Samvinnan - 01.04.1972, Blaðsíða 22

Dr. Sturla Friðriksson:
Verðmæti gróðurlendis
og hófleg nýting þess
1< 300 m
300-600 m
l> 600 m
—I
100 km.
Mikinn hluta þess lands, sem liggur undir 600 metrum, má hylja gróðri
til nytja.
ast, þ. e. a. s. í samræmi viS
gróðurskilyrðin, því að þeir eru
yfirleitt ekki bitnir að því
marki, að valdi gróðurbreyt-
ingu.
Rýrnun landgæða
Nú hafa rannsóknir leitt í
ljós, að íslenzkir úthagar eru
yfirleitt rýr beitilönd, og er lít-
ill vafi á, að ein af orsökum
þess er meiri beitarþungi en
gróðurinn hefur þolað. Þessi
rýrnun á beitargæðum landsins
hefur ekki verið eins afdrifa-
rík og sjálf gróður- og jarð-
vegseyðingin, en hún hefur
engu að síður dregið mjög úr
afkomumöguleikum þjóðarinn-
ar, sem hún býr enn að.
Til þess að gefa nokkra tölu-
lega hugmynd um hve mikil
rýrnunin raunverulega er má
nefna, að uppskera af botn-
gróðri í skóglendum og blóm-
lendum á svæðum, sem hafa
verið hóflega beitt um langt
skeið, er að jafnaði þrisvar
sinnum meiri en af öðrum út-
hagagróðurlendum, og beitar-
þolið er að sama skapi meira.
Þetta sýnir, hver landgæðin
gætu verið, ef rétt væri að
farið.
Það á að nýta gróður lands-
ins til þess, sem hann hentar
bezt, og að því marki sem hann
þolir. En það má aldrei nýta
gróður umfram beitarþol.
Rannsóknir á beitilöndum og
nýtingu þeirra sýna hins vegar,
að hér er gróður á tæplega
helmingi landsins ofnýttur, en
það svarar til um það bil 10
þús. ferkm. gróðurlendis. Á
þessum svæðum liggur gróður
undir skemmdum, rýrnar og
eyðist smám saman, ef ekki
verður að gert.
Ógoldin skuld
Það er erfitt að sanna töiu-
lega, hvort má sín meira nú
gróðureyðingin eða uppgræðsla
af náttúrunnar og manna völd-
um. Það er mitt persónulega
álit, að enn sígi á ógæfuhlið-
ina. En eiginlega skiptir það
höfuðmáli, að menn geri sér
ljóst, að enn á geysileg gróður-
og jarðvegseyðing sér stað, og
að ógoldin er skuld við landið,
sem nemur 20—25 þús. ferkm.
af landi, sem orðið hefur ör-
foka, og þeirri gæðarýrnun
gróðursins, sem hér hefur verið
getið.
Það er áreiðanlegt, að ekki
næst viðunandi árangur í gróð-
urvernd og landgræðslu, meðan
veruleg ofbeit á sér stað í
landinu. En við erum engan
veginn á flæðiskeri staddir, því
að með kostnaði, sem aðeins
nemur um helmingi kostnaðar
við túnræktun, má allt að því
10—15-falda beitarþol úthag-
ans, samkvæmt niðurstöðum
tilrauna frá síðari árum. Þessi
kostnaður kann ef til vill að
virðast mikill. En því má ekki
gleyma, að hann er nauðsyn-
legur til að tryggja búsetu í
landinu, og allt bendir til þess,
að hann muni skila sér aftur
þegar á okkar tímum í meiri
arðsemi af landbúnaði, sem
rekinn er með hliðsjón af
gróðurvernd.
Ingvi Þorsteinsson.
í nokkrum fyrri greinum
hefur verið frá því skýrt, að
gróðurþekja landsins hafi ver-
ið víðlendari en hún er í dag.
Er áætlað að jafnvel þrír fjórðu
hlutar landsins hafi verið huld-
ir nokkrum gróðri þegar skil-
yrði voru bezt í byrjun járn-
aldar, en við landnám hafi
gróðri hrakað svo vegna kóln-
andi loftslags, að ekki hafi ver-
ið nema tæpur helmingur
landsins gróinn eða jafnvel að-
eins 40 þúsund ferkilómetrar.
Vitað er, að ýmis umhverfis-
áhrif ráða miklu um vöxt og
viðkomu plantna, en menn
greinir á um þátt hinna ein-
stöku áhrifavalda umhverfis-
ins. Við landnám kemur nýr
aðili til sögunnar i hinn ís-
lenzka lífheim eða vistarkerfi.
Það er maðurinn og húsdýr
hans.
Búseta mannsins breytti fljótt
gróðurfarinu. Skógurinn vék
fyrir graslendinu, og það gekk
enn á hið gróna land.
Þó vakna spurningar um,
hver þáttur sauðkindarinnar sé
í eyðingu skóga og orsökum
uppblásturs.
Tilraunir sýna, að ekki finnst
birkilauf í tuggu þess fjár, sem
gengur að sumarlagi í skóg-
lendi. Menn hafa bent á, að
land grær upp á stöku stað
þrátt fyrir beit, og þegar fjár-
eign landsmanna var sem
minnst á 18. og 19. öld þá mun
uppblástur og eyðing lands
hafa verið með mesta móti.
Árið 1703 og í lok 18. aldar
voru nautgripir milli 20 og 30
þúsund og sauðfé innan við
300 þúsund talsins, og var búfé
því meira en helmingi færra í
högum en það er nú í dag. Og
samt gekk á gróðurinn og
landið eyddist.
Menn spyrja að vonum:
Myndi land ekki einnig halda
áfram að eyðast á okkar tím-
um, þótt fækkað væri um 300
þúsund fjár í högum og ekkert
annað væri að gert? Og svarið
er sennilega jákvætt.
Öll afskipti manns og hús-
dýra af gróðurfari hafa víðtæk
áhrif á vistkerfið. Það væri
hins vegar fásinna að búa í
landinu, án þess að hafa af því
full afnot. Aðeins þarf að gæta
þeirrar varúðar að sem bezt
jafnvægi ríki ævinlega milli
einstakra tegunda vistkerfisins.
Hugsanlegar leiðir
Ef landsmönnum fjölgar,
þurfa þeir augljóslega meira
viðurværi. Þá virðist hagstætt
að auka búsmala og afla hon-
um aukins fóðurs.
Landsmönnum hefur tekizt
að auka sauðfjáreignina í 7—
800 þúsundir fjár með því að
rækta fóður. Sé reiknuð saman
sumarbeit og vetrarfóður lætur
22