Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 47

hópsálfræði á sér stað á mjög mörgum öðr-
um sviðum nútíma félagslífs, við kennslu,
rannsóknir, endurhæfingu kennara, o. s. frv.
Það eru margar fleiri rætur sem liggja
að nútíma kenningum í stjórnsýslufræðum;
upplýsingatækni og stýrifræði (cybernetics)
hafa haft sterk áhrif. Kerfarannsóknir og
skipulagstækni af því tagi, sem lá á bak við
Appollo-geimskotin, eru enn aðrar rætur.
Þessir straumar í nútíma stjórnsýslu ganga
oft undir nafninu skipulagsþróun (organi-
zational development). En skipulagsþróun
íslenzkra fyrirtækja er á sama tíma ennþá
á sviði hagræðingar innan skipulagsramma
skrifstofukerfis, og vinnusálfræði er ennþá
ekki komin á kennsluskrá Háskóla íslands!
Á sama tíma og veiðimannaþjóðfélag þarf
ekki að endurtaka öll þrep 200 ára iðnþróun-
arsögu Vesturlanda, til þess að komast í
jafna stöðu á ákveðnum framleiðslugeira, þá
er gott til þess að hugsa, að við íslendingar
munum geta stokkið yfir ýmis þrep á þróun-
arbraut stjórnsýslu og skipulagsmála. Á því
er enginn vafi, að hraðar framfarir á þessu
sviði eru forsendur virkrar efnahags- og
félagsþróunar.
Skipulagsþróun
Það skipulagsstig, sem við íslendingar
ættum nú strax að keppa að, mætti nefna
hópstýrð stjórnun. (Það liggur í augum uppi
að þróun skipulags af þessu tagi tekur
mörg ár.)
1. stig
Upplýsingar eru undirstaða ákvarðana-
töku, og upplýsinga- og boðakerfi fyrirtækis-
ins er undirstaða stjórnunar. Fyrsta skrefið í
skipulagsþróuninni er að efla upplýsinga-
skipti og gagnkvæman skilning milli sam-
starfsfólks. Á þessu sviði eru meiri erfið-
leikar en virðist við fyrstu sýn. Mismunur
á stöðu, menntun, skapgerð; tilfinningalegar
hömlur og stirðlegar félagsvenjur, allt þetta
takmarkar mjög mikið upplýsingaskiptin. Til
að ráða bót á því taka yfirmenn og sam-
starfsmenn þeirra þátt í svokallaðri næmis-
þjálfun, en það eru námskeið með sérfræð-
ingum í hópsálfræði; þar víkka þátttakend-
urnir skynjun sína á mannlegum samskipt-
um, um leið og skilningur þeirra á hóp-
aflinu og víxlverkunum innan hópa eykst.
Á táknmynd I. sjáum við teikningu af
hefðbundnum valdastiga fyrirtækis eða
deild í stærra fyrirtæki. Þetta fyrsta stig
ætti að taka Vá til 1 ár og ná til a. m. k.
þriggja efstu þrepa valdastigans (x, y og z).
2. stig
Annað þrep skipulagsþróunarinnar er það,
að samstarfshópar fyrirtækisins endurmeta
og magna upp sitt eigið innra samstarf. Hér
er brennipunktur skipulagsþróunarinnar
kominn í beint samband við rekstrarhópa
fyrirtækisins, og hið daglega samstarf kemst
á nýjan grundvöll. Hópfundir verða að
reglulegum þætti starfsins. Hver stjórnandi
tekur þátt í a. m. k. tveimur hópum, einum
með yfirboðurum, öðrum með undirmönn-
um. Þannig starfa þeir sem tengiliðir milli
valdaþrepa fyrirtækisins. (4)
3. stig
Þriðja þrepið beinist svo að því að efla
samstarf hinna ýmsu starfshópa og koma á
líflegum láréttum upplýsingaskiptum. Oft-
ast er efnt til sameiginlegra funda tveggja
starfshópa í senn (deilda), en ýmsir marg-
brotnari og sérhæfðari fundir eru skipulagð-
ir af þróunarsérfræðingum. Uppúr þessu
stigi fer fyrirtækið að starfa sem ein orku-
mikil heild með líflegu upplýsingastreymi
og virkri þátttöku starfsfólks á öllum stigum.
í þessu skipulagskerfi beinist allt að því að
auka þátttöku starfsfólks í stjórnun og
rekstri, og sköpunarmáttur og áhugi þess
leysist úr læðingi.
Lokaorð
Atvinnulýðræði og lýðræði á vinnustað
eru hugtök, sem ryðja sér æ meir til rúms
meðal launþega á Norðurlöndum. Með því
að ganga út frá hagfræðilegum vaxtarkröf-
um nútíma tækniiðnaðar hafa Bandaríkja-
menn þróað upp skipulagsform, sem getur
verið rótlýðræðislegt að eðli um leið og það
skilar beztri nýtni.
Því er þannig farið um skipulagstækni
eins og aðra tækni, að það má bæði nota
hana til góðs og ills. Út frá sjónarmiðum
mannúðar og heildarhyggju eru heillandi
lokaorð Douglas McGregors í bók hans „The
Human Side of Enterprise" (5). Hann segir:
,,Ef við náum að virkja til fullnustu sam-
vinnumöguleika iðnverkafólks, þá höfum við
fundið fordæmi fyrir ríkisstjórnir og þjóðir
til þess að fara eftir.“
Heimildir:
1. Daniel Bell, Det Efterindustrielle Sam-
fund, Futuriblerne, 1, 69/70. Útg. Selskab-
et for Fremtidsforskning, 8200 Aarhus.
2. Lars Ingelstam, Planering för Framtid,
Futuriblerne, 3—í 69/70.
3. William G. Scott, Organization Theory;
An Overview and an Appraisal, Journal of
the Academy of Management, 1961, 4,
7—27.
4. Rensis Likert, An Overview of New Pat-
terns of Management í bókinni Current
Perspectives in Social Psychology, Ed.
E. P. Hollander and R. G. Hunt, Oxford
Univ. Press 1967.
5. Douglas McGregor, The Human Side oj
Enterprise, McGraw Hill Book Company
1960.
L_íJ
l
1 [ jl *» 1 L 1 L n 5 ^ h f
li "Ll L II 1 1 n ^ t~ rrVi iJ~u n 1 ! lí
•• S •* S K *i *» •»•»•»*« S S s •« •» •• s' ’«*»*• •, »i «, S ■■ *» N %
47