Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 48

CEfcQl ERLEND VÍÐSJÁ
Magnús T. Ólafsson:
Israel, arabar
og stórveldin
Rykskýið mikla, sem sex daga styrjöld
ísraels við arabaríkin þyrlaði upp í júní
1967, hefur verið lengi að eyðast. Nú fyrst,
rúmum þrem árum síðar, hefur greiðzt svo
til í lofti að áhorfendur jafnt og þátttak-
endur mega greina helztu kennileiti á víg-
vellinum. í>á kemur á daginn, að þar er
margt öðruvísi umhorfs en ætlað var fyrst
eftir að vopnaviðskiptum lauk.
Frægur sigur ísraelsmanna á öllum víg-
stöðvum og stórfelldir landvinningar þeirra
á kostnað Egypta, Jórdana og Sýrlendinga
kom mörgum til að halda, að nú ætti
ísraelsstjórn skammt að því marki sem hún
hafði sett sér fyrir löngu, að knýja araba-
ríkin, eða að minnsta kosti þau sem að
ísrael liggja, til að taka þeim friðarkostum
sem henni þóknaðist að bjóða.
Víst höfðu arabaríkin þrjú, sem barizt
höfðu við ísrael, goldið mikið afhroð.
Egyptaland hafði misst Sínaískaga og mest-
allan flugher sinn. Súezskurður, ein helzta
gjaldeyristekjulind Egypta, var lokaður og
austurbakkinn á valdi ísraelshers. Jórdan
hafði látið allt land vestan Jórdansár, frjó-
samasta og þéttbýlasta hluta ríkisins. Þar á
ofan bættust í flóttamannabúðir Palestínu-
araba á austurbakka árinnar 200.000 nýir
flóttamenn af vesturbakkanum, og var þó að
minnsta kosti hálf milljón fyrir. Sýrland
tapaði Golanhæðum með öllum helztu landa-
mæravirkjum sínum gegnt ísrael, svo höf-
uðborgin Damaskus var í hættu, hvenær
sem ísraelsmenn hugðu sér til frekara
hreyfings.
Úr því svona var komið, þurfti engan að
furða á, að þeir náðu algerri yfirhönd í
ísraelsstjórn, sem héldu því fram að nú
væri um að gera að slaka hvergi á, halda
sérhverjum skika hernumins lands, þangað
til stjórnir arabaríkjanna sæju að sér, við-
urkenndu stórkostlega hernaðaryfirburði
ísraels og gengju til samninga upp á þau
býti sem ísraelsmönnum þóknaðist að
bjóða. Forðazt var að tiltaka friðarskilmála
nánar, því þá hefði komið upp klofningur
í samsteypustjórninni, sem mynduð var til
að heyja sex daga stríðið. Ástæðulaust er
að rekia nákvæmlega mismunandi afstöðu
sem ráðherrar í ísraelsstjórn hafa sett fram
um framtíð hernumdu svæðanna, en sjá má
að í höfuðdráttum er stjórnin þrískipt.
Nokkrir ráðherrar, og er Abba Eban utan-
ríkisráðherra þeirra fremstur, væru fáan-
legir til að láta af hendi næstum allt her-
numið land gegn traustri friðargerð, en
undanskilja helzt arabíska hluta Jerúsalem,
Gazaspilduna og Golanhæðir. Aðrir ráð-
herrar, með Moshe Dayan landvarnaráð-
herra í broddi fylkingar, vilja alls ekki taka
í mál að skila ofannefndum þrem land-
vinningum, en bæta þar á ofan vesturbakka
Jórdansár, sem fæstir þeirra vilja þó inn-
lima í ísrael, heldur tala um að stofna þar
„verndarsvæði," þar sem arabískir íbúar
færu með stjórn eigin mála en ísraelsmenn
kæmu sér upp herstöðvum að vild. Loks
eru svo ráðherrar hægriflokksins Gahal
hreinræktaðir útþenslusinnar, vilja leggja
undir ísrael allt hertekið land og halda land-
vinningum áfram eftir því sem tækifæri
býðst, aðallega í norður og austur.
Hvað sem mismunandi skoðunum á mörk-
un landamæra leið, var það samdóma álit
ísraelskra valdhafa. að sigurinn í sex daga
stríðinu myndi með tímanum nægja til að
knýja arabaríkin þrjú, sem fyrir skakka-
föllum urðu, til að setjast að samningaborði
með ísraelsmönnum milliliðalaust og viður-
kenna tilverurétt Ísraelsríkis áður en geng-
ið yrði til formlegra samninga. í þessu
skyni var mörkuð sú stefna að hefna greypi-
lega allra árása á útvarðstöðvar ísraels-
manna. Hámarki náðu hefndarárásirnar síð-
astliðinn vetur, þegar ísraelskar flugvélar
tóku að varpa sprengjum og skjóta eldflaug-
um á staði í næsta nágrenni Kairó og meira
að segja á úthverfi höfuðborgar Egypta-
lands. Þeir sem bezt þykjast vita hafa fyrir
satt, að Dayan landvarnaráðherra hafi gert
sér vonir um, að þessar árásir yllu svo mik-
illi gremju Egypta yfir varnarleysi landsins
að Nasser yrði steypt af stóli. En raunin
var allt önnur. Með loftárásum ísraels-
manna á hjarta Egyptalands hófst atburða-
rás. sem nú hefur knúið þá til undanhalds
og sett þá í hernaðarlega og pólitíska varn-
arstöðu.
Mánuðina sem liðnir eru síðan Dayan
sendi herflugvélar fsraels vestur yfir þétt-
býlið í Nílardal, hefur komið á daginn að
þýðingarmesta niðurstaða sex daga stríðsins
er ekki sigrar fsraelshers, heldur að þessir
sigrar opnuðu dyrnar upp á gátt fyrir sov-
ézkum áhrifum í löndunum fyrir Miðjarðar-
hafsbotni og veittu Sovétríkjunum valda-
aðstöðu á austanverðu Miðiarðarhafi. Árásir
sem miðuðu að því að kollvarpa stiórn
Egyptalands voru storkun við Sovétríkin.
Þegar þau svo svöruðu eins og búast mátti
við. varð Bandaríkjastjórn að taka aukið
tillit til sinna skjólstæðinga í hópi arabaríkj-
anna en skaut sér undan að verða við beiðni
fsraelsmanna um aukið hernaðarfulltingi.
Þess í stað tóku stórveldin tvö að bera ráð
sín saman, um hversu draga mætti úr
hættunni á að þeim lenti saman ófyrirsynju,
sökum þess að arabar eða ísraelsmenn sæj-
ust ekki fyrir í að berja hvorir á öðrum.
Þetta er í sem skemmstu máli megin-
niðurstaðan af því sem skeð hefur, en atvik
urðu miklu flóknari en svo að hér verði
rakin til hlítar. Þó má ekki láta hjá líða
að drepa á hin helztu.
Loftárásir ísraelsmanna höfðu staðið
skamma stund, þegar egypzk sendinefnd
hélt til Moskvu. Nú er Ijóst orðið, að þar
fékk hún fyrirheit um öflugan stuðning
sovétmanna við egypzkar loftvarnir. Ekki
voru einungis látnar í té loftvarnaeldflaugar
af fullkomnasta tagi, bæði gegn háfleygum
flugvélum og lágfleygum, heldur komu á
vettvang sveitir sovézkra orustuflugvéla, sem
sovézkir flugmenn flugu til að bægja ísra-
elsku árásarflugvélunum frá Nílardal. Þegar
það hafði tekizt, var loftvarnakerfið smátt
og smátt fært út austur á bóginn í áttina
til Súezskurðar, og eftir mitt sumar var svo
komið, að fullkomnustu árásarflugvélar,
sem Bandaríkjastjórn hafði látið ísrael í té,
voru ekki lengur óhultar, þegar þær héldu
yfir skurðinn til að torvelda egypzka hern-
um að halda uppi árásum á stöðvar ísraels-
manna á austurbakkanum með herhlaupum
víkingasveita og stórskotahríð.
ísraelsstjórn sneri sér strax til Banda-
ríkjastjórnar með beiðni um langtum fleiri
flugvélar og betur búnar, þegar séð var að
hverju fór, en hlaut dræmar undirtektir. í
stað þess að leggja í vopnakapphlaup við
Sovétríkin, ákvað Bandaríkjastjóm að bera
fram, í samráði við sovétstjórnina, tillögu
um vopnahlé til bráðabirgða og ráðstafanir
til að koma á sáttaumleitunum milli araba-
ríkjanna og ísraels.
Þegar vopnahlé er komið á, skal sam-
kvæmt tillögunum Svíinn Gunnar Jarring,
sáttasemjari Sameinuðu þjóðanna, hefja
sáttaviðleitni á ný á grundvelli samþykktar
Öryggisráðsins frá því seint á árinu 1967.
Hún mælir svo fyrir. að öll ríki fyrir Mið-
jarðarhafsbotni skuli njóta friðar og ör-
uggra landamæra. hernumdu landi skuli
skilað aftur og tillit tekið til réttmætra
hagsmuna flóttamanna.
Skömmu eftir að bandaríska tillagan kom
fram. hélt Nasser Egyptalandsforseti til
Moskvu. Eftir langa dvöl þar hélt hann
heim, og lét síðan verða sitt fyrsta verk að
lýsa sambykki við hið bandaríska plagg.
Við það komst ísraelsstjóm í bobba, bví
hún hafði trevst á að þurfa ekki að taka
afstöðu til málsins. þar sem Nasser hlyti að
hafna frumkvæði Bandaríkjanna. Eftir lang-
ar deilur ráðherranna og viðleitni Goldu
Meir forsætisráðherra að hindra að stjórnin
klofnaði. var ákveðið að lýsa yfir sambykkt
við bandarísku tillöguna, þó þannig að ein-
stakir ráðherrar hefðu óbundnar hendur um
afstöðu til einstakra atriða.
f öllu bessu þjarki í höfuðborgum hlutað-
eigandi ríkia og aðalstöðvum SÞ. hefur
komið skýrar í ljós en áður, hvernig mál
standa nú í raun og veru í löndunum fyrir
Miðjarðarhafsbotni, bæði af hálfu ríkjanna
sem í hlut eiga og stórveldanna sem þau
styðjast við.
Sjálfheldan sem ríkt hefur undanfarin
þrjú ár í skiptum ísraels og arabaríkianna,
stafar einkum af bví að ísraelsmönnum
gengur að vonum illa að sætta sig við, að
48