Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 42

Ernir Snorrason:
HARSHALL
McLUHAN
eSa
GOÐSAGAN
ENDURVAKIN
Þekktasti sérfræðingur Ameríku að því
er varðar fjölmiðla og mannleg samskipti
er vafalaust Kanadamaðurinn Marshall Mc-
Luhan. Hann hefur á seinni árum vakið í
senn reiði og aðdáun helztu hugsuða hins
vestræna heims. „Lestur bókar eftir Mc-
Luhan er á við góða LSD-ferð“, sagði þekkt
bandarísk menntakona fyrir skömmu.
Ái'ið 1968 kom út eitt af verkum hans,
„Stríð og friður í heimsþorpinu“ (War and
Peace in the Global Village). Þar er m. a.
reynt að skýra eðli styrjalda. Maðurinn fer
í stríð, þegar sjálfsmynd hans er í hættu.
Tilgangur styrjalda er að aðlaga manninn
nýjum aðstæðum. En það er kenning, sem
ekki er ný af nálinni. Frumleiki McLuhans
IljóliS er . . .
menntamanni og einhvers konar goðsögn,
sem tekur að sér að ráða óljós tákn og
form hins iðnvædda þjóðfélags tuttugustu
aldar, sem flestum venjulegum mönnum
eru merkingarlaus með öllu (t. d. hvers
vegna netkvensokkar eru í tízku; hvers
vegna Bonanza er vinsæll skemmtiþáttur í
sjónvarpi). En reiði sú, sem hann hefur
vakið með mörgum fræðimönnum um þjóð-
félagsfræði og fjölmiðla, er vafalaust vegna
ævintýralegs stíls á bókum hans. Ruglings-
legur texti þeirra, ásamt óvenjulegum mynd-
um til áréttingar, er varLa til þess fallinn að
geðjast fræðimönnum vönum vönduðum —
akademískum — vinnubrögðum. í „Stríð og
friður í heimsþorpinu“ vitnar McLuhan
. . . framhald fótarins.
(B.A., M.A.) hefur McLuhan frá háskólan-
um í Manitoba. Eftir nám sitt í Kanada
dvaldist hann tvö ár í Cambridge á Eng-
landi. Hann hóf kennslu í fræðum sínum
við háskólann í Wisconsin 1936. Ári síðar
gerðist hann kaþólskur og hefur kennt æ
síðan við kaþólskar háskólastofnanir í
Kanada, frá 1946 við St. Michele Cöllege í
Toronto. Sem bókmenntaprófessor fékkst
McLuhan einkum við endurreisnarbókmennt-
ir. Doktorsritgerð hans fjallaði um samræðu-
list Thomasar Nashe. Strax er McLuhan
hóf kennslu, tók hann að hugleiða nútíma-
siðmenningu og áhrif hennar á manninn.
Honum virtust þeir unglingar, sem hann
reyndi að kenna fyrri tíma bókmenntir og
hugsun, lítt móttækilegir fyrir kennslu
sinni, enda afsprengi allt annarrar siðmenn-
ingar, mótaðir af hraða nútímans, myndi
einhver segja, eða undir áhrifum rafmagns-
knúinna fjölmiðla, svo sem sjónvarps, kvik-
mynda o. s. frv.
Fyrsta verk McLuhans þjóðfélagsfræðilegs
eðlis, „Vélræna brúðurin“ (The Mechanical
Bride), kom út 1951 og er löngu uppselt.
Óhætt er að segja, að allt frá útkomu þess-
arar bókar hafi hróður eða óhróður Mc-
Luhans aukizt stöðugt. Aðrar bækur hans,
sem nefna má og nauðsynlegar eru til skiln-
ings á hugsun hans, eru: „Vetrarbraut Gut-
enbergs“ (The Gutenberg Galaxy, 1962) og
„Að skilja miðla“ (Understanding Media,
1964).
myndi tæplega vera fólginn í efni bóka
hans, heldur frekar í framsetningarmáta
hans. í fyrrnefndri bók segir McLuhan á
einum stað: „Skemmtanaiðnaðurinn var
kannski einhvern trma umfangsmeiri iðnað-
ur en menntamálin. En nú á dögum er alls
konar fræðsla ekki aðeins stærsti iðnaður,
sem til er, heldur er fræðslustarfið orðið
einn herjans skemmtanaiðnaður.“ Þessi orð
eiga sennilega vel við um McLuhan sjálfan.
Hann virðist vera óvenjuleg blanda af
Sérhver
miðill
er
framhald
einhvers
mannlegs
hæfileika —
sálræns
eða
líkamlegs
stöðugt á spássíu í „Finnegan’s Wake“ írska
skáldsins James Joyce, sem McLuhan telur
vera meistara sinn, án þess að þessar ívitn-
anir virðist vera í nokkru samhengi við
annan texta bókarinnar.
Herbert Marshall McLuhan fæddist í
Edmonton í Albertafylki í Vestur-Kanada
21. júlí 1911 af mótmælendaforeldri. Há-
skólapróf í ensku og enskum bókmenntum
KlœðnaSur er framhald húðarinnar.
Hér á eftir verður reynt að segja frá
hugsun McLuhans lítillega, án þess að hún
verði beinlínis rakin um bækur hans.
McLuhan hefur oft verið álasað fyrir að
rita óskiljanlegt mál. Hann kveðst sjálfur
ekki skrifa til þess að útskýra eitthvert skýrt
afmarkað viðfangsefni, heldur til þess að
kanna. Hann fer í bókum sínum í einhvers
konar könnunarleiðangra um tákn og form,
sem umkringja hinn vestræna mann á tutt-
ugustu öld. Ýmiss konar tilvitnunum í ólíka
42