Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 46

Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 46
Táknmál Geir Vilhjálmsson: r HOPAFL OG STJÓRNSÝSLA ör skýtur þorlaus marar steinn í köfnunarefni blekkingarverksmiðju prentsvertuálmengað loft kastala þinna þyngir þér enn sundið þú gullklofna tunga o valdið til fólksins færir þér frið miðgarðs ormur Geir Vilhjálmsson Sá heimur, sem við og forfeður okkar höfum svo lengi verið lokuð inní, býr yfir miklum náttúrukröftum og fegurð, en erfið- ar umhverfisástæður hafa löngum beint kröftunum að því að hafa í sig og á og tími lítill til hugrænna starfa og listsköpunar. Strjálbýlið leiðir af sér lága tíðni og minni fjölbreytileika mannlegra samskipta, en samskipti fólks eru tæknileg undirstaða allrar menningarþróunar. Þessar tvær sögu- legu staðreyndir, brauðstritið og strjálbýlið, hafa mótað okkur öll svo lengi, að augljósra erfiðleika er að vænta, þegar við reynum að skilja hugarlega raunveruleika, sem þró- azt hafa upp við allt aðrar og fjölbreyttari aðstæður en okkar hér á Próni. En ekki aðeins hugurinn, heldur líka til- finningar, venjur og siðir okkar íslendinga eru undir áhrifum frá staðreyndum fortíð- arinnar, sem eru ekki lengur fyrir hendi hjá meginþorra þjóðarinnar, og nútíðin þrýstir á okkur með sívaxandi krafti til að sprengja burt fjötra vanans og knýja okkur til að skynja okkur sjálf og umhverfið í breyttu ljósi þeirra nýju aðstæðna, sem við nú lifum í. Og aðstæður hér á Vesturlönd- um hafa svo sannarlega breytzt, og það sem meira er: þær halda áfram að breytast með stöðugt vaxandi hraða. Meðan 70% af íbú- um Asíu og Afríku vinna að undirstöðuat- vinnugreinum, landbúnaði, fiskveiðum og námugreftri, vinnur meirihluti íbúa hins vestræna heims við iðnað, en í höfuðvirki nútímastóriðju, Bandaríkjunum, er samsetn- ing atvinnuveganna komin á nýtt stig. Minna en helmingur vinnuaflsins starfar þar að framleiðslu fæðu, klæða, íbúða, bíla og annarra efnalegra hluta. Þannig eru Bandaríkin orðin heimsins fyrsta þjónustu- samfélag með fimm starfsmenn í þjónustu- greinum móti hverjum fjórum í framleiðslu- greinum. Hin sívaxandi þörf á sérfræði- og tæknikunnáttu gerir þjálfun og menntun fólks að aðalþætti efnahagslegs vaxtar, og áhrifamestu stofnanir framtíðarþjóðfélags- ins verða vísindastöðvarnar (1). Þessi mikla efnahags- og tækniþensla er langt frá því að vera eintóm blessun, eins og mengaðar, yfirfylltar stórborgir iðnaðarlandanna bera ljósan vott um, og einmitt þar hafa öldur þjóðfélagsóánægju og andspyrnu risið hæst á síðustu árum. Þó að hin landfræðilega einangrun íslands hafi löngum verið erfiður þröskuldur, þá finnum við hennar vegna lítið fyrir mörgum þeim vandamálum, sem aðrar þjóðir eiga við að etja. En samskipti íslands og um- heimsins aukast stöðugt, og sú gæfa kann að fylgja íslenzkri íhaldssemi, að við verðum seinir að gleypa við ýmsu því, sem fleiri hættur fylgja en kostir. Þessi auknu sam- skipti okkar við umheiminn vekja til vit- undar um margbreytileika mannlegra lífs- forma, og við skynjum áþreifanlega þann möguleika, að við sjálf getum verið öðru- vísi, á sama tíma og vandinn að velja og hafna verður ljós, því áhrifin frá umheim- inum móta okkur og breyta, en við eigum djúpstæða ósk um að ráða okkur sjálf, lífi okkar og siðum, sem einstaklingar og sem hópur. En hér erum við komin að aðalefni þess- arar greinar, skipulagsmálum, því skipu- lagning, stjórnsýsla og rekstrartækni eru lítt þekktar fræðigreinar á íslandi. „We Invent the Future“ segja nútíma- skipulagsfræðingar (2). Við íslendingar þurfum að tileinka okkur þessi vísindi sem fyrst. Á Fróni Ef við skyggnumst um í íslenzku athafna- lífi, þá rekumst við á mismunandi tegundir skrifstofukerfa (bureaucracy). Þó þetta orð kalli e. t. v. fram í huga lesenda drunga- legar myndir af rykugum skrifstofum og vélrænum skrifstofumönnum, þá hefur hug- takið hér hlutlæga merkingu, þ. e. a. s. ákveðið stjórnsýslukerfi, sem þróaðist upp úr iðnbyltingu 19. aldar. Þetta stjórnsýslu- kerfi hefur tekið ýmsum breytingum í kjöl- far tækniframfara og almennra félagslegra breytinga, en í grundvallaratriðum er enn þann dag í dag byggt á því að stjórna starfsfólki með reglum, fyrirmælum, boðum og bönnum. íslenzk skrifstofukerfi eru flest af því tagi, sem nefnd eru hefðbundin skrif- stofukerfi. Hér er það t. d. algengt að fyrir- tæki eru byggð upp af einstaklingum, sem oftast eru enn á lífi, og þeirra persónuleikar, skoðanir og skapferli móta uppbyggingu og rekstur fyrirtækjanna. Svipað er oft uppi á teningnum hjá stærri fyrirtækjum og hjá því opinbera, þar sem einstaklingar hafa sett sinn stimpil á deildir eða stofnanir. Annað einkenni þessa skipu- lagsstigs eru samböndin svokölluðu, þ. e. a. s. allir viðskiptavinir fá ekki sömu þjónustu, heldur er sá möguleiki fyrir hendi að koma hlutunum hraðar í gegn fyrir tilstilli per- sónulegra tengsla, „sambands" við einn eða fleiri starfsmenn. Einn galli slíks hefðbund- ins kerfis er, að það gerir ekki öllum jafnt undir höfði, þ. e. a. s. það er ekki lýðræðis- legt, en aðalgallinn er þó sá, að slíkt kerfi er margbreytilegt og ruglingslegt. Erfitt er að samhæfa þætti þess og vandasamt að læra á það. Hærra þróuð skrifstofukerfi eru nefnd skynsamleg skrifstofukerfi, og sú við- leitni, sem nefnist á íslenzku hagræðing (rationalisering), beinist m. a. að því að þróa skynsamleg skrifstofukerfi upp úr þeim hefðbundnu. Sögulegt í stjórnsýslufræðum má greina milli nokk- urra þróunarþrepa fræðigreinarinnar. Hand- hæg og eðlileg skipting er sú hjá Scott, 1961 (3), en hann talar um klassískar, nýklass- ískar og nútíma kenningar: Hin klassísku stjórnsýslufræði eru nokk- urskonar líffærafræði fyrirtækja og fjalla um verkaskiptingu, valdadreifingu, vöxt, skiptingu og eftirlit. Nýklassíska tímabilið hefst upp úr seinni heimsstyrjöld, þegar mikilvægi félagslegra samskipta fyrir rekst- urinn verður ljóst og hin svokallaða vinnu- sálfræði tekur að hasla sér völl. Á þessu stigi var ekki um það að ræða að breyta grundvallarskipulagi rekstursins, og það var ekki fyrr en um og eftir 1960, að ný og öflug grein sálfræðinnar, hópsálfræð- in, náði þeirri útbreiðslu, að ljóst varð að með því að breyta grundvallarskipulagi rekstursins var hægt að leysa miklu meir úr læðingi afkastagetu og sköpunarmátt fólksins. í hefðbundinni stjórnsýslu var ein- staklingurinn undirstöðueining, en í þessari nútíma stjórnsýslu er byggt á litlum sam- starfshópum. Rétt virkjað er afl hópsins miklu meira en samanlögð afkastageta ein- staklinganna í hópnum. Þetta byggist á víxl- verkun krafta millum einstaklinganna í hópnum, og verður ekki nánar útfært hér, en rétt er að benda á, að tæknileg hagnýting 46
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.