Samvinnan - 01.08.1970, Blaðsíða 55
um námsmönnum erlendis undanfarin þrjú
ár sé í samræmi „við reglur lýðræðis- og
réttarþjóðfélags“.
í frétt frá Prag 30. júní var frá því skýrt,
að starfsbróðir Gylfa Þ. Gíslasonar í Tékkó-
slóvakíu, Jaromir Hrbek, hefði lýst „há-
skólum landsins sem gróðrarstíum fyrir
stjórnleysi og ógnir“. í fréttinni sagði enn-
fremur: „Að áliti Hrbeks felst mesta hættan
fyrir ríkið og kommúnistaflokkinn í háskól-
um landsins. Þetta stafi af því, að háskólarn-
ir séu gróðrarstíur fyrir endurskoðunar-,
andkommúnistísk og andsovézk öfl.“
Allt er þetta í hæsta máta lærdómsríkt
um viðhorf ráðamanna á íslandi og í Tékkó-
slóvakíu við þeim umbótahræringum sem
farið hafa um heimsbyggðina á undanförnum
árum.
Því er hampað, að taka sendiráðsins í
Stokkhólmi og þrásetan í menntamálaráðu-
neytinu hafi verið brot á „lögum og reglum“,
og í símtali við mig kvaðst menntamálaráð-
herra ekki trúa því, að ég færi að mæla lög-
brotum bót. Nú munu flestir hugsandi
menn vera samdóma um, að engin mannanna
lög séu fullkomin, og ennfremur mun flest-
um vera ljóst, að lög hvers tíma séu fyrst
og fremst sett til að vernda og verja ríkj-
andi ástand og hagsmuni ráðandi afla í
hverju þjóðfélagi. Daníel og Sínjavskí voru
dæmdir samkvæmt sovézkum lögum á svip-
aðan hátt og stuðzt var við íslenzkan laga-
bókstaf þegar Baldur Óskarsson, fréttamað-
ur Ríkisútvarpsins, var kvaddur í Sakadóm
Reykjavíkur fyrir þær sakir, að hann neitaði
að verða við tilmælum tveggja lögreglu-
þjóna um að leggja hendur á námsfólk, sem
setzt hafði að í gangi menntamálaráðuneytis-
ins með fullkomlega lögmætum hætti (ráðu-
neytið er nefnilega ekki einkaheimkynni
menntamálaráðherra og þjóna hans).
Það vill svo til, að ráðamenn á öllum
öldum hafa beitt lagabókstafnum til að
kveða niður andspyrnu og umbætur og
brjóta á bak aftur umbótamenn, og eru þess
ófá dæmin. Það sem mér finnst einna
hvimleiðast í öllu þessu tali um lög og
lagabrot í sambandi við margvíslegar mót-
mælaaðgerðir ungs fólks er hræsnin, sem
meðal annars birtist í því, að ýmsir um-
Ejri myndin tekin fyrir utan sendiráðið í Stokk-
hólmi, sú neðri í menntamálaráðuneytinu.
bótasinnaðir „lögbrjótar" í öðrum löndum
og helzt á öðrum tímum eru hafnir til skýj-
anna af sömu mönnum og leggja þá um-
bótamenn samtímans í einelti, sem feta í
fótspor hinna og leitast við að rjúfa skörð
í varnargarð hins hefðbundna og löghelgaða
misréttis í okkar eigin þjóðfélagi. Leyfist
mér að minna á það í nafnkristnu landi,
jafnvel þó ég kunni að verða sakaður um
guðlast af einhverjum einföldum sálum, að
Jesús Kristur var krossfestur samkvæmt
rómverskum lögum, sem þá voru um margt
til fyrirmyndar öðrum lögum, og sömuleiðis,
að hann var ugglaust að brjóta lög (a. m. k.
venjurétt) þegar hann „rak út alla, er
seldu og keyptu i helgidóminuum, og hratt
um borðum víxlaranna og stólum dúfna-
salanna" (Matt. 21, 12), en sá atburður kom
mér ósjálfrátt í hug, þegar ég heyrði um at-
ferli námsmannanna í sendiráðinu í Stokk-
hólmi, án þess þó mér kæmi til hugar að
bera þá á annan hátt saman við mannsson-
inn.
Minna má einnig á það, að einn mesti
umbótamaður þessarar aldar, Mahatma
Gandhí, sat árum saman í fangelsum fyrir
brot á lögum hins siðmenntaða Bretaveldis.
Og enn mætti nefna mann einsog Martin
Luther King, sem var fangelsaður æ ofaní
æ fyrir brot á bandarískum lögum, meðan
hans naut við í baráttunni fyrir réttindum
blökkumanna. Hann féll fyrir hendi leigu-
morðingja, og á undraskömmum tíma eftir
fráfall hans hafði hérlent bókaforlag komið
á íslenzkan markað myndarlegri bók um
þennan forkólf umbóta og siðgæðis í mann-
legum samskiptum; og svo einkennilega vildi
til, að í stjórn téðs bókaforlags sátu meðal
annars bæði menntamálaráðherra og dóms-
málaráðherra, sömu menn og hvað ötullegast
hafa gengið fram í því að stimpla náms-
mennina í Stokkhólmi og setuliðið í mennta-
málaráðuneytinu lögbrjóta og upphlaups-
menn.
Ef þessi afstaða — annarsvegar gagnvart
Kristi, Gandhí og Martin Luther King, hins-
vegar gagnvart íslenzku mótmælendunum
— er ekki til vitnis um ómengaða hræsni,
þá ber hún að minnstakosti keim af svo
furðulegri skammsýni og skorti á rökréttri
hugsun, að mönnum er tæplega láandi þó
þeir fárist stundum yfir andlegu atgervi ís-
lenzkra ráðamanna.
Eitt hið kátlegasta í sambandi við töku
sendiráðsins í Stokkhólmi var hin almenna
fordæming á því tiltæki námsmannanna að
draga rauðan fána að húni á flaggstöng
sendiráðsins. Þetta gerðu þeir vitanlega 1
því skyni að leggja áherzlu á samstöðu
verkalýðshreyfingar og námsmannahreyf-
ingar, en fjölmargir fslendingar virðast hafa
álitið, að hér væri á ferðinni óttalegt tákn
heimskommúnismans. Fátt leiðir berlegar í
ljós íslenzka fáfræði um einföldustu sögu-
legar staðreyndir en viðbrögðin við þessu
uppátæki. Undanfarin 90 ár hefur rauði fán-
inn verið tákn hinnar alþjóðlegu verkalýðs-
hreyfingar og er því nokkrum áratugum
eldri en rússneska byltingin. Undir hann
hafa Alþýðuflokksmenn fylkt sér áratugum
saman, og undir honum ganga þeir menn
úr verkalýðsstétt 1. maí ár hvert, sem af
einhverjum dularfullum orsökum teljast til
Sjálfstæðisflokksins. Hversvegna þá allan
þennan bægslagang útaf rauða fánanum í
Stokkhólmi? Er hér kannski enn að verki
sá tvískinnungur eða „tvíhugsun“, einsog
Orwell nefnir fyrirbærið, sem einkennir alla
íslenzka pólitík?
Því er haldið fram, að íslenzkir náms-
menn erlendis hefðu fengið þá leiði'étting
sinna mála, sem nýlega hefur verið kunn-
gerð, þó þeir hefðu ekki efnt til aðgerðanna
í Stokkhólmi eða annarra aðgerða í borgum
Evrópu. Um það er varlegast að slá engu
föstu, en hitt er fullvíst, að þessar aðgerðir
töfðu ekki gang málsins, og mér er satt að
segja nær að halda, að þær hafi heldur flýtt
fyrir umbótunum, þrátt fyrir allt. Hitt
stendur óhaggað, að þær höfðu önnur heilla-
vænleg áhrif, sem binda má vonir við; og
hver veit nema „byltingin í Stokkhólmi",
svo fátækleg sem hún var, verði, þegar frá
líður og menn hafa fengið tóm til að átta sig
á rökréttu samhengi atburðanna, talin minn-
isverð varða við öræfabraut íslendinga til
réttlátari og nútímalegri þjóðfélagshátta? 4
55