgöngur við miðkjarna
borgarinnar eru þó svo slæmar,
miðað við kröfuna um 30 mín-
útna bið og ferð að opinberu
félagssvæði (miðbær) hvenær
dagsins sem er, að ætla mætti,
að hver reitur hefði á að skipa
nægilegri innkaupa-, menntunar-
og félagsaðstöðu (bíó, bókasafn,
félagsheimili). En það er langt í
frá: Það, sem áætlað er að reisa
innan hvers svæðis löngu eftir
að íbúarnir eru fluttir inn, nægir
hvergi nærri til að mæta þessari
brýnu nauðsyn.
Óhagstæð lega miðbæjar
Reykjavíkur á enda Seltjarnar-
ness hefur ekki farið fram hjá
þeim, sem skipulögðu Stór-
Reykjavík. Reisa á nýjan miðbæ
meh-a miðsvæðis í borginni. Ætl-
unin er að létta á gamla mið-
bænum með hinum nýja.
Ekki er hægt annað en dást að
hugrekki þeirra, sem út í þetta
fyrirtæki leggja.
Miðbær verður ekki aðeins
miðbær með því að setja hann
miðsvæðis. Miðbær er svæði sem
fólk sækir gjarnan til, án þess
að eiga kannski beint erindi
þangað. Þess konar miðbæ er
erfitt að skipuleggja eins og kom-
ið hefur margsinnis í ljós. Eigi
fólk erindi á annað borð, fer það
fúslega 2 km lengra til að komast
á þann stað, sem meira hefur upp
á að bjóða. Nýr miðbæjarkjarni
getur ekki keppt við hinn gamla
að þessu leyti, nema sá síðar-
nefndi sé hreinlega lagður í rúst.
Ástæða er því til að vera svart-
sýnn hér, en óska um leið þeim
mönnum alls góðs er nýja mið-
bæinn reisa.
Annar möguleiki til að bæta úr
ágöllum hægfara samgangna við
nýju borgarhverfin er að leggja
nýtt samgöngukerfi til þeirra,
sem skeri ekki gömlu samgöngu-
kerfin, t. d. með loftbrautalest.
Meðan úthverfi Reykjavíkur
voru aðeins 2—4 km frá lifandi
miðbæ hennar, bar ekki svo mjög
á þessum erfiðleikum, en með
því að teygja sífellt meira úr
byggðinni í stað þess að þétta
hana í ákveðnum hverfum á
gamla borgarsvæðinu, eru þeir
augljósir orðnir.
Sambandsleysi við félagshverfi
hefur samkvæmt rannsóknum
sál- og félagsfræðinga mjög nei-
kvæð áhrif á líf einstaklinganna
og þar með á þjóðfélagið. Eins og
áður er sagt, er ekki allt fengið
með því að reisa sér „þak yfir
höfuðið". Félagsleg samskipti
manna á þar til gerðum svæðum
eru þeim allt eins nauðsynleg.
Hér bætir ekkert sjónvarp úr.
Einangrun, t. d. kvenna með börn
í úthverfum, er þjóðfélagslega
32