Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 44

>
Efri myndin er af portúgölsku virlú í Norður-Angóla, en sú neðri af víggirtum
búðum fyrir innfœdda verkamenn á kaffibúgarði í Norður-Angóla. Ilœðirnar
í baksýn eru á valdi þjóðfrelsishersins.
Halldór Sigurðsson:
Kynþáttaátök í sunnanverðri Afríku I:
„Við mundum heldur láta lífið hér í baráttunni fyrir rétti okkar
en láta flæma okkur burt sjálfviljug.“ Þetta er almennt viðhorf
hvítra manna í hinum tveimur stóru nýlendum Portúgala í Afríku:
Angóla og Mózambik. Þó það sé ekki eins afdráttarlaust orðað, er
sama viðhorf ríkjandi meðal hvítra manna í Ródesíu og Suður-
Afríku.
Baráttan um pólitíska framtíð sunnanverðrar Afríku er þegar hafin.
Sú barátta magnast ár frá ári, og margir kunnugir eru þeirrar
skoðunar, að hún kunni að leiða til kynþáttastríðs svo umfangsmikils,
að það ógni öllum mannheimi. Caradon lávarður, leiðtogi brezku
sendinefndarinnar hjá Sameinuðu þjóðunum, komst þannig að orði
ekki alls fyrir löngu: „Meðan 200 milljónir Afríkubúa eru fyrir
norðan Zambezi-ána . . . og harðstjórar halda þrákelknislega í völd
sín fyrir sunnan ána, er óhjákvæmilegt að úr verði sprenging fyrr
en varir.“ Og hann bætti við: „Þegar að því kemur, verður um að
ræða kynþáttaátök, sem öll heimsbyggðin verður dregin inní.“
Átökin hafa einsog nú er komið málum þegar dregið raunverulega
markalínu um þvera álfuna og skipt henni í tvo aðskilda parta, annan
byggðan svörtum mönnum, hinn hvítum, og er síðarnefndi parturinn
virki hvítrar minnihlutastjórnar, þar sem 4y2 milljón manna af
evrópskum uppruna drottnar yfir 3OV2 milljón þeldökkra manna.
Portúgalar hafa þegar séð sig tilneydda að senda um 135.000 her-
menn til að verja landareignir sínar í sunnanverðri Afríku — auk
25.000 portúgalskra hermanna sem eru að berjast í portúgölsku
Guíneu í Vestui--Afríku.
Fréttir hafa borizt um skæruhernað á Caprivi-svæðinu, og átt hafa
sér stað bardagar milli stjórnarhersveita og uppreisnarmanna í Zam-
bezi-dalnum í Ródesíu. í maí-mánuði í fyrra sagði Archibald Wilson,
flugmarskálkur og yfirmaður flughers Ródesíu, á ársþingi Suður-
Afríku samtakanna (South African Association), að uppbygging
skæruliðasveita fyrir norðan Ródesíu væri í fullum gangi. Hann
lét þess getið, að Ródesíustjórn gerði sér fulla grein fyrir því, að
skæruhernaðurinn mundi vafalaust verða langvinnur. — Lokatak-
mark þeirrar baráttu er Suður-Afríka, sem nú er óvinnandi virki
apartheid-stefnunnar.
Eigi að síður hefur þessi þróun átt sér stað án þess heitið geti að
heimsbyggðin hafi orðið hennar vör. Ein ástæða þess er sú, að
hernaður Bandaríkjanna í Suðaustur-Asíu hefur dregið athyglina
frá öðrum vandamálum; önnur ástæða er, að ríkisstjórnir hvítra
manna í sunnanverðri Afríku hafa lagt sig í framkróka við að leyna
hinu rétta eðli átakanna með því að halda uppi strangri ritskoðun og
útiloka erlenda fréttamenn.
Á tveggja mánaða ferðalegi um „hvítu“ og „svörtu" löndin í sunn-
anverðri Afríku gafst mér kostur á að mynda mér skoðanir um
ástandið. Til vitnis um viðkvæmni stjórnvalda í þessum löndum
má nefna, að þrívegis var ég handtekinn af öryggislögreglu: einu
sinni í Pretoria, höfuðborg Suður-Afríku; einu sinni í Carmona,
stórri borg í Norður-Angóla; og einu sinni í hafnarborginni Beira í
Mózambik, þar sem ég var að ljósmynda losun farms, sem var á leið
til Ródesíu. í síðastnefnda tilvikinu var filman gerð upptæk.
Þau þrjú ríki, sem söguleg þróun hefur bundið sameiginlegum ör-
lögum, eru Portúgal, Ródesía og Suður-Afríka. Þau eru einatt nefnd
„Hvíti möndullinn" vegna kynþáttafasismans, sem liggur til grund-
vallar hugmyndafræði þeirra allra. Innávið er þetta styrkur þeirra,
því einungis með rótgróinni trú á eðlislæga yfirburði hvíta mannsins
yfir þann svarta er hægt að fylkja nægilega mörgum Evrópumönnum
til stuðnings við kergjufulla tilraun ríkjandi valdhafa til að veita við-
nám þeirri sjálfstæðisöldu, sem fyrir nokkrum árum tók að flæða
yfir meginland Afríku. En útávið er þessi kynþáttakenning aumasti
blett.ur hinna þriggja ríkisstjórna, ekki einungis í augum annarra
Afríkuþjóða, heldur einnig í augum vestrænna lýðræðisríkja.
Á stjórnmála- og hernaðarsviðinu er Suður-Afríka öflugasti aðili
„Hvíta möndulsins“ (í öllum greinum) og portúgölsku nýlendurnar
veikasti hlekkurinn. Ródesíu verður sennilega fyrst veruleg hætta
búin, þegar nýlendustjórn Portúgala tekur að molna. Bæði Suður-
Afríku og Ródesíu er það lífsskilyrði að koma í veg fyrir, að portú-
gölsku nýlendurnar komist undir meirihlutastjórn. Ef afrískir upp-
reisnarmenn legðu Angóla undir sig, mundu 1000 kílómetra löng
norðurlandamæri Suðvestur-Afríku vera í hættu.
Breyting á pólitískri stöðu Mózambik mundi verða ennþá ískyggi-
legri. Norðvestur- og vesturhéruð Ródesíu liggja að Mózambik, og
sömu sögu er að segja um iðnaðarhéruð Suður-Afríku, Transvaal
og Natal. Jafnvel enn mikilvægara er efnahagslegt sjálfstæði hinna
tveggja ágætu hafnarborga í Mózambik, Lourcnco Marques og Beira.
44