Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 28

mátt fljóta með og standa sem
fullyrðing og útrætt mál, en ekki
mun það gert að sinni, heldur
reynt að draga upp mynd, af
veikum mætti, af ástandi og horf-
um byggingarlistar á íslandi í
dag, svo sem undirrituðum koma
þessi mál fyrir sjónir. Ætti það
ekki að vera vonum fyrr, því tími
mun meir en til kominn, að við
reynum að horfast í augu við
staðreyndir, hversu óþægilegar
sem þær kunna að vera. Forsenda
þess, að hægt sé að lækna mein,
er vitneskja um tilvist þess. Þó
mun því ekki þann veg farið, að
menn viti ekki fyllilega um flest,
sem um verður rætt hér, en siður
er að ræða það manna í milli,
brosa, hneykslast — en svo ekki
meir.
Hverjar eru forsendur sköpun-
ar og þróunar góðrar byggingar-
listar þjóðar? Þær mætti telja:
víðfeðm eða að minnsta kosti
haldgóð menntun og hæfileikar
arkitekta, menntun og áhugi þjóð-
ar og forystumanna hennar, í
hvaða röð sem þetta er upptalið.
Segja má að eitt kunni að leiða
af öðru og jafnvel tryggja það
sem ekki er þýðingarminnst þessu
máli sem öðrum, þ. e. a. s. al-
menningsálit eða pólitískt sið-
gæði. Því meðal siðaðra þjóða
tryggir almenningsálitið auk
menntunar og pólitísks siðgæðis
ráðamanna, að ætíð sé eftir mætti
leitað beztu lausnar sérhvers
byggingarmáls, óháð persónuleg-
um, pólitískum eður öðrum ann-
arlegum sjónarmiðum. Engin sið-
uð þjóð hefur né telur sig hafa
efni á, að sköpun slíkra verðmæta
sem bygginga og umhverfis íbú-
anna sé tilviljunum háð. Því er
meðal annarra þjóða í vaxandi
mæli leitað úrlausna stórbygg-
ingamála í hugmyndasamkeppn-
um meðal arkitekta, bæði af ein-
staklingum og félagssamtökum,
en undantekningarlítið alltaf,
eins og sjálfsagt er og eðlilegt,
þegar byggt er fyrir opinbera
aðila af fjármunum almennings.
Ekki á sá erlendur embættis-
maður eða pólitískur trúnaðar-
maður, að minnsta kosti á norður-
hveli jarðar, löngum lífdögum að
fagna í starfi, sem uppvís verður
að misnotkun embættisaðstöðu
sinnar, eða þó einungis verði ljós
tengsl hans við aðila, sem kynnu
að geta vakið hinn minnsta efa
um óhlutdrægni hans við ákvarð-
anir, sem honum ber að taka með
þjóðarhagsmuni einungis fyrir
augum.
Minnast munu margir fréttar-
innar, þegar brezkur þingmaður
varð að segja af sér þingmennsku,
vegna þess að sonur hans hafði
notað þingmannskort hans til
ókeypis járnbrautarferða — eða
fréttanna af hneykslun og emb-
ættissviptingum bandarískra
embættismanna, er upp komst
um óeðlileg hagsmunatengsl
þeirra við einstaklinga eða sam-
tök, sem vafa gætu valdið um
óhlutdrægni embættismanna þess-
ara í þýðingarmiklum fjárhags-
legum ákvörðunum. Þótt Banda-
ríkjamenn viðurkenni sjálfir til-
veru öflugustu glæpahringa ver-
aldar innan landamæra sinna,
skal hvergi vera vafi á heiðar-
leika æðstu embættismanna
þeirra. Slíkt, sem að ofan greinir,
er talið átt við með „almennings-
áliti“.
Hversu er svo háttað í íslenzku
þjóðfélagi um fyrrnefndar for-
sendur sköpunar og þroska góðr-
ar byggingarlistar?
Allir eru íslenzkir arkitektar
menntaðir erlendis, og um hæfi-
leikana er líklegast svo margt
sinnið sem skinnið.
Hvað verkum arkitekta við-
kemur á íslandi, bæri að ræða
fyrst eðli málsins samkvæmt
skipulagsmál, svo nátengd og þýð-
ingarmikil sem þau eru bygging-
arlistinni, umhverfi okkar öllu og
lífi. Er það fyrst á síðari árum,
að opnazt hafa augu ráðamanna
fyrir mikilvægi þeirra, sem vissu-
lega eru forsendan fyrir skynsam-
legri áætlunargerð og uppbygg-
ingu landsins alls, svæða, sveita,
bæja sem og borga. Hefur mikið
og myndarlegt átak verið gert í
Reykjavík, þótt að mínu viti sé
það fyrst og fremst á tæknisvið-
inu, en listrænn og sálrænn og
hagkvæmnislegur hlutur arkitekt-
úrsins sem skipulagsstefnu sé öllu
rýrari. Kemur óþægilega fram i
sumum hinna nýrri hverfa óör-
yggið, sem gjarnan einkennist af
barnalegri þröngsýnisstefnu, sem
fjarri nútímaskipulagsstefnum er
haldið sér í dauðahaldi, af ótta við
að sleppa takinu. Þetta kallast of-
skipulag og er ekki af hinu góða.
Skipulag skal vera nauðsynlegur
rammi, stefnugjafi, en með viss-
an sveigjanleika til persónulegrar
tjáningar — annars bera hverfin
þennan kalda blæ þessarar vön-
unarstefnu skipulags og húsagerð-
ar sem dæmin sanna. Og raunar
undarlegt, að nokkur arkitekt
með einhverja sjálfsvirðingu láti
bjóða sér slík vinnuskilyrði.
Og vissulega er það alvörumál,
að ekki skuli enn vera ákveðnar
framtíðarlausnir miðbæjar höfuð-
borgarinnar, enda voru fagleg
vinnubrögð við staðfestingu Að-
alskipulagsins heldur betur tak-
mörkuð. En um skipulagsmál
gefst ekki tími að f jalla hér, enda
ekki ætlunin, þótt fyllsta ástæða
væri til.
Hvað störfum arkitekta að
byggingarlist viðkemur hefur
vissulega mikið verið unnið und-
anfarna áratugi. Má eflaust segja
Nýjustu opinber stórmannvirki í Reykjavílc: Lögreglustöð og Ilallgrímskirkja,
að margt hafi vel verið gert og
sumt ágætlega. En ekki mun ís-
lenzkum arkitektum hafa tekizt
að skapa stórverk í heimslistinni
ennþá, hvenær sem það kann að
gerast. Er að sjálfsögðu hollast að
gera sér grein fyrir þessu án
barnalegs þjóðrembings og sjálfs-
hóls. Eru ýmsar jafnvel eðlilegar
ástæður fyrir þessu, en kannski
ekki allar jafn eðlilegar, og ber
okkur því að kanna það sem mið-
ur fer og leiðrétta, svo aðstaða
skapist til bjartari framtíðar.
........en fúsk er fýsilegra
Og þá er komið að viðhorfum
þjóðarinnar og ráðamanna henn-
ar við „móður allra lista“, bygg-
ingarlist á íslandi.
Ekki væri fjarri lagi að ætla,
að viðhorf þjóðar kæmi skýrt
fram í viðhorfum ráðamanna
hennar, því að í lýðfrjálsu landi
skyldi maður ætla, að ráðamenn
væru framar öðrum um siðgæði
og menningarlega framsýni. Hví
skyldu þeir annars ráða fyrir öðr-
um?
Ef dæma skal eftir athöfnum
en ekki orðum, staðreyndum sem
við blasa, er sú mynd ekki fögur,
sem við blasir um viðhorf og sið-
gæði ráðamanna eða afstöðu
gagnvart byggingarlist á íslandi í
dag. Með bezta velvilja verður
að telja þau viðhorf orsakast af
vanþekkingu á mikilvægi málefn-
isins fremur en spillingu.
Frank Lloyd Wright, hinn
heimskunni ameríski arkitekt,
komst svo að orði í grein um
arkitektúr: „Jafnvel menntað
fólk virðist hafa sömu viðhorf
við hýbýlum sínum og klárinn
við hesthúsinu." Þetta er nokkuð
kröftuglega til orða tekið, enda
ritaði þau höfuðsnillingur sem
þar að auki er látinn. Okkur ætti
að nægja að segja, að svo virðist
sem íslendingar séu enn ekki al-
veg komnir út úr torfbæjunum í
byggingarlistarlegu tilliti, og við-
28